Donoren blijken mensen

Bloeddonoren zijn boos. Niet alleen over de hoge salarissen van de Raad van Bestuur van bloedbedrijf Sanquin (800.000 euro voor de driekoppige directie). Ze voelen zich als nummer behandeld.

door Jeroen Breekveldt

Dertienhonderd mensen hebben zich gemeld bij de Werkgroep Bloed- en Plasma donoren en velen dreigen geen bloed meer te geven aan Sanquin totdat de salarissen zijn bijgesteld. Verder willen zij meer transparantie en medezeggenschap en eisen ze dat de voorwaarden voor de donoren worden verbeterd. Het conflict speelt al een jaar en is pas in juni in de pers
gekomen. De kritische donoren lijken sindsdien behoorlijk succesvol.
Stichting Sanquin, een samenvoeging van regionale bloedbanken en het voormalige Centraal Laboratorium Bloedtransfusie, heeft drieduizend werknemers en een omzet van honderden miljoenen. Bijna een half miljoen mensen doneren bloed en plasma. De beloning van de Raad van Bestuur ligt volgens Sanquin op het niveau van Raden van Bestuur van academische en andere grote ziekenhuizen. CDA kamerlid Pieter Omtzigt zegt dat de beloning boven dat niveau ligt, gezien de relatief kleine omvang van Sanquin. Sanquin levert niet alleen bloed aan ziekenhuizen, zoals de meeste donoren en andere mensen denken, maar heeft daarnaast commercieel opererende "business units" die samen of in opdracht van de farmaceutische industrie onderzoek verrichten naar nieuwe geneesmiddelen. Bloedplasma (bloed zonder rode bloedcellen) gaat naar "Sanquin Plasmaproducten". Die maakt er medicijnen van, bijvoorbeeld infectieremmers en stollingsfactoren, maar ook medicijnen om darmproblemen en kortademigheid tegen te gaan. De geneesmiddelen worden tegen "marktconforme" prijzen verkocht aan de groothandel, die het weer bij apothekers afzet.

Voorzitter Charles Disch van de Werkgroep Bloed- en Plasmadonoren eist in de Volkskrant meer helderheid. "Het wordt steeds schimmiger wat er met ons bloed gebeurt. Wij geven bloed uit humane overwegingen. Niet om de farmaceutische industrie te dienen. Over de commerciële waarde van bloed is Sanquin volstrekt niet transparant. En dat vind ik bijzonder vreemd voor een stichting die draait op donoren die vrijwillig en onbetaald hun bloed geven". Sanquin zegt dat ze via informatie in haar jaarverslagen wel transparant is. Een formele benadering van de kwestie. Immers, wie onderzoekt deze gegevens? De meeste mensen willen kunnen vertrouwen op Sanquin. Ze zijn geworven als bloeddonor met het beeld van gewonde mensen die bloed nodig hebben om een operatie te overleven, niet met doneren voor Business-divisies en topsalarissen voor de Raad van Bestuur. Een in actualiteitenrubriek Nova geportretteerde donor werd "op de website (van Sanquin) ook niet veel wijzer". Disch ("Ik ben al donor sinds 1976") hekelt in hetzelfde Volkskrant artikel ook de salariëring van het driekoppige Raad van Bestuur van Sanquin: in 2006 gezamenlijk 800 duizend euro. "Zeer terecht is het wettelijk geregeld dat wij donoren geen geld mogen verdienen aan ons eigen bloed. Maar anderen mogen dat blijkbaar wel."

donoren wegjagen
"De organisatie die in Nederland verantwoordelijk is voor de bloed- en plasma-afname, Sanquin Bloedvoorziening, is hard bezig de bloed- en plasmadonoren weg te jagen", zegt de Werkgroep van kritische donoren, die zich samen met de PEACE consumenten organisatie voor duurzaamheid, inzetten voor verbetering. Zij zeggen: "Het is voor de bloed- en plasmavoorziening van Nederland van groot belang dat de donoren, momenteel bijna 450.000, tevreden zijn over de wijze waarop zij behandeld worden!" Volgens de Werkgroep doet "de Raad van Bestuur van Sanquin Bloedvoorziening er alles aan om de goodwill die het Rode Kruis in de loop der jaren heeft opgebouwd te verspelen. In een proces van rationalisatie en efficiency van de bedrijfsvoering wordt de groep bloed- en plasmadonoren steeds meer sluitpost. Zo is het aantal afnamepunten in enkele jaren tijd verminderd van 450 naar 321. Tegelijkertijd werd de reiskostenvergoeding voor donoren zo goed als afgeschaft. Werden vroeger donoren door het Rode Kruis gezien en behandeld als de belangrijkste schakel in de donatieketen, nu worden donoren door Sanquin meestal afstandelijk en als een nummer bejegend". Charles Disch is zo'n donor en zegt: "Ik krijg de laatste tijd sterk het
gevoel dat ik blij mag zijn dat ik plasma mag geven, in plaats van dat Sanquin laat blijken blij met mij te zijn. Het bloed- en plasma doneren is verworden tot een technisch gebeuren. Mij als donor zien ze niet meer staan. Het gaat alleen nog maar om het product dat ik lever. Het gaat toch om vrijwilligers die een bijdrage leveren aan het algemeen belang: de patiënten! Bij het Rode Kruis ging dat destijds heel anders. Die gaven je echt het gevoel dat ze blij met je waren. Je werd gezien als vrijwilliger die zich belangeloos beschikbaar stelt voor anderen". Behalve het hoge salaris van de directie steekt het de donoren dat Sanquin geen openbare gedragscode voor 'maatschappelijk verantwoord ondernemen' kent en ook niet transparant is wat betreft het geld dat verschillende partijen aan het bloed verdienen.

