Het Maatschappelijk Onverstand (003)

"Het bestaan van armoede is het bewijs voor een onrechtvaardige en slecht georganiseerde samenleving, en onze publieke charitatieve instellingen zijn slechts een eerste, dralend ontwaken in het geweten van een rover" (1) & "in het georganiseerde sociale leven is armoede evenmin noodzakelijk, als ziekte voor een natuurlijk lichaam; slechte gewoontes en onze onwetendheid omtrent de ware organisatie (van het sociale leven) zijn in beiden gevallen de corrupte oorzaken van een onvermijdelijke wanorde." (2)

door Paleander

Deze woorden van de Indiase dichter en filosoof Aurobindo Ghose, geschreven in de eerste helft van de twintigste eeuw, zijn tegen de achtergrond van de globale economie nog zeer actueel. In een samenleving waarin de vrijwillige of onvrijwillige deelname aan het economisch bestel de zin van ons ganse bestaan lijkt te zijn, hebben ze allerminst aan kracht ingeboet. Want wordt niet juist onze samenleving in toenemende mate door wanorde en armoede getekend? Wat zijn de oorzaken daarvoor?
Worden niet alle sociale structuren door de zeef van de economie gehaald, te licht bevonden en op botte wijze gedemoniseerd als een gevaar voor het algemeen sociaal-economisch welbevinden van de samenleving? Zijn de mensen die dit beweren en het neoliberale ideeën-goed nastreven echt zo achterlijk èn a-sociaal, of verbergen ze een dieperliggende intentie? Gelet op de abstracte en onbeschaamde wijze waarop politici en economen de laatste jaren, keer op keer, de senioren als een haast ondraaglijke last afschilderen - die op de economie en de komende generaties drukt - bespeur ik geen altruïstische motieven. Waardoor huldigen mensen zo'n mens-verachtende maatschappijvisie? Is 'economie' dan toch - zoals sommige filosofen en psychologen geloven - een andere vorm van religie? In de zin van: wat wij met ons verstand beamen, en waar ons hele hart van overtuigd is, dat geeft zin aan ons leven en is de richting-bepalende kracht achter onze wil. Geloof wil dus zeggen: datgene waar wij met heel ons hart en verstand van overtuigd zijn; hetgeen heel ons leven en handelen bepaalt. In die zin is economie dus echt een godsdienst, weliswaar een seculiere en hedonistische, maar toch: een heuse religie! Wie met enig leedwezen de voortschrijdende privatisering van de overheid heeft aangezien, de onttakeling van de sociale rechten van de werknemer, en de onwil om de flagrante misstanden aan te pakken in de lageloonlanden van de EU, kan alleen maar concluderen dat een dergelijke intensiteit van hebzucht gesanctioneerd wordt door de overheid en de EU. Door niet in te grijpen sanctioneert men immers misstanden. Dit gedoogbeleid waarmee de verdedigers van de globale economie hun geloof tegen alle ethische en democratische principes in willen doordrukken, kun je psychologisch bijna alleen nog maar verklaren met een 'religieuze ijver' voor de 'heilige zaak'. Nou ja, heilig?
Door de democratie aan neoliberale visie en eisen ondergeschikt te maken, onttakelt men de democratie met behulp van de democratie. Een ontwikkeling die mij onwillekeurig aan het Algerijnse Fiz doet denken. Weet u het nog? In 1991 verkondigde de Islamisten in Algerije na het winnen van de eerste ronde van de democratische verkiezingen, dat ze de broze democratie in hun land gingen afschaffen en vervangen door de Islamitische wetgeving, de Sharia.
Denk ik dat het nieuwe kabinet Balkenende de marsroute richting globale economie gaat veranderen? Toen Jan-Peter zichzelf, in het kader van de 'nivellering' van de te hoge lonen van ambtenaren en managers, 30 procent eigen loonsverhoging gaf, leek mij dat géén goed signaal.
