Skip to main content
  • Archivaris
  • 278

Verschenen

De wereld van Sofie
'De wereld van Sofie' is een roman over de geschiedenis van de westerse filosofie. De achterflap vermeldt: 'Het geeft een onderhoudend en origineel beeld van de wereld van de eerste Griekse filosofen tot en met die van onze eigen tijd. Tegelijkertijd is het een spannende roman over twee ondernemende meisjes en een geheimzinnige briefschrijver. Over een speurtocht die tot antwoorden leidt die op hun beurt weer nieuwe vragen oproepen. Maar dat is niet erg: een echte filosoof blijft altijd vragen stellen.'
Het boek is bedoeld als kinderboek. "Bedoeld als", omdat ik denk dat er weinig kinderen zijn die het op kunnen brengen zich 559 pagina's lang te concentreren, hoewel alle mogelijke moeite is gedaan om het verhaal begrijpelijk te houden. Dit uit zich bijvoorbeeld in de vele voorbeelden die bij de theorie gegeven worden, voorbeelden die naadloos aansluiten bij de belevingswereld van het moderne kind.
Ook door de theorie te verweven met een spannende roman is geprobeerd het boek aantrekkelijk te maken voor kinderen, maar het is ook juist daardoor dat het boek soms zo moeilijk is: er lopen verschillende verhaallijnen door elkaar.
Het boek begint met Sofie, een meisje van 15 dat gewoon naar school gaat, vriendinnen en af en toe ruzie met haar moeder heeft. Op een dag vindt zij een envelop in de brievenbus met daarin de vraag: Wie ben jij? Deze vraag houdt haar de hele dag bezig, en wanneer er nog een paar enveloppen volgen met vragen als "waar komt de wereld vandaan?" is haar interesse in de filosofie gewekt. Vervolgens krijgt ze een schriftelijke cursus filosofie van een haar onbekende man ("of is het een vrouw?"), die bij beetjes tegelijk epistels in haar brievenbus stopt. Deze brieven worden naast het lopende verhaal van Sofie afgedrukt. Na een paar honderd bladzijden wordt het Sofie duidelijk dat er ergens een ander meisje van haar leeftijd is dat op de een of andere manier steeds weer in haar boek opduikt. Halverwege het boek verandert het perspektief helemaal: Sofie en haar filosofieleraar blijken zelf verzinsels te zijn van een VN-majoor die dit boek als verjaardagsgeschenk voor zijn dochter schrijft. Op een gegeven moment lopen de werelden van Sofie en Hilde (de dochter) zo door elkaar dat je elke zin twee keer moet lezen om te begrijpen hoe het nou eigenlijk zit. Het boek eindigt met een poging van Sofie en haar leraar om zich te onttrekken aan de fantasie van de majoor.
Achterin het boek vind je een zeer uitgebreide alfabetische lijst van personen en onderwerpen die in het boek aan de orde komen, een greep: aflaathandel, automatisch schrift, J.S. Bach, bestaan van god, contrapunt, dictatuur van het proletariaat, existentialisme, gesprek, heksenprocessen, holisme, ijdelheid, Jena, klassenstrijd, liefde, medische ethiek, Nietzsche, oersoep, paus, rollenpatroon, statisch, Thor, video, vrouwenstrijd, weten, ziel en zonde.
Verder wordt regelmatig aandacht besteed aan de ondergeschoven positie van vrouwen in de geschiedenis, heeft het boek een hele mooie linnen kaft en zit je na lezing met meer vragen dan ervoor.
ISBN 902610711O, 49,95 gulden.

De heren zijn toch geen inbrekers?
Onder deze titel is zojuist een zeer handig boekje uitgekomen bij Uitgeverij Ravijn (1). Het is samengesteld aan de hand van praktijkervaringen van het Spekulatie Onderzoeks Kollektief uit Amsterdam in samenwerking met diverse aktie- en onderzoeksgroepen. Het boekje beschrijft methoden en technieken om achter informatie te komen over bedrijven, personen en overheidsinstellingen. Boordevol nuttige tips en adressenlijstjes, openbare en niet-openbare bronnen. Op pagina 10 schrijft het SPOK echter dat er Nederland geen boeken zijn over dit onderwerp maar dat klopt niet helemaal. Jaren geleden bracht SOMO (Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen) iets soortgelijks uit (2) en ook Henk Vreekamp (ex-Muurkrant Utrecht) heeft, nadat hij docent op de school voor journalistiek is geworden, een nuttig boek gepubliceerd waarin veel informatie staat (3). Het SPOK maakt de informatie wel op een prachtige manier leesbaar. Door middel van aktieverslaggeving wordt zichtbaar gemaakt welke bronnen je zoal aan kunt boren wanneer je een huis hebt gekraakt en je wilt weten van wie het eigenlijk is, welke BV's erachter zitten en of de huiseigenaar meer spekuleert. Een boekje geschreven voor de scene dus, nuttig, maar daarmee niet erg kompleet. Een regelrechte misser vonden we het laatste hoofdstukje: Pers. Onder dit kopje presteert het SPOK het om een lijstje van acht grote bladen en persbureaus op te schrijven en niet verder te komen dan vijf alternatieve bladen waarbij ze ook nog eens een fout maken in het overtiepen van het telefoonnummer van het Kleintje! Eén telefoontje naar ons was natuurlijk genoeg geweest om een goede lijst alternatieve bladen te plaatsen. Het is wel zo dat er steeds minder over blijven (Konfrontatie gaat helaas ook stoppen!) maar er zijn er wel zeker meer dan het SPOK denkt.