spoedoverleg
Sanquin nam de kritiek niet erg serieus. Een jaar lang hebben de kritische donoren -die zich hebben verenigd in de Werkgroep Bloed-en Plasmadonoren samen met de PEACE Consumenten Vereniging- geprobeerd om Sanquin te bewegen de problemen aan te pakken. Ondanks een zeer lang gesprek en een intensieve briefwisseling met de raad van bestuur van Sanquin veranderde er lange tijd nagenoeg niets. Zij zei altijd dat de landelijke en regionale donorraden representatief zijn voor de donoren, wat de werkgroep sterk betwijfelt. Zes- tot tienduizend reacties met kritiek op Sanquin zijn er over de kwestie op websites van kranten en aan ingezonden brieven gestuurd.
Het bestuur van de PEACE Consumenten Vereniging en de PEACE Werkgroep Bloed-en Plasmadonoren hebben zich eind juni tot minister Klink van VWS gewend met het verzoek of hij de problemen tussen de donoren en Sanquin kan oplossen. Op 5 juli is er een spoedvergadering geweest van de PEACE-Werkgroep Bloed- en Plasmadonoren met de raad van Bestuur van Sanquin. Doel van de spoedvergadering was volgens het persbericht van de Werkgroep om met behulp van Sanquin op korte termijn de donoren te kunnen raadplegen en via overleg tussen de Werkgroep en Sanquin een oplossing te zoeken voor de problemen. Dit is toen niet gelukt, volgens PEACE doordat Sanquin "niet het gevoel van urgentie" heeft en daarom de donoren niet op korte termijn wenst te benaderen voor een consultatie. Ondanks alle commotie bleef de Raad van Bestuur van Sanquin 'arrogant'. Zij toonde weinig inlevingsvermogen richting Bloed- en Plasmadonoren, aldus de Werkgroep. Op het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn & Sport lijkt men de urgentie van de kwestie inmiddels wel in te zien. Op 23 juli jongstleden was er een gesprek met de Werkgroep op uitnodiging van het ministerie van VWS. Er werd gesproken over de positie van de Werkgroep en over die van de nieuw op te richten Landelijk Vereniging van Bloed- en Plasmadonoren (LVB). Het is de bedoeling dat de Werkgroep haar activiteiten als LVB voortzet. Het belangrijkste gespreksonderwerp op het ministerie was de noodzaak dat de donoren zich uit gaan spreken over de door de Werkgroep/LVB naar voren gebrachte zaken. Hoewel het gesprek op het ministerie erg positief was, ligt de sleutel voor een oplossing toch vooral bij de Raad van bestuur van Sanquin, aldus de Werkgroep/LVB.

democratie rond bio-materiaal
De LVB zegt te willen en kunnen onderhandelen met Sanquin, namens de donoren en over alle punten: "Het gaat er om of de LVB de gelegenheid krijgt om de donoren naar hun opvattingen te vragen om vervolgens op basis van de mening van de donoren te gaan onderhandelen met Sanquin over de realisering van alle punten (inclusief het salaris van de Raad van Bestuur). De LVB wil in die brief de donoren ook oproepen om vooral niet te stoppen met doneren, maar vertrouwen te hebben in de uitkomsten van de onderhandelingen", meldt de vereniging als voorschot op de bijeenkomst van 18 augustus. De kwestie tussen de bloed en plasma donoren en de Sanquin directie brengt een spanning naar de oppervlakte die kenmerkend lijkt voor de moderne bio-geneeskunde. Die heeft steeds meer biomateriaal als grondstof nodig en dus is er een groeiende vraag naar bloed, genen, eicellen, organen en bio-informatie. Grondstoffen waarvan met biotechnologische processen dure producten worden gemaakt. Grondstoffen ook die veelal gratis worden geleverd, waarbij een beroep wordt gedaan op de solidariteit. Het is zeer interessant te zien hoe leveranciers van bio-materiaal zich organiseren. Zij stellen zich niet (meer) op als een bijna vanzelfsprekend te gebruiken natuurlijke hulpbron, maar als mensen die anderen willen helpen en wensen hebben, zoals zeggenschap over wat er met (hun) lichaamsmateriaal gebeurt.

U kunt zich aanmelden bij de PEACE-Werkgroep Bloed- en Plasmadonoren via www.peaceconsumer.org
(dit artikel stond eerder te lezen op www.biopolitiek.nl)

Dit bericht is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 426, 31 augustus 2007