Flitskapitaal

Met het verdampen van miljarden dollars van banken en andere (financiële) instellingen in de afgelopen maanden heeft het begrip "flitskapitaal" inmiddels een geheel nieuwe inhoud gekregen. De reactie op de beurzen mocht er ook zijn, het vertrouwen van de beleggers is verdampt. Overigens ziet het ernaar uit dat er de komende weken en maanden nog flink wat flitskapitaal voorbij zal komen.

door Lienk H Kamel

Inmiddels is het al lang niet meer de vraag of er een recessie in de VS komt, maar hoe diep die recessie zal zijn en welke consequenties dat heeft voor de rest van de wereld. De verwachtingen van een groeiend aantal economische analisten is dat die recessie diep zal zijn en minstens één jaar zal duren, althans volgens de optimisten onder hen. De pessimisten spreken over "systemic risk" en een periode van tenminste twee jaar, terwijl binnen deze laatste categorie de depressieven al spreken over een "verloren decennium" en "teloorgang van de Amerikaanse levensstijl". Zij zien allerlei doemscenario's zoals, schrik niet: nationalisaties, staatsbedrijven, protectionisme, zelfs opkomend socialisme! Wat te denken van pleidooien voor meer spoorlijnen voor passagiersvervoer tussen de steden en beter openbaar vervoer binnen de steden, zoals trams. Toch geen gebruikelijke geluiden in die wereld.
Overigens zal de rest van de wereld zo'n Amerikaanse economische depressie wel volgen. De vraag is meer "binnen welke termijn" dat dan gebeurt. Immers, een belangrijk deel van de economische groei in de Verenigde Staten en Groot Brittannië is gebaseerd op krediet (zeg maar consumentenkrediet). In Engeland geeft één van de 10 volwassenen meer uit dan hij/zij aan inkomen binnenkrijgt (dankzij de credit cards), één op de 20 was geheel blut aan het eind van de maand. Mede door het kapitaalverlies van de financiële instellingen wordt krediet, dus ook consumentenkrediet, schaars en dus duurder. Met alle gevolgen voor het uitgavenpatroon van de bevolking. In de VS staat dat al onder druk door de stijging van de kosten van levensonderhoud en energie. Inflatie in de VS steeg in 2007 met 2,4 procent maar als de prijsstijgingen van energie en voedsel meegewogen zouden worden, dan is het 6,3 procent. Kwestie van creatief boekhouden dus.

En het gaat maar door
Kredietkaartverschaffer American Express kan meepraten over dalend besteedbaar inkomen. Inmiddels heeft het bedrijf over het laatste kwartaal van 2007 275 miljoen dollar als oninbaar afgeboekt. Overigens is de totale schuld van kredietkaarthouders in de VS (stand per november 2007) 937 miljard dollar, en de tendens is stijgend. Voor woningbezitters in de VS wordt het oversluiten van een bestaande hypotheek steeds lastiger. De eerste schattingen over toenemende problemen in dit marktsegment betreffen de staat Californië. Uit de gegevens blijkt dat in de periode 2008-2011 een groot aantal huiseigenaren in de problemen zal komen. Simpelweg omdat de gestelde eisen aan het opnieuw afsluiten aanzienlijk verzwaard zijn en -naar mate de crisis dieper wordt- nog zwaarder zullen worden. De bottleneck zit aan de twee uiteinden van de markt. De starters op de woningmarkt en -opvallend- ook de hogere regionen van die markt. De VS lijkt in een vicieuze cirkel aanbeland te zijn waarin het ene financiële circuit na het andere wordt aangetast. Een groot aantal financiële instellingen kwam opnieuw met slecht nieuws, ditmaal over het vierde en laatste kwartaal van 2007. Citigroup met 18 miljard dollar, Morgan Chase met zo'n 3,5 miljard, Merrill Lynch met zo'n 11 miljard. Ook Bank of America en JP Morgan komen met grote verliezen.
Naar nu blijkt zijn de verliezen van de banken in de VS de omvangrijkste sinds de depressie van de dertiger jaren van de vorige eeuw. Amerikaanse economen verwachten voor dit jaar verdergaande verliezen op hypotheken, bedrijfsleningen en leningen zonder onderpand. Als gevolg hiervan zullen de banken terughoudend zijn met leningen. Herstructureringen (zeg maar overnames, faillissementen en beëindiging van bedrijfsonderdelen) liggen erg voor de hand. Geschat wordt dat voor elk miljard dollar aan kapitaalverlies, de banken 10 miljard minder als krediet beschikbaar zullen kunnen stellen. Dichter bij huis is het Credit Suisse die nog maar eens 2,2 miljard weg laat flitsen. UBS kondigde aan dat zij nog niet weet wat de totale kosten van de subprime zeepbel precies omvatten. Maar voorlopig werd er al 14 miljard dollar afgeboekt van het eigen kapitaal. De Duitse WestLB verliest 1,45 miljard dollar en schrijft dat af van het kapitaal. Voorts kondigde UBS nog verdere verliezen aan, de Landesbank Baden klikt op 1,7 miljard euros. Wat ook wegflitst zijn banen: bij UBS 1.500, bij WestLB 2.000 en bij Citigroup staan opnieuw duizenden banen op de tocht. In Londen spreekt de financiële sector van het laagste omzetniveau sinds 1991; de inkomsten uit interest, handel en investeringen zijn weggeflitst. Dit ging in een tempo dat nog nooit eerder is vertoond.

