Veganisme en extreem-rechts

Neo-nazi veganisten? Dierenbevrijders tegen abortus? Veganisme en dierenbevrijding horen in het linkse kamp en kunnen goed aansluiten bij de strijd tegen racisme, sexisme en kapitalisme en voor een beter milieu. Helaas zijn veel van mijn collega-veganisten en ook sommige dierenbevrijders ontzettend a-politiek en zodoende een eenvoudige prooi voor extreem-rechtse recruteringspogingen. In Frankrijk en Duitsland worden veganisten daarom zwaar bekritiseerd en uit sommige radikaal-linkse kringen geweerd. Hoogste tijd om de discussies uit de ons omringende landen hier te importeren.

Eind vorig jaar plaatste De Groene Amsterdammer een interview met straight edge-aanhanger en veganist John. De straight edgers hebben eigen bands en fanzines en zijn herkenbaar aan een gestift kruis op de rug van hun hand of op een polsbandje. Er zijn in Nederland tussen de driehonderd en enkele duizenden straight edgers. Ze houden zich ver van alle drugs, maar ook van koffie, suiker, melk en vlees. Een harde kern houdt zich bovendien bezig met dierenrechten en abortus. John: "Het leven is een groot kado dat je niet zomaar kunt afwijzen. Je moest eens weten wat er allemaal in die abortusklinieken gebeurt."

Abortus
In Johns kamer hangt een pamflet aan de muur van de uit Amerika overgewaaide veganistische beweging 'Hardline'. Het straight edge-kruis onderaan wordt gevormd door twee machinegeweren. Hardline ziet zichzelf als "een politiek
revolutionaire voorhoede", maar verspreidt in werkelijkheid een sexistische en fascistische propaganda. Hardline is bijvoorbeeld fel "pro-life" en zegt: "Ieder onschuldig leven is heilig". Hardliners in Duitsland en Amerika dragen vaak fundamentalistisch christelijke badges op hun jas met daarop afbeeldingen van geaborteerde foetussen. Ze praten enthousiast over de aanslagen op artsen die abortussen uitvoeren. Maar "wees niet bang, ik ga geen abortusklinieken opblazen", verzekert John ons. "De natuurwetten zijn ons programma", aldus Hardline. Sex is er alleen voor de voortplanting. En homoseksualiteit is "onnatuurlijk" en moet bestreden worden. De Duitse tak van Hardline, Frontline genaamd, spreekt van een"veganistische heilige oorlog". Ze onderhouden contacten met de extreem-rechtse Republikaner en FAP. Ze zingen fascistische liederen en spelen nazi-marsmuziek. "Pro-life"-, of beter: "no-choise"-ideeën komen veel voor in de wereld der veganisten en dierenbevrijders. Godfather Ronnie Lee, de eerste officiëlewoordvoerder van de Engelse dierenbevrijdingsbeweging, spreekt zich duidelijk uit tegen abortus. Lee richtte in de jaren 70 het Animal Liberation Front (ALF) op en begon later het breed gelezen dierenrechtenblad Arkangel. Daarin vindt veel discussie plaats. Wat te denken van artikelen met titels zoals "Dierenbevrijding en de pro-lifebeweging: natuurlijkebondgenoten?" Gelukkig roept dat veel weerstand op: "Eerst maken de religieuzen van abortus een probleem, waarna fundamentalisten en fascisten dat aangrijpen om het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen aan te vallen en ze opnieuw tot huismoeder te maken", aldus een ingezonden brief.

Bevrijding
"Für die Befreiung von Mensch und Tier; Käfige und Knäste zerschlagen wir!" Zo luidt de mooie leus van enkele Duitse dierenbevrijders. In de bladen van de dierenbevrijdingsbeweging staan altijd lijsten met kameraden die tot lange gevangenisstraffen veroordeeld zijn. In het blad "Underground" van de ondersteuningsgroep van het Noordamerikaanse ALF stonden daarnaast ook de namen van andere politieke gevangenen. Er zijn gelukkig heel wat dierenbevrijders en veganisten die zichzelf wel als onderdeel zien van de grotere linkse beweging. Ze zien dat de onderdrukking van dieren samenhangt met de andere machtsverhoudingen in de maatschappij. "Er is een enormpolitiek systeem verantwoordelijk voor de uitbuiting van de dieren, de vernietiging van het milieu en onze eigen slavernij door werk en vervreemding. Dat systeem is uiteindelijk slechts winstgevend voor een kleine klasse. Het kapitalisme is het totalitaire regiem van de economie over het sociale leven. Al het leven wordt handelswaar in deze maatschappij. De dieren zijn ertoe gereduceerd en datzelfde geldt ook voor de meestemensen op aarde", aldus een Engelse dierenbevrijder. Barbara Noske vergelijkt in haar proefschrift "Huilen met de wolven" de uitbuiting van menselijke arbeiders met die van dieren in de bio-industrie. Vrouwelijke dieren worden nog het meest uitgebuit vanwege hun eieren en melk.

