Peperspray-gevaren
Op zondag 13 februari jongstleden worden drie actievoerders, die een vreedzaam protest houden tegen de verkoop van bont, geconfronteerd met extreem politiegeweld. Terwijl ze volkomen weerloos zitten vastgeketend in zogenaamde lock-ons (1), worden ze door de politie uit deze lock-ons verwijderd door peperspray hard in hun gezicht, ogen, neus, mond en oren te wrijven.
Door Yvonne en Petra
Niet alleen overtreedt de politie hiermee alle regels met betrekking tot wanneer peperspray mag worden ingezet, maar ook over de wijze waarop peperspray gebruikt moet worden. Ze overtreedt hiermee vrijwel elke regel uit de "Ambtsinstructie Peperspray" (2). Een maand geleden heeft een speciale commissie de invoering van peperspray geëvalueerd. Het Meldpunt Peperspray heeft deze commissie gewaarschuwd voor de gevaren die gebruik en misbruik van peperspray met zich meebrengen.
Invoering en gebruik
In 2001 werd peperspray geleidelijk ingevoerd bij de verschillende politiekorpsen in Nederland. Men wilde hiermee het 'gat' tussen de wapenstok en het vuurwapen opvullen. Peperspray zou alleen in uiterste noodgevallen mogen worden gebruikt. Al ruim voor die invoering hebben diverse instanties gewaarschuwd voor de gevolgen van het invoeren van dit ingrijpende geweldsmiddel, dat in andere landen zelfs al heeft geleid tot diverse dodelijke slachtoffers. In april 2002 is het geweldsmiddel peperspray door de gehele Nederlandse politie in gebruik genomen. Nog tot en met dit jaar zal de toepassing van dit middel via een landelijk evaluatieonderzoek worden gevolgd en in kaart gebracht. Door die evaluatie, welke onder meer bestaat uit het invullen van een speciaal formulier na elke keer dat peperspray wordt ingezet, is er extra aandacht op dit middel gevestigd. Desondanks zijn er nu al diverse meldingen van onjuist gebruik van peperspray.
Meldpunt peperspray
Nadat de eerste berichten over onjuist gebruik van peperspray binnenkwamen is het Meldpunt Peperspray opgericht. We kregen met name uit Amsterdam regelmatig berichten binnen over hoe de politie bij vooral kraakacties het middel inzet tegen een groep, met als doel de groep uit elkaar te drijven, wat in strijd is met de ambtsinstructie. Maar ook hoe ze het middel wel op een individu toepast, zonder dat ze de persoon wil aanhouden. Waarbij dus ook de verplichte nazorg niet toegepast wordt. En hoe ze zelfs het middel toepast om mensen makkelijker te kunnen aanhouden, terwijl deze geen bedreiging vormen voor de agent. In geen van de gevallen die bij het meldpunt zijn binnen gekomen was er sprake van een voor agenten bijzonder gevaarlijke situatie. De politie lijkt daarmee zeer genegen te zijn peperspray op geweldsniveau nog voor de wapenstok te willen plaatsen, in plaats van tussen de wapenstok en het vuurwapen. Daarbij gebruikt men soms het argument dat iemand bij het gebruik van peperspray geen letsel oploopt, terwijl de kans op letsel veel groter is bij inzet van de wapenstok. Men vergeet daarbij wel dat peperspray een veel intensere pijn geeft, die niet vergelijkbaar is met een klap van een wapenstok (tenzij je hard op je hoofd wordt geslagen). Daarnaast is peperspray een veel ingrijpender middel omdat het slachtoffer even geen lucht meer krijgt. Dit kan men ervaren als een doodsbedreiging en is daarmee emotioneel vele malen ingrijpender dan een klap op je arm of been.
Respect voor Dieren
Op 13 februari van dit jaar kregen we een zeer ernstige melding binnen over actievoerders van Respect voor Dieren, die met peperspray uit een lock-on waren gehaald. Dit vond opnieuw in Amsterdam plaats. Omdat dit zo'n ingrijpende gebeurtenis was, waarbij de activisten met behulp van peperspray zwaar zijn mishandeld, besloten we er een artikel over te schrijven.
We spraken met twee van de drie slachtoffers, Moos en Kim, om alle details zo helder mogelijk te krijgen. Ze vertelden ons hoe ze al een tijdje bezig waren met protesten tegen een winkel die bont verkoopt. Om iets meer druk op de ketel te zetten besloot de actiegroep de winkel in te gaan en zich met drie mensen (verkleed als konijntjes) op de eerste verdieping van de winkel vast te ketenen, zodanig dat ze niet weggesleept konden worden. Andere actievoerders ondersteunden deze actie met spandoeken en flyers in de winkel.