1) De heren zijn toch geen inbrekers? Handleiding voor onderzoek naar personen en zaken, gemaakt door het SPOK en uitgegeven door Uitgeverij Ravijn, Postbus 76116, 1070 EC, Amsterdam 020.6713459 ISBN 90-72768-36-1. Prijs: 14,90.
2) Onderzoeksgids Multinationale Ondernemingen; Handboek voor het zelf doen van kritisch onderzoek, Henk Kox, SOMO 1985. ISBN 90-71284-02-6.
3) Free-lance journalistiek; leidraad voor beginnende free-lance journalisten en adviseurs in public relations, Henk Vreekamp, VUGA, DenHaag, 1989. ISBN 90-5250-009-6.

Vluchtelingen & Beeldvorming
Op donderdag 3 november zal er een studiedag gehouden worden met als thema "Vluchtelingen en Beeldvorming", georganiseerd door het Netwerk Religieuzen voor Vluchtelingen (NVR). Het NVR is een netwerk van regionale groepen, verspreid over het land, die zich met raad en daad inzetten voor uitgeprocedeerde vluchtelingen. Dat wil zeggen voor mensen, die hier geen verblijfsvergunning hebben, mensen die eigenlijk weg zouden moeten, maar niet weten waarheen. Er zijn groepen van het NRV actief onder andere in Utrecht, Overijssel, Gelderland, Zuid-Limburg, Zuid-Holland en Noord-Brabant (Eindhoven, Tilburg, DenBosch en Breda).
Vorig jaar ging de studiedag over de vraag of vluchtelingen en uitkeringsgerechtigden elkaars rivaal of bondgenoot zijn. Ongeveer 80 mensen uit het circuit van de Arme Kant van Nederland en van de steungroepen voor illegale vluchtelingen hebben daaraan deelgenomen. Als vervolg hierop is in Lievelde een weekend gehouden rond hetzelfde thema. Daaruit is een nieuwe videofilm ontstaan. Deze film "Bondgenoten of rivalen?" zal op de komende studiedag gepresenteerd worden.
Om het gesprek over Beeldvorming in gang te zetten doen we een stap terug in de geschiedenis. Ben Prinsen, educatief medewerker van het herinneringscentrum Kamp Westerbork, zal een inleiding houden over de voorgeschiedenis van Westerbork. Welke argumenten en redeneringen werden er in de jaren voor de Tweede Wereldoorlog gebruikt om de negatieve houding ten aanzien van Duitse vluchtelingen te rechtvaardigen? Welk beeld komt daaruit naar boven? Op dit moment worden er in hoog tempo nieuwe maatregelen genomen om vluchtelingen te weren, terug te sturen, op te sluiten in kampen of gevangenissen. In het kader van de verhullende beeldvorming worden fraaie namen gevonden, zoals "grenshospitium", "asieltoeristen", "echte vluchtelingen", "inburgeringskontrakten" of "opvang in de eigen regio". Hoe komt het toch, dat de naam "Westerbork" onmiddellijk een gevoel oproept van "Dit kan niet en dit mag nooit meer gebeuren" terwijl de huidige maatregelen tegen vluchtelingen op steeds meer begrip lijken te kunnen rekenen? Waarom zijn we er zo zeker van dat Westerbork fout was en dat de vluchtelingengevangenis in Tilburg in orde is? Over deze en dit soort vragen zal het tijdens de studiedag gaan. Deze dag vindt plaats op DONDERDAG 3 november in San Salvator Parochie, Rochusstraat 43, 5231 NA, DenBosch. Er is waarschijnlijk grote belangstelling voor deze dag, informeer daarom even bij het Missionair Centrum, Putgraaf 3, 6411 GT, Heerlen. telefoon: 045.711980. Alle deelnemers krijgen eind oktober het definitieve programma toegestuurd en het deelnemersgeld van 15 gulden (inclusief koffie/thee en soep) kan contant betaald worden op 3 november. Oja, de aanvang is 10.30 uur...