Holocaust
Dierenbevrijders worden bij hun acties in de proeflaboratoria of de bio-industrie geconfronteerd met de systematische vernietiging van ontelbare dieren. Het is niet verwonderlijk dat ze in persverklaringen soms spreken van concentratiekampen. Veel linksen, met name die in Duitsland, vinden dat terecht maar niets. Het doet af aan het speciale karakter van de holocaust, namelijk de doelbewuste vernietiging van een heel volk en haar cultuur. Ook kun je de beleving van mensen en dieren niet gelijk stellen, en waarom zou je ook? De misdadigheid van de bio-industrie is ook goed duidelijk te maken zonder Auschwitz erbij te halen. In Frankrijk heeft de Anarchistische Federatie vanwege dit soort vergelijkingen helaas besloten geen artikelen of uitzendingen over dierenbevrijding meer toe te laten in haar media. Het is echt bijzonder triest dat sommige van diezelfde dierenbevrijders die over concentratiekampen spreken, geen bezwaar blijken te hebben tegen samenwerking met fascisten. ALF-oprichter Lee wil bijvoorbeeld niet dat "leden of sympathisanten van het National Front uitgesloten worden vandeelname" aan dierenactiegroepen. "Het is erg belangrijk dat lokale groepen iedereen verenigen die om de dieren geeft." In zijn blad Arkangel staan dan ook regelmatig bijdragen van extreem-rechtse dierenactiegroepen. "Dat is een schande", schrijven de lezers keer op keer, "fascisten moeten van de straat en zeker uit onze bladen. Fascisme is gebaseerd op hiërarchie en het idee van superioriteit, precies zoals bij diermisbruik. Er kan geen eenheid met fascisten zijn en de enige goede fascist is een dode fascist." De dierenbevrijders van Justice Department nemen dat laatste letterlijk. Deze radikale afsplitsing van het ALF stuurde bij wijze van discussiebijdrage een bombrief naar het hoofdkwartier van de extreem-rechtse British National Party. Een 'senior' staflid raakte daarbij gewond. "Human freedom, animal rights; one struggle, one fight", zeggen ze. Jaarlijks stuurt Justice Department overigens meer dan 100 bombrieven en pakketjes metmuizenvallen vol scheermesjes naar dierproefnemers, bontfarmhouders en andere dierenbeulen. De groep is al jaren actief maar wordt volledig doodgezwegen door de media.

Niet alle dierenactivisten treden zo doortastend op als Justice Department. PETA's Belgische zusterorganisatie GAIA weigert bijvoorbeeld weliswaar elke samenwerking met het Vlaams Blok, maar onderhoudt wel nauwe banden met Brigitte Bardot. Die is getrouwd met een hoge pief van het Front National en moest onlangs voorkomen vanwege racistische uitspraken zoals "islamitische schapenslachters moeten het land uitgezet worden." Ze liet zich ook discriminerend uit over homo's.

McDonalds
Het is de extreem-rechtsen meestal niet echt om de dieren te doen. Het Vlaams Blok, bijvoorbeeld, kaart de ene dag het ritueel slachten aan en stemt de volgende dag in de Belgische Tweede Kamer als enige tegen een verbod op de straatraces voor paarden. Engelse neo-nazi veganisten noemen dierenrechten zelfs een "ziekelijk idee". In hun boekje "A Vegan diet for ahealthy folk and nation" leggen ze uit waar het hen dan wél om gaat. Door vlees te eten zou je de joden of moslims kunnen steunen die werken in de slachthuizen. Vlees eten is daarbij ongezond en dat maakt het Engelse volk ziek en zwak. Net zoals dierproeven. Die zijn wetenschappelijk onzinnig, want ze zeggen niets over mensen. De geteste medicijnen kunnen zo gevaarlijk zijn voor het Engelse volk. Vleeseten houdt Engeland ook afhankelijk van het buitenland. Er is immers niet voldoende landbouwgrond om voer te verbouwen voor de complete Britse veestapel. Nu krijgen Britse dieren buitenlands voedsel! De vega-fascisten zijn zelfs tegen dierentuinen omdat dieren daar onnatuurlijk gedrag gaan vertonen. En als klap op de vuurpijl zijn ze ook tegen McDonalds. Die multinational zou de eigen Britse eetcultuur kapot maken.

