Nagorno-Karabach

De strijd om Nagorno-Karabach is het langstlopende konflikt in de voormalige Sovjet-Unie. Begonnen in 1988 duurt deze oorlog nu ruim 7 jaar. In die periode zijn minstens 25.000 soldaten en burgers gedood en ruim een miljoen mensen op de vlucht geslagen. Kort na elkaar verschenen twee boeken over de strijd om Nagorno-Karabach. Het eerste 'The Caucasian Knot, the history and geo-politics of Nagorno-Karabagh' verscheen bij uitgeverij Zed Books in Londen in de serie 'politiek in het huidige Azië'. Het boek is geschreven door een drietal auteurs, die allen van Armeense afkomst zijn. En daar ligt tevens een belangrijke handicap van dit boek. Armenië is één van de belanghebbende partijen in het konflikt om Nagorno-Karabach, dat in Armenië overigens Artsakh heet. Twee van de drie auteurs publiceerden eerder over Nagorno-Karabach, met heel wat minder kwasi-objektiviteit. Van Donabedian en Mutafian verscheen in 1989 in Parijs 'Karabach: een Armeens grondgebied in Azerbaidjan' en in 1991 'Artsakh, geschiedenis van Karabagh'. Beide boeken liggen ten grondslag aan het huidige werk, aangevuld met bijdragen van Levon Chorbajian, auteur van een boek over de Armeense aardbeving van 1988. 'The Caucasian Knot' geeft in 120 pagina's een geschiedenis van Nagorno-Karabach, van het begin van de jaartelling tot nu. Dan volgen nog bijna 20 pagina's dokumenten, variërend van brieven van Andrej Sacharov tot besluiten van de Opperste Sovjet van Nagorno-Karabach. Nagorno-Karabach ontstond in 1921, als gevolg van de Sovjetrussische nationaliteitenpolitiek. Stalin was verantwoordelijk voor deze politiek als volkskommissaris (dat zou nu minister heten) van nationaliteiten. Alle huidige problemen in de erfenis van de voormalige Sovjet-Unie zijn tot deze politiek terug te voeren, met name in de Kaukasus en Centraal-Azië. Willekeurig werden grenzen getrokken tussen volkeren met vermeende etnische verschillen, voornamelijk gebaseerd op taal. Nagorno-Karabach werd een Armeense enclave binnen de grenzen van Azerbaidjan. Beïnvloed door de Gorbatsjov-politiek van perestrojka hielden Armeniërs in de hoofdstad van Nagorno-Karabach, Stepanakert, demonstraties voor aansluiting van Karabach bij Armenië. Soortgelijke demonstraties in de Armeense hoofdstad Jerevan leidden tot een interventie van het Sovjetleger en maakten de weg vrij voor bloedige pogroms op zowel Armeniërs in Azerbaidjan, als Azeri in Nagorno-Karabach. Voor het eind van 1988 hadden al honderden mensen de dood gevonden en waren velen op de vlucht. Uiteindelijk escaleerde de strijd in een permanent gewapend konflikt om Nagorno-Karabach, waarbij de Armeniërs aan het langste eind trokken en behalve Nagorno-Karabach ook delen van Azerbaidjan bezetten. Dat deze strijd de nodige doden heeft gekost, grote delen van de burgerbevolking op de vlucht heeft doen slaan (veel plaatsen in Nagorno-Karabach zijn nog slechts spooksteden of -dorpen) en grove schendingen van de mensenrechten tot gevolg heeft blijkt uit de publikatie 'Azerbaijan. Seven years of conflict in Nagorno-Karabach', dat verscheen bij Human Rights Watch/Helsinki in New York. In bijna 120 pagina's wordt een bloedstollend overzicht gegeven van het leed dat de strijd om Nagorno-Karabach veroorzaakte, en nog dagelijks veroorzaakt. Variërend van het doden van soldaten en burgers, tot het in gijzeling nemen van kinderen, komt Human Rights Watch tot een groot aantal schendingen van de mensenrechten. Bijna wrang wordt het boek wanneer in aanhangsel A een overzicht gegeven wordt van de internationale wetgeving op oorlogvoering, alsof oorlogvoering zich binnen wetgeving zou laten schikken. Een delegatie van Human Rights Watch bezocht het oorlogsgebied en maakte interviews met direkt getroffenen van het oorlogsgeweld. Citaten uit die interviews zijn ruimschoots in het boek te vinden, en de verhalen die de mensen te vertellen hebben zijn een rechtstreekse aanklacht tegen oorlogvoering, veel meer dan de gortdroge, theoretische opsomming van de 'internationale wetgeving'. Hoewel Human Rights Watch duidelijk aangeeft geen positie in te nemen betreffende de uiteindelijke status van Nagorno-Karabach, wijst zij toch de beschuldigende vinger naar de Armeniërs als de grote oorlogsmisdadigers. Lezing van beide boeken kan dan ook zorgen voor enige balans in de beeldvorming van het konflikt om Nagorno-Karabach.
Chorbajian/Donabedian/Mutafian: "The Caucasian Knot. The history and geopolitics of Nagorno-Karabagh". Uitg. Zed Books, London.
Human Rights Watch/Helsinki: "Azerbaijan. Seven years of conflict in Nagorno-Karabach". New York, December 1994.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 285, 5 mei 1995