SPREEKWOORDEN WIJZEN VROUWEN HUN PLAATS
Het boekje 'Een goede vrouw is zonder hoofd' (1993) van Mineke
Schipper is waarschijnlijk aan de aandacht van veel mensen
ontsnapt. En dat is jammer, want het boekje laat goed zien dat
taal, en in dit geval spreekwoorden, de ongelijke machtsver-
houdingen tussen vrouwen en mannen perfect weerspiegelt.
Schipper is hoogleraar interkulturele literatuurwetenschappen
in Leiden en onderzoekt romans en andere teksten van verschil-
lende kulturen. Ze verzamelde maar liefst 1400 spreekwoorden
over vrouwen in Europa en werkt op dit moment aan bundels over
andere werelddelen.
Er zijn natuurlijk al eerder boeken over machtsongelijkheid en
taal geschreven. De tweede feministische golf inspireerde
vrouwen om wetenschappelijk onderzoek en theorievorming vanuit
ongelijke machtsverhoudingen te benaderen. Aan verschillende
universiteiten zijn er vakgroepen 'Vrouwenstudies' die zich
hiermee bezighouden. Wat 'Een goede vrouw is zonder hoofd'
bijzonder maakt is dat het voor iedereen goed begrijpelijk is.
Er worden maar een paar bladzijden aan theorie besteed en deze
zijn heel makkelijk te lezen. Verder bestaat het boek eigen-
lijk alleen maar uit bladzijden vol met spreekwoorden. De
spreekwoorden zijn onderverdeeld in thema's, zoals moeder-
schap, huwelijk, huishouden, maagden/meisjes, lusten en las-
ten, e.d. De spreekwoorden zijn afkomstig uit zeer diverse
landen, van Denemarken tot Spanje en van Schotland tot Grie-
kenland. De overeenkomsten tussen spreekwoorden over vrouwen
uit verschillende kulturen en werelddelen zijn opvallend.
De spreekwoorden laten zien hoe het volgens degenen die macht
hebben, en dat zijn dikwijls mannen, 'hoort'. Vrouwen worden
van oudsher ingeperkt. De kernachtige zegswijzen laten vooral
ook zien hoe denigrerend er in verschillende kulturen over
vrouwen gedacht werd en nog gedacht wordt. Daarnaast worden
vrouwen spreekwoordelijk afgeschilderd als lust- en lastobjec-
ten. Alleen als 'moeders' worden vrouwen wereldwijd geprezen,
alhoewel mannen daar vaak ook nog dubbel over zijn.
Volgens Schipper hebben zulke stereotiepe denkbeelden alles
van doen met macht: wie de macht heeft, wil 'm houden. Zeker
als de ander de vervelende klussen voor je opknapt: de een
maakt het bed op, de ander gaat erin liggen.
Veel spreekwoorden over vrouwen zijn aantoonbaar vanuit een
mannelijk gezichtpunt geformuleerd. Welke vrouw zou nu zelf
zeggen 'Vrouwen en koteletten, hoe meer je ze slaat, des te
beter ze worden'? En een spreek-woord als 'Vrouwen en ovens
blijven thuis' is duidelijk bedoeld om vrouwen hun plaats te
wijzen. Bestaande rolpatronen worden in spreekwoorden beves-
tigd, roldoorbrekend gedrag wordt verboden of ontmoedigd.
Schipper heeft de spreekwoorden verzameld omdat ze wilde laten
zien dat dergelijke denkbeelden vooral kultureel bepaald zijn
en dus ook te veranderen zijn. Daartoe moeten we eerst bepaal-
de traditionele opvattingen onderkennen en onder woorden
brengen. Om de strekking van een spreekwoord, of een andere
tekst, te kunnen begrijpen is het eerst noodzakelijk een
aantal vragen te stellen. Wie spreekt en wie zwijgt? Wie ziet
en welke visie ontbreekt? En wie handelt en wie is daar object
van? Die vragen zijn essentieel. Daarom zou iedereen vraagte-
kens moeten zetten bij alle soorten informatie die we voorge-
schoteld krijgen: op tv, in de reclame, in de krant, in boe-
ken, in films. Als je weet vanuit welke normen en waarden iets
wordt gepresenteerd, kun je de boodschap kritischer bekijken
en hopelijk ook veranderen!

Sanne

(redaktie vrouwenstrijd van het blad De Peueraar, Leiden)

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 278, 21 oktober 1994