Centrumpartij
Ook Nederlandse dierenrechtenactivisten werkten in het verleden samen met extreem-rechts. Dominee Hans Bouma was rond 1980 de officiële woordvoerder van het Nederlandse Dierenbevrijdingsfront. In zijn boeken en pamflettenlaat hij zich kennen als een betrokken en vaag progressieve christen. Bouma was echter in 1975 samen met vooraanstaande extreem-rechtsen als Mellie Uyldert en Elsa en Wigholt Vleer oprichter en bestuurslid van de Ekologische Beweging (EB). Artikel 50 van hun EB-beginselprogramma was dat gastarbeidersteruggestuurd moesten worden naar "hun natuurlijke omgeving". "Vreemdelingen in de samenleving scheppen altijd een bijna instinktieve afweerreactie. Ekologen en biologen nemen dit op grote schaal waar in de hele natuur. Het ontkennen hiervan is het niet erkennen van de ekologie", aldus de EB. Men was voor "natuurlijke spontane apartheid" en tooide zich met het logo van de NSB. Bouma en het EB-bestuur zeiden veel affiniteit te hebben met de Centrumpartij, zeker als het om de "ecologische visie" ging. De EB voerde begin jaren 80 een veel ophef makende campagne tegen het doodknuppelen van zeehondjes. Men wilde de jagers betalen (!) om niet te knuppelen. De campagne werd gecoördineerd door het Europees Comité ter Bescherming van Zeehonden en andere pelsdieren onder leiding van Centrumpartij-sympathisant Frans Naerebout. Die wist al snel Alfred Vierling in zijn comité binnen te halen. Vierling werd kort daarop ook Janmaats assistent. Hij moet zich overigens in dat zeehondencomité behoorlijk thuis gevoeld hebben, want het bleek afgeladen met oud-SS-ers en neo-fascisten uit diverselanden. In 1982 kwam Vierling ook Bouma's EB-bestuur versterken. Vierling startte direct een campagne tegen ritueel slachten. Die ging gepaard met veel anti-semitisme en racisme.De Centrumpartij beschikte in die tijd ook over eigen organisaties in de dierenactivistenwereld: de Stichting SOS voor Huisdieren en de Antivivisectiestichting. In 1983 is een aantal dierenrechtengroepen toen een overleg begonnen uit angst voor infiltratie door de Centrumpartij. "Mensen die met dierenbescherming bezig zijn, zijn vaak a-politiek. Ze laten zich al snel door een politieke partij inpakken als die partij ook maar een zinnetje over dierenbescherming in zijn programma heeft opgenomen", zei een van de deelnemers.

Natuurlijk
Veel veganisten zijn inderdaad a-politiek en vooral bezig met "natuurlijk" en "gezond" leven. Het blad van de Nederlandse Vereniging Veganisten heet bijvoorbeeld "Gezond idee". Het blad staat vol a-politieke "natuurlijke" argumenten om veganist te worden, zoals de lengte van het menselijkedarmkanaal. Die zou wijzen op de "natuurlijkheid" van een plantaardig dieet. Het is juist deze wijze van argumenteren die extreem-rechts aanspreekt. Hiërarchie zou bijvoorbeeld volgens hen het meest "natuurlijke" maatschappelijke ordeningsprincipe zijn. Zo zou de man "van nature" boven devrouw staan. Extreem-rechts tracht zijn ideeën vaak te rechtvaardigen door te verwijzen naar de een of andere "natuurlijke" orde. Neem het Duitse Frontline-tijdschrift "Instinkt". Daarin staat dat vleeseten "onnatuurlijk" is, agressief maakt en zodoende de eigenlijke oorzaak is vanoorlog, onderdrukking en verkrachting. Via veganisme zou men alle problemen de wereld uit kunnen helpen. Daarbij aansluitend zei een Berlijnse dierenbevrijder eens nog liever met racisten samen te werken dan met vleeseters. Een zwarte collega zei toen woedend hem dan met vleesetende anti-racisten van de straat te zullen slaan. De a-politieke dierenbevrijders kunnen tot hele nare daden komen. Zo vielen ze in Engeland en Californië kleine kosjere slagers aan in een tijd dat dejoodse gemeenschappen daar onder vuur lagen van anti-semitische groeperingen. De dierenactivisten namen niet eens de moeite verklaringen achter te laten over het waarom van hun acties. Een joodse dierenactiviste die er iets van zei in het blad van de Amerikaanse ALF kreeg een enorme berg regelrechte anti-semitische reacties van haar collega-activisten. Ze zou een jood zijn, geen dierenactiviste. Ze zou ook teveel naar de menselijke kantkijken. Ze had geschreven dat de activisten er rekening mee moeten houden dat de joodse voedselvoorschriften al duizenden jaren een belangrijk deel vormen van de joodse verdediging tegen assimilatie en genocide. De joden vatten een actie tegen een joodse slagerij daarom op als een aanval op hun hele gemeenschap. Een actie tegen een joodse bontzaak zou volgens haar heel anders beleefd worden. Veranderingen in de eetpatronen van de joodse gemeenschap kunnen volgens haar alleen van binnenuit teweeg worden gebracht. De joodse dierenbevrijdster vond het sowieso ook zinniger de grotere slagers aan te pakken en niet de kleintjes die net voldoende verdienen om het hoofd boven water te houden. Niet iedereen is even verantwoordelijk, meende ze. "Je moet niet in het soort mensenhaat vervallen dat racisme, sexisme en kapitalisme verdoezelt." In Arkangel viel iemand haar bij: "Er is in debeweging een onderstroom van mensenhaat, het idee dat alle mensen slecht zijn en dat alles wel goed zou kunnen komen als ze allemaal weg waren." Hardline is daar trouwens een typisch voorbeeld van. "Nooit meer mensen" en "Mensen weg uit Duitsland", zeggen zij, linkse anti-nationale en anti-racistische campagnes parodieërend.