Nieuwe luchtbelrampen
Op de achtergronden worden gevechten gevoerd over de classificatie van krediet en obligatieverzekeraars. Die classificatie wordt afgegeven door bedrijven als Moody's Investor Service, en Fitch Ratings. Heb je AAA als classificatie, dan zit je goed (althans dat wordt gedacht). Een lagere classificatie betekent slecht nieuws voor het bedrijf want dat zal klanten kwijtraken, omdat het minder betrouwbaar is. Laat staan als het de classificatie CCC krijgt, zeg maar 'vullis'. Maar het betekent ook slecht nieuws voor de overige bedrijven in die sector, want zijn die dan wel nog in staat om hun verplichtingen na te komen? Inmiddels zijn er een aantal herverzekeraars waarvan de 3xA classificatie twijfelachtig is geworden, zoals MBIA. Ambac heeft deze maand zijn AAA status al verloren, wie volgt?
De economische gevolgen van het downgraden of failliet gaan van deze herverzekeraars zijn niet te overzien, het betekent feitelijk het ineenstorten van de herverzekeringsmarkt voor kredieten en obligaties. De totale som aan herverzekeringen bedraagt volgens Bloomberg 2400 miljard, met mogelijke verliezen van minstens 200 miljard dollar. Onzekerheid alom dus wat dit marktsegment betreft.
Ook het aantal bedrijfsfaillissementen in de VS is stijgende, gesproken wordt over een stijging met 5,5 procent. In toenemende mate hebben bedrijven problemen met het betalen van rente op de geleende bedragen. De kosten van overnames worden zo extra duur. Ook vallen de eerste bedrijven om, zoals in Australië Centro Properties, dat zijn groei had gefinancierd met een kleine 3,4 miljard dollar kortdurend geleend kapitaal. Diverse Amerikaanse vastgoedondernemers hebben soortgelijke problemen, omdat zij grote overnames hebben gefinancierd met weinig eigen kapitaal en veel kortetermijn leningen. Tja, of die verlengd kunnen worden is nog even de vraag. In elk geval is een geplande overname ter waarde van 1,8 miljard dollar van PPH in New Jersey door Blackstone en General Electric niet doorgegaan, omdat de banken niet bereid bleken om de kosten hiervan (anders gezegd: de risico's) te dragen. Merrill Lynch heeft de bouw van een nieuw hoofdkantoor maar in de koeltoren geplaatst omdat ze eerst het kapitaalverlies van 7,9 miljard dollar (in één kwartaal, analisten verwachten meer, zie hierboven) op de subprimes wil inlopen, alvorens zo'n besluit te nemen. Men onderhandelt nu over verlenging van de huur van het huidige pand. Aegon UK besloot om één van haar beleggingsconstructies, Scottish Equitable, op slot te doen. De vraag van haar klanten om hun deelname te gelde te maken was dermate groot dat de liquiditeit ervan in gevaar kwam. Het gaat om een zakelijk onroerend goed fonds met een portefeuille van een kleine 2, 6 miljard euro's.
Deze ontwikkelingen bevestigen de analyse van Morgan Stanley (MS), dat er inmiddels ook aanzienlijke problemen met zakelijk onroerend goed ontstaan zijn. MS verwacht dat de gezamenlijke banken in totaal zo'n 212 miljard dollar op dit marktsegment moeten afboeken. Anders gezegd: een kapitaalverlies van 212 miljard met als direct gevolg 't verder teruglopen van krediet verschaffen. Dat heeft op zijn beurt weer gevolgen voor investeringen van bedrijven. Nou dus maar afwachten of het bij die 212 miljard blijft, of dat er verdere gehakt moet worden in het aandelenkapitaal. En nee, dat afboeken komt dan bovenop de al op 300 miljard dollar geraamde afboekingen in verband met de subprimes (ook wel "liar loanes" genoemd), het gaat hier om nieuwe afboekingen op bedrijven (en bedrijfsonroerend goed) welke tot recent als "prima beleggingsobjecten" bekend stonden. Dezelfde bank berekende overigens dat een aantal van de zakelijke onroerend goed fondsen op de beurzen ongeveer een derde te hoog staan genoteerd, gezien de lagere boekwaarde van hun bezit.