Maar laten we niet verder treuzelen en onze tocht door het bos van het maatschappelijke onverstand dapper voort te zetten. Ja, laten we proberen ons zelf uit deze kluwen van onverstand te bevrijden. Want in dit bos zijn er namelijk plekken waar alleen duisternis en redeloosheid regeren, waar men de wereld en alle levende wezens als een weerspiegeling van de eigen wilsdrang beschouwd. Wie zich daar niet op het gewone èn gezonde verstand verlaat, loopt het gevaar radeloos en redeloos te verdwalen in de schemer van glibberige fantasie_n over menselijke halfgoden.
U vindt, beste lezer dat ik onzin verkoop? Nu, diegenen onder ons die zich verdiept hebben in de vraag of er zoiets bestaat als een vrije wil, zijn tot de onthutsende ontdekking gekomen dat er onder het hoog geprezen koor van filosofen heel wat kaf schuil gaat. En dat sommigen van die denkers niet alleen overtuigd zijn dat er géén vrije wil bestaat, maar dat het menselijke wezen gebukt gaat onder de "dwang van een onwrikbare noodzakelijkheid, die zuiver het karakter van een natuurwet vertoont" (3).
Hoe men tot een dergelijke conclusie komt is mij duister. Mij dunkt dat wie zijn gezonde verstand gebruikt, eerst nuchter zal overwegen dat, "als er sprake is van een vrije wil, men een onderscheid moet aanbrengen tussen een bewuste reden en een onbewuste drift tot handelen" (4). Want, zoals men in de oudheid al wist, "is slechts die mens vrij, die handelt vanuit de zuivere rede en zich vrij houdt van de animale begeerten. Vrijheid wil zeggen, leven en handelen vanuit een doel dat jezelf heb bepaald, door middel van besluiten die je zelf hebt kunnen bepalen" (5).
Maar volgens sommige liberale denkers, zoals Herbert Spencer is dat een illusie, omdat zelfs de menselijke rede ondergeschikt is aan een natuurlijke noodzakelijkheid. (De beruchte uitspraak, 'survival of the fittest', die de voedingsbodem voor heel wat fascistoïde tendensen is geworden is van Spencer' hand en werd later enigszins verdraait - 'survival of the strongest' - aan Darwin toegeschreven.) Spencer en de zijnen redeneren dat de menselijke wil gestuurd en geregeerd wordt door motieven, die het menselijke verstand aan de uiterlijke omstandigheden en ideeën ontleent, en die allemaal stuk voor stuk voortvloeien uit de onverbiddelijke noodzakelijkheid van de natuur.
Misschien denken sommigen onder u dat ik overdrijf? Maar wie het fascistoïde idee, dat de menselijke wil gehoorzaamt aan een door de natuur ingegeven noodzakelijkheid tot aan de grenzen van het mogelijke doorschouwt, komt maar tot één conclusie: wie dit gelooft, schept intellectueel een nieuwe fundering voor een fascistische staat! U denkt, Herbert Spencer leefde in de 19e eeuw, we leven nu in de 21e eeuw? Goed, u wilt een hedendaagse intellectuele en academische formulering en rechtvaardiging voor het fascisme? Die vindt u bij mensen zoals Richard Dawkins, hoogleraar 'public understanding of science' in Oxford; ongetwijfeld is dat niet zijn bedoeling, maar zijn uitspraken geven wel erg veel ruimte aan de donkere logica van het onverstand. Dawkins behoort namelijk tot diegenen die er volstrekt van overtuigd zijn dat de naturalistische wetenschap, die alles wil reduceren en verklaren uit stoffelijke processen, vroeg of laat op alles een antwoord zal vinden: 'Maar als de wetenschap iets niet kan verklaren, is er (...) niemand die dat wel kan" (6). Dat is nog eens redelijk antwoord, niet waar? En o zo bescheiden.
De onverbloemd stalinistische wijze waarop Dawkins het Darwinisme verdedigd, heeft hem niet alleen de bijnaam 'brain-police' opgeleverd. Zijn visie op de schepping èn daarmee de mens, laten hem in een nog schriller licht verschijnen. Hij ontpopt zich als de moderne uitgave van Dostojewski's 'groot-inquisiteur'. Hij beweert: "In een heelal van elektronen, zelfzuchtige genen, blinde natuurkrachten en genen-replicatie worden sommige mensen gekwetst, andere hebben geluk, en je zult er geen zin of doel in vinden, noch een spoor van gerechtigheid. Het heelal dat wij waarnemen heeft precies die eigenschappen die we zouden verwachten als er ten diepste geen plan is, geen doel, geen goed en kwaad, niets dan meedogenloze onverschilligheid" (7).