Verkrachting
Een Duitse veganist vroeg zich af waarom kleine slagerijen niet aangepakt mogen worden en kleine sexshops wel. Daar werd door linkse critici boos tegen in gebracht dat je geweld tegen dieren en tegen vrouwen niet mag vergelijken. Dat zou afdoen aan de onderdrukking van de vrouw. Vrouwen zijn door mannen immers eeuwenlang met dieren in verband gebracht om hun onderdrukking te rechtvaardigen. In Amerika is echter een snel groeiende beweging in opkomst met vrouwen als Carol Adams en Alice Walker, de Feminists for Animal Rights (FAR), die juist wél een verband wil leggen tussen de onderdrukking van vrouwen en dieren. "FAR wil alle geweld tegen vrouwen én dieren beëindigen. Dat geweld, de uitbuiting en het tot een dingmaken van vrouwen en dieren komt voort uit dezelfde patriarchale mentaliteit. FAR probeert de dierenbeweging te feminiseren en bij de vrouwenbeweging meer begrip te kweken voor dierenrechten." FAR doet veel aan vernieuwende theorievorming en legt verbanden tussen kapitalisme, racisme,sexisme en speciecisme (onderdrukking van dieren). De vrouwen spreken over de "unity of oppression", ofwel het samengaan van alle soorten onderdrukking. Activisten als Arkangel-redacteur Lee menen zich juist niet te moeten bemoeien met de andere maatschappelijke tegenstellingen. Ze willen, zoals gezegd, de eenheid van de beweging niet in gevaar brengen door uitsprakenover het doen en denken van medestrijders op andere terreinen dan dierenbevrijding. Maar dat gaat niet op. Wat als er een conflict ontstaat tussen fascisten en migranten in een dierenactiegroep? Of als een vrouw uit de groep verkracht wordt door een mannelijke collega'? Wie moet er dan gesteund worden? Doet men niets, dan steunt men de man en geldt het recht van de sterkste, een typisch fascistisch principe. In de Duitse groep Vegane Offensive Rurhgebiet (VOR) deed zich zo'n situatie voor. De dader werd door de andere mannen verdedigd omdat hij volgens hen "het slachtoffer van zijn natuurlijke driften was". De vrouwen van de groep schreven er een artikel over. Maar de redactie van het landelijke blad Tierbefreiung Aktuell weigerde het te plaatsen uit angst voor splitsingen in de beweging. De vrouwen van een andere dierengroep Tierschutz Aktiv Nord (TAN) schreven daarop ook een artikel. Dat werd na veel strijd uiteindelijk wél geplaatst. De TAN-vrouwen zetten zich in hun artikel sterk af tegen het biologisme in de dierenbeweging. "Verkrachten is geen natuurwet", zeggen ze. Ze schreven ook dat de verkrachte vrouw onvoorwaardelijk had moeten worden gesteund. Daarmee wilden ze overigens niet zeggen "dat vrouwen op de een of andere manier de biologisch betere mensen zouden zijn. Het gaat puur om een sociaal machtsconflict."

Inbedding
Het is voor de dierenbevrijders en de veganisten van het grootste belang om scherp stelling te nemen tegen alle vormen van "biologisme" en het "natuurwetten"-denken. Alleen zo kan voorkomen worden dat men sluipenderwijs in het rechtse kamp terecht komt. Veganisme en dierenbevrijding komen voort uit onze politieke overtuiging, ze zijn niet "natuurlijk". Linkse veganisten zouden zich dan ook luid en duidelijk moeten afgrenzen van groepen als Hardline, net als nu in Duitsland gebeurt. Daar werden Hardliners van een bijeenkomst verwijderd en uit voedelcoöperaties gezet. "De grenzen tussen