gelijk hebbende markten
Nee, het ziet er allemaal heel rooskleurig uit. Je vraagt je toch af waar die cheerleaders van eindeloze groei en privatisering, al die duurbetaalde analisten, investment bankers, financiële managers (en niet te vergeten de financieel journalisten, columnisten, redacteuren en economisch theologen) zich door hebben laten leiden. Het borrelcircuit, de freebies, de golfbaan, de makkelijke artikelen zonder veel echt denkwerk, de vlotte babbel, de advertorial, de schnabbel, het standaard go-with-the-flow, de onderdanenmentaliteit? Of gewoon: lid van het netwerk willen blijven? Reken maar dat niemand kleur zal bekennen, deze aan helioproctose lijdende lieden zullen uiteraard ook geen bonussen retourneren. Hun dooddoener bestaat al decennia: "de markt heeft altijd gelijk".
Nou, de markt van de kredietderivaten (credit default swaps, oftewel CDS) heeft, volgens de Financial Times van 11 januari 2008 inmiddels een omvang van 45.000 miljard dollar. Niet slecht voor iets dat tien jaar geleden vrijwel nog niet bestond. Zij bestaat buiten de boeken van de grote banken en financieringsinstellingen, iets dat de afgelopen 10 jaar is toegestaan en is -uiteraard- explosief gestegen. En daar zit hem de kneep, ook deze markt is niet transparant en nog belangrijker, er hoeft -in tegenstelling tot het gewone bankwezen- ook geen deposito tegenover te staan. Bill Gross van Pimco gaf als voorbeeld, dat als 1,25 procent van deze markt pleite gaat, we dan over 500 miljard dollar praten, uiteindelijk kan dat dan neerkomen (verzekeringen inbegrepen) op verliezen van zo'n 250 miljard. Als dat gebeurt, dan gaat het snel, in een flits dus. De markt wordt op zijn wenken bediend want vorige maand ging het Ierse SCC failliet. SCC handelde in CDS verzekeringen. Het bedrijf had een eigen kapitaal van 200 miljoen dollar en kon op een of andere wijze in totaal voor 5 miljard dollar aan verzekeringen afsluiten. Nu blijken die dus op lucht gebaseerd en zitten beleggers aan risicovolle producten vast zonder verzekering.
Opvallend is dat met de ineenstorting van de hypothekenmarkt in de VS, banken wat terugschrikken van het doorzetten van feitelijke inbeslagname van onroerend goed. Goed nieuws? Nou eh, nee, want dat betekent namelijk dat ze dat onroerend goed ook moeten onderhouden en gemeentebelastingen gaan betalen. Anders gezegd: extra kosten moeten gaan maken. Nee dus. Met als sociaal resultaat van deze bancaire efficiencyslag: grote leegstand, verwaarlozing en uitgebrande huizen. "Orphaned properties" worden ze genoemd, soms hele of halve straten vol dichtgespijkerde woningen, waar geen onderhoud meer aan gepleegd wordt, of tuinen onderhouden en dergelijke. Voor een aantal steden in de voormalige geïndustrialiseerde gebieden (de "rust belt"), zoals Detroit en Buffalo is de maat nu vol. Zij nemen nu juridische maatregelen tegen deze gang van zaken en verplichten de hypotheekverstrekker om, in geval van beslagname van het onroerend goed, toch woningonderhoud te plegen en de stedelijke belastingen te betalen. Zowel steden als de staten voor een deel van hun inkomen afhankelijk van belastingheffing (o.a. op onroerend goed) en deze inkomsten blijven achter bij de oorspronkelijke verwachtingen. Met als gevolg: bezuinigingen, zoals in Californië op tandheelkundige hulp aan de armsten, het sluiten van diverse parken, snijden in het budget van onderwijs. De tegenvaller daar bedraagt 14 miljard en de tendens is stijgend. Sommige analisten verwachten dat de totale waarde van het onroerend goed in de VS met een kleine 30 procent moet dalen, alvorens de markt zich zal stabiliseren. Bij de huidige prijzen betekent dat een verdere daling met 20 procent, ondertussen blijft je hypotheek wel op de oude 'waarde' staan, uiteraard.
In de Engelse krant "The Telegraph" schreef Ambrose Evens-Pritchard op 7 januari jongstleden onder de kop "Bush convenes Plunge Protection Team" (iets wat inderdaad nieuws was, dit team heeft tot taak om ineenstorting van de Amerikaanse aandelenmarkt te voorkomen. De laatste keer dat zij intervenieerde -voor zover bekend- was na 11/9) dat de onroerend goed zeepbellen in "Engeland, Ierland, Australië, Spanje, Griekenland, Nederland, Scandinavië en Oost Europa zullen barsten", een financieel gat achterlatend van zo'n 1.500 miljard. Zijn verklaring hierbij is dat o.a. Japanse investeerders (spaarders, pensioenfondsen) hun investeringen zullen terugtrekken uit deze markten.