Ontegenzeggelijk zal hij het allemaal goed bedoelen, maar wie de schepping reduceert tot een 'meedogenloze onverschilligheid' waarin het geluk of ongeluk dat je treft het gevolg zijn van blinde natuurkrachten, schept daarmee de voorwaarde voor een fascistische staat. U herinnert zich dat ik betoogde dat het Darwinisme zich zeer goed leent voor de heersende mores van de 'global economy'? Nu, als het bovenstaande citaat van Dawkins de ethische basis vormt voor het menselijk reilen en zeilen, dat kunnen we het wel schieten. Dan is het ieder voor zich en...

Wie na het lezen van het bovenstaande citaat, nog twijfelt aan het feit of Dawkins zijn etiket als 'groot-inquisiteur' van de moderne wetenschap ten volle verdiend, die leze volgende citaten: "De natuur is niet wreed maar onbarmhartig onverschillig. Dit is een van de moeilijkste lessen voor de mensen om te leren. We willen niet toegeven dat dingen, goed noch slecht, wreed noch vriendelijk zijn, maar simpelweg zonder gevoel - onverschillig voor leed, zonder doel" (8). "Het is volstrekt veilig om te zeggen dat, als je iemand tegenkomt die beweert niet in de evolutie te geloven, dat zo iemand onwetend, stompzinnig of gek is of slecht, (maar dat laat ik liever buiten beschouwing)" (9). Als u nu nog niet overtuigd bent, dan adviseer ik u ten zeerste een cursus in zelfstandig denken aan. Na het lezen van het Dawkins ideeën concludeerde de natuurkundige Arie van de Breukel: "een ideologie die het moet hebben van verdedigers van dit niveau heeft eigenlijk geen critici meer nodig" (10). Omdat de wereld in de visie van de Darwinisten geen plan of zin kent, is zingeving puur subjectief en pragmatisch in te vullen. Ethiek wordt daarmee gereduceerd tot een schampere verzameling afspraken die tijdelijk de vorm en richting van de samenleving bepalen - maar het is altijd een ethiek waarbinnen goed en kwaad uitwisselbare waarden zijn, omdat binnen een doelloze schepping 'leed' nu eenmaal geen enkele betekenis heeft. Dat is nog eens een opwekkende visie op het leven!
Als we dit echt serieus zouden nemen, zou dat betekenen, dat alle menselijke pogingen de wereld volgens religieuze of ethische ideeën van rechtvaardigheid en menselijkheid te regeren, niet alleen zinloos zijn. Maar verhinderen dat de natuurlijke 'blinde noodzakelijkheid' haar weg kan vervolgen. Dus als het 'goede' de mensen een tijd lang regeert, is dat een natuurlijk gevolg, en als het 'kwade' de mensen regeert is dat ook een natuurlijk gevolg. Daar momenteel het er alle schijn van heeft dat de globale economie de sterkste kracht is die de maatschappij en het leven van de mensen vorm geeft, is dat een natuurlijke ontwikkeling die we niet mogen tegenwerken... Neen? Nee, dat zou tegennatuurlijk zijn, nietwaar? Dus als de globale economie van ons eist dat we alle sociale verworvenheden 'rücksichtslos' overboord zetten, dan moeten we niet aarzelen èn zeuren maar braaf gehoorzamen.
U ziet, net als de vorige keer, komen we weer tot de onvermijdelijke conclusie, dat we ons diep, heel diep in het stof moeten buigen. Deze keer niet voor Wilhelmus van Wim Kok en de zijnen, maar voor de blinde noodzakelijkheid van een ijzeren natuurwet, die het nu eenmaal beschikt heeft dat de zwakste de sterkere moet dienen. En dat in de economie de sterkere de zwakkere mag uitbuiten en domineren, en wij ons niet moeten druk maken over zogenaamde misstanden. Slavernij is dus géén afwijking van het menselijke verstand, maar een ijzeren natuurwet, een blinde noodzakelijkheid waardoor wij overleven en wij van onze welstand en status kunnen genieten. U ziet, beste lezer, filosofie en wetenschap zijn géén garantie dat je niet gevaarlijk afdwaalt in het bos van het maatschappelijk onverstand. Maar daar was Socrates al tot zijn leedwezen achter gekomen. U vraagt zich misschien af, waar leidt dit alles naar toe?