Zowel personeel als klanten reageerden extreem agressief op de vreedzame actievoerders. Het spandoek werd diverse malen uit hun handen gerukt, sommigen werden geslagen en enkelen dreigden van de trap af geduwd te worden. Uiteindelijk kwam de politie die al het winkelende publiek de winkel uit stuurde. Daarna werd er wat onderhandeld tussen de drie activisten, de politie en de bedrijfsleider. De meiden kregen echter door dat er wat valse beloftes werden gedaan. Ze vertrouwden het niet en besloten te blijven zitten. Ondertussen was er meer politie bijgekomen, waaronder inspecteur Verdonk van bureau Lijnbaangracht, die als hulpofficier van justitie de leiding had over de politie-inzet.
Bratra
De heer Verdonk nam gelijk een uiterst autoritaire houding aan. Hij vertelde de meiden dat hij geen man was van woorden maar van daden. Hij deed zelf zeer halfslachtig onderzoek naar hoe de activisten vast zaten en kwam tot de conclusie dat er professionals bij moesten komen. De naam van de Bratra (een specialistisch team van de ME) kwam diverse malen ter sprake. Op een bepaald moment zei Verdonk tegen de meiden: "Jullie hebben geluk dat wij dit zelf afhandelen, want als de Bratra komt eindigen jullie met derde graads brandwonden". Daarna heeft hij nog een paar keer gevorderd dat ze los moesten. Mogelijk is de Bratra nooit gebeld. Dit is opmerkelijk, omdat bij de Bratra bij uitstek de specialisten zitten die in dit soort situaties professioneel kunnen optreden. De opmerking van Verdonk kan dan ook als een belediging naar de Bratra worden opgevat.
Kietelen of peperspray
Er ging nog wat tijd overheen waarin de agenten met elkaar en de bedrijfsleider overleg voerden. Ondertussen maakten sommige agenten lacherige opmerkingen dat ze de meiden eruit gingen kietelen. Vlak daarna kwam er een vrouwelijke agent bij. Moos en Kim dachten dat ze daadwerkelijk wilden gaan kietelen en dat ze er daarom een vrouw bij hadden gehaald. De vrouw knielde als eerste bij Moos neer en trok intussen fouilleringhandschoenen aan. Toen zei ze lachend: "of jullie laten nu los, of we gaan jullie kietelen, of we gaan peperspray gebruiken". Dit was het eerste moment dat gebruik van peperspray ter sprake kwam. Andere agenten stonden er ook omheen te lachen, waardoor de meiden de opmerking niet helemaal serieus namen. Vrijwel onmiddellijk na de opmerking van de politievrouw, maakte ze een kuiltje van haar hand en vulde dit volledig met peperspray. Vervolgens smeerde ze dit goedje langdurig en met kracht in het gezicht van Moos. Het spul werd hard in de poriën van de huid gewreven. Maar ook met de vingers in de ogen, op de oogleden en in de neus, op de lippen en in de oren! Dit proces werd herhaald bij Laura en Kim, waarbij Kim nog had geprobeerd haar hoofd af te wenden en haar adem in te houden. Het proces duurde echter zo lang dat ze weer moest ademhalen en daarbij een flinke teug peperspray binnen kreeg.
Alle meiden waren volkomen overrompeld en hadden nooit verwacht dat men werkelijk peperspray zou gebruiken. Het enige wat ze konden was zorgen dat ze niet in paniek zouden raken en dat ze los konden uit de lock-on. Alle drie raakten ze in een enorme ademcrisis. Het was alsof de keel werd dichtgeknepen, alsof er een kurk in zat. Moos en Laura zijn daarbij astmatisch wat ze nooit hebben kunnen aangeven. Vooral Laura raakte ernstig in paniek en dacht dat ze dood zou gaan. Maar ook Moos en Kim dachten dat de intense pijn nooit meer over zou gaan. Vooral toen ze werden afgevoerd kregen ze meer besef van hun pijn. Dat was een enorm heftig branderig gevoel, dat doorwerkte over het hele lichaam. Ze hadden alle drie last van braakneigingen en het uitspugen van slijm. Alleen Kim kreeg onmiddellijke nazorg in de auto door middel van een nevelspray, zij het dat dit niet het gewenste effect had, maar de pijn juist verergerde. De meiden werden alledrie met de handen op de rug geboeid, wat de ademhaling alleen maar bemoeilijkte.
De andere actievoerders, die buiten stonden, zagen de drie naar buiten komen en zagen dat in elk geval twee van de drie waren gepeperd. Zij vroegen dit aan een aanwezige brigadier, die toegaf dat er een beetje was gepeperd, maar dat dit veiliger zou zijn dan het optreden van een Bratra. Verdonk werd ook om uitleg gevraagd, maar deze ontkende glashard dat er was gepeperd, terwijl zichtbaar achter hem Kim in een auto werd behandeld en zat te kokhalzen.