Dus: schaarser worden van het krediet, hogere inflatie door de stijging van grondstoffen, geringere inkomsten van de overheid... ontslagen ... verder ingrijpen in het sociale stelsel ... ontslagen ... onbetaalbaar ... reorganiseren ... ww aanpakken ... vergrijzing ... broekriem aan ... flexibilisering ontslagregeling ... verdere modernisering ... broekriem verder aan ... onbetaalbaarheid AOW ... pil van Drion ... onbetaalbaarheid zorg ... minimumloon realistisch waarderen ... noodzaak tot ingrijpende modernisering economie.
Kortom, afwentelen op de gewone mens. Geluiden als "We konden er immers niks aan doen" of "Wir haben es nicht gewüsst" van politici en cheerleaders. Toch vreemd, als je ervan uit gaat dat één van de lessen van de crash van de dertiger jaren van de vorige eeuw was dat banken zich aan strikte regels moesten houden wat betreft hun financiering. Onder Clinton zijn die weggewuifd, de economie van nu was immers anders dan die van de jaren dertig. En innovatie in de financiële markten was noodzakelijk, toch?
Ondertussen zijn de kosten van de belangrijkste voedingsmiddelen sinds 2005 wereldwijd met 50 procent gestegen. Voor een deel ten gevolge van de 'trend' naar biobrandstof, de één zijn voedsel is immers de ander zijn brandstof. Niks aan te doen, als je naar de 'talking heads' luistert want: globalisering, marktwerking, enz. enz. enz.
Vorige maand braken er voedselrellen uit in Mauretanië, Marokko, Guinee, Mexico ("tortilla crisis"), Senegal, Pakistan, Indonesië en Oezbekistan. Egypte verbiedt alvast de export van rijst.
Overigens, voor de kapitaalkrachtige belegger zijn het prima tijden, zeker op de optiemarkten. De grondstoffenprijzen zitten in de lift, wat denkt u van termijnopties op varkensvlees, melk, maïs, en graan? Op 24 januari geven wij deze tip, maar als u dit leest kan het al achterhaald zijn...

Dit bericht is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 430, 1 februari 2008