Als veel economen over de economie praten als ware het een onzichtbaar natuurbeginsel, waaraan we moeten gehoorzamen als de zin van ons leven. Dan moeten we niet verbaasd zijn dat regeringen, handelaren en internationale verdragsorganisaties weinig scrupules hebben als het aankomt op de gezondheid van andere mensen. Het enige wat dan nog telt is geld en macht! Maar wel een gevaarlijk soort macht. U wilt een voorbeeld?
Nu, Brussel doet mij soms denken aan de atoomreactor in Tsjernobyl. Brussel is een onzichtbare politieke besluitenreactor, die meestal - na lange nachtelijke vergader-marathons - een flinke 'fall-out' oprispt. Waarna dank zij deze politieke (zelf)verrijkingsreactor de burgers in Europa, Afrika of Azië door de 'neerslag' worden getroffen; sociaal-economisch, lichamelijk of in hun gezondheid. Soms neemt men zelfs besluiten waarvan men tevoren kan bevroeden dat ze fout lopen, èn met aantoonbare gevolgen voor de algemene volksgezondheid. Bijvoorbeeld door tegen beter weten in export vergunningen af te geven voor overschotten kippenvlees. Vlees dat in aanleg heel goed geschikt is voor menselijke consumptie, maar door de wijze van vervoer allengs volstrekt ongeschikt wordt voor menselijke consumptie. Deze wijze van verschepen geeft aan, dat Europese havens een vrij zone zijn waar de Europese voedselwarenwetgeving niet langer geldt!
En is het niet de EU dan wel de WTO die Derde Wereldlanden dwingt hun eigen markt te openen voor Europese producten. De stok die de WTO en de EU achter de deur houden? U raadt het al? Géén vlotte schuldensanering van de buitenlandse schulden. Nou ja, vlot? De meeste Afrikaanse landen zijn sowieso met handen en voeten gebonden door het zogenoemde structuur-aanpassings-programma van de IMF en de Wereldbank. U denkt, aan die zaak zit een luchtje? Een luchtje?
In twee reportages op de Duitse TV, schilderde men het verloop van de export van overschotten kippenvlees naar het Afrikaanse land Kameroen. De WTO en de EU hadden Kameroen gedwongen de binnenlandse markt te openen voor kippenvlees uit Europa, voor 75 procent bestaande uit restanten van Duitse kippenslacht! De rest kwam uit België en Holland! Leest u aandachtig er staat restanten, en géén slachtafval! Wat moet u onder die restanten verstaan? Nu, omdat de Europese burger blijkbaar bij voorkeur het filé van de kippenborst consumeert, blijven de vleesverwerkende bedrijven met een berg netjes schoongemaakte kippenpoten en vleugels zitten, en die ze willen ze graag kwijt. Dus trokken ze bij de EU aan de bel..
Nu, wat geschiedde er met dit Europese kippenvlees? Het werd in Europa nog een keer extra(!) diepgevroren voordat het in gewone containers(!), via het containerschip naar Kameroen werd verscheept. Waar het vervolgens in de winkels en markten belandde. De gevolgen? Sociaal-economisch betekende dit het faillissement van Kameroense bedrijven die men, op Europese leest, voor scharrel pluimvee hadden opgezet. De inheemse boeren die gewoonlijk iedere dag hun biokippen naar de markt brachten, zagen zich eveneens van hun inkomsten beroofd. En ook de tussenhandelaars tussen de bedrijven, boeren en de markt zagen een groot deel van hun inkomsten verdampen. Maar zoals men zo fijntjes in een van de reportages zei, 'bij de tijd dat de kippen 'dooi-vers', in Kameroen op de kade aankwamen" stonden de klanten al te wachten! En daar ging het toch om? Als de consument tevreden is, is iedereen tevreden. Niet? Ja toch?