'Nazorg' op het bureau
Zowel onderweg als op het politiebureau werd hen continue verteld dat ze zich niet zo moesten aanstellen. De pijn en ademcrisis die ze ervoeren werd enorm gebagatelliseerd door de agenten. Laura had -nog steeds in paniek zijnde- diverse malen om een arts gevraagd. De arts is nooit gekomen. Kim zakte bij de voorgeleiding op het bureau door haar knieën. Door alle stress en ademcrisis kon ze niet meer op haar benen staan. Ze werd met de handboeien nog om in een advocatenkamertje gelegd. Nadat ze zelf wees op de handboeien, werden deze afgedaan, maar werd ze daarna zeker twintig minuten en waarschijnlijk langer zonder toezicht in dat kamertje gelegd. Ze had makkelijk kunnen stikken in haar eigen slijm, niemand die er naar omkeek. Moos werd ook alleen in een dagcel gezet, bij haar bleven de handboeien wel om. Na ongeveer tien minuten kreeg zij een nabehandeling met een nevelspray die, net als bij Kim in de auto, niet het gewenste effect tot resultaat had. Na enige tijd mochten alle drie de meiden tegelijk hun gezicht en ogen uitspoelen bij een klein fonteintje, maar dit was eigenlijk onvoldoende water om alles goed af te kunnen spoelen. Kim kon haar lenzen niet uit doen omdat er geen lenzenvloeistof was en ze zonder lenzen echt niets zou zien. Pas na elf dagen voorarrest heeft ze die lenzen uit kunnen doen. In algemeenheid traden er nog problemen op met naar de WC gaan met besmette vingers waardoor andere gevoelige delen ook besmet raakten. Bij het douchen een dag later kwamen de klachten weer terug omdat de poriën open gingen staan. Ze hebben 1 à 2 uur flink last gehad van de ademhaling (ademcrisis). De pijn op de huid duurde zo'n drie dagen, maar zelfs bij vrijlating hadden ze nog steeds een gevoelige huid. Moos kreeg uitslag op haar gezicht en bij Laura en Kim ging de huid vervellen.
Evaluatie
Alles bij elkaar is het verhaal van Moos, Laura en Kim erg ingrijpend. De politie heeft een enorm groot risico genomen door deze vastgeketende mensen met peperspray te 'behandelen'. De drie hadden zodanig in paniek kunnen raken, dat ze niet meer in staat zouden zijn zichzelf los te maken uit de lock-ons. Dit had de paniek nog meer kunnen vergroten, waardoor ze hadden kunnen stikken in hun eigen slijm. Daarnaast bestond de kans dat ze door pure angst boven hun maximale stressniveau zouden komen, waardoor het hart er simpelweg mee op zou kunnen houden. Hoewel ze gaan proberen aangifte te doen van mishandeling, gaat dit nog lastig voor ze worden, omdat ze anoniem zijn gebleven en ook willen blijven. Er zijn inmiddels wel raadsvragen gesteld.
Op 27 april vond het congres "Spray met visie!" plaats, wat bedoeld was als evaluatie van de invoering van peperspray, georganiseerd door de politieacademie te Apeldoorn. We hebben als Meldpunt Peperspray bovenstaand verhaal aan één van de sprekers meegegeven in de hoop dat hij het zou meenemen in hun evaluatie. We hebben aangegeven dat het ons zorgen baart dat er nu al diverse meldingen van misbruik van peperspray zijn, terwijl het middel nog maar sinds korte tijd in gebruik genomen is. We zijn bezorgd dat er vooral aandacht zal zijn voor ervaringen met peperspray in situaties waar het voor bedoeld is, en dat er te weinig aandacht zal zijn voor de situaties waarin oneigenlijk gebruik is gemaakt van het geweldsmiddel. Situaties die misschien ook niet altijd netjes zullen worden beschreven op een evaluatieformulier.
Wij willen er als meldpunt voor pleiten dat burgers die door de politie zijn gepeperd, meer en zwaardere middelen krijgen om misbruik van het middel harder te kunnen aanpakken. Ook als ze anoniem willen blijven! Zodat agenten zullen blijven beseffen dat peperspray een zeer ingrijpend geweldsmiddel is, vooral in de beleving van de slachtoffers, waar wel degelijk grote risico's aan kunnen zitten, met name bij onjuist gebruik, en dat agenten daar niet onschendbaar in zijn.
1. Lock-on is een buis waar mensen zich via een speciaal mechanisme met hun arm in vast kunnen ketenen.
2. De ambtsinstructie en tussenrapportage invoering peperspray is te vinden op gevaarbeheersing.homestead.com/wondermiddel.html
3. Info over het congres op www.politieacedemie.nl/activiteiten
4. Achtergrond info over peperspray op website www.xs4all.nl/~respub/peper/index.htm
5. Heeft de politie peperspray tegen je gebruikt, dan kun je dit melden bij het Meldpunt Peperspray (
Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 404, 8 juli 2005