De schadelijke gevolgen voor de algemene volksgezondheid in Kameroen? Wat gebeurt er met diep ingevroren kippen die op transport gaan in een niet-gekoelde container? Inderdaad, die ontdooien langzaam maar zeker, en tegen de tijd dat ze in Kameroen zijn aangekomen is het kippenvlees langs de buitenzijden van de containers opgestapeld grotendeels ontdooit èn een bron voor bacteriële infecties! De Kameroense advocaat Jacob Kotcho, die als lid van de Kameroense delegatie bij de WHO, gepleit had tégen de opening van de binnenmarkt, had met lede ogen moeten aanzien hoe de regering bezweek voor de druk van Europa en Amerika en de Generaal-Inspecteur van het Landbouw Ministerie van Kameroen, Dawa Oumarou, zijn handen in onschuld waste. Deze zei: 'Het is niet aan ons te bepalen waar het vlees vandaan komt of hoeveel het kost. Het gaat ons slechts om de kwaliteit.' Echt waar, 'dooi-vers' uit Europa? En wat zei de importeur Etienne Tjako? 'Als we de handel niet toelaten is dat een uitnodiging voor corruptie.' Begrijpelijkerwijs schaamde deze kloeke zakenman zich voor het feit dat een van Kameroen's grootste problemen, net als van veel andere Afrikaanse landen, juist d_ corruptie is. Maar dat mag je zo'n man toch niet te zwaar aanrekenen, nee toch? Of wel?
Wat gebeurde met deze 'dooi-verse' lading? Die werd overdag op niet-gekoelde marktkramen èn op niet-gekoelde toonbanken aan de klanten verkocht. Daar stroom in Kameroen heel duur is, lieten handelaren overdag het kippenvlees ontdooien, om 's-nachts de restanten weer in de koeling te leggen. Of die ook echt werd ingeschakeld bleef volgens de verslaggever een open vraag. Vroeger had men überhaupt ook géén koeling nodig, omdat het kippenvlees elke dag vers vanuit de dorpen rond de steden naar de markt en de winkel werd gebracht! Dat sindsdien de ziekenhuizen een toename hadden gezien van diarree, voedselvergiftiging en daaraan gerelateerde complicaties en een statistische stijging van mensen die vroegtijdig overleden is maar een sinecure, nietwaar? Gelukkig heeft de Kameroense regering na veel protesten en waarschuwingen met betrekking tot de algemene volksgezondheid na één jaar, de binnenmarkt van Kameroen weer gesloten voor 'dooi-verse' vleesimporten uit Europa! Het positieve gevolg voor de Kameroense economie? De boeren en tussenhandelaren herwonnen hun verloren inkomsten, wat tragisch genoeg niet van de pluimvee bedrijven kon worden gezegd. Bedrijven herrijzen meestal niet als een fenix uit de as van het faillissement. De positieve gevolgen op de algemene volksgezondheid van de bevolking van Kameroen? Een statistische daling van... moet ik u dat echt uitspellen? Twijfelt u nog steeds aan de negatieve invloed van de politiek op de algemene volksgezondheid? Het was dag, het was nacht, een derde dag.

1 en 2. Sri Aurobindo, (1872-1950), 'Aforismen 1910-1950', nr. 193 en 196
3, 4 en 5. Rudolf Steiner, 'Filosofie van de Vrijheid', Servire 1975
6. R. Dawkins, 'Scientific American', november 1995
7 en 8. R. Dawkins, 'The Blind watchmaker', London 1986
9. R. Dawkins, 'River out of Eden, a Darwinian view of Life', NY 1995
10. Arie Breukel, 'Darwisme: wetenschap en/of ideologie', bijdrage aan 'Een schitterend ongeluk of een ontwerp, of sporen van ontwerp, over toeval en doelgerichtheid in de evolutie', Kampen 2005
10. daserste.ndr.de/weltspiegel/2005/t_cid-2822176_.html

Dit bericht is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 422, 6 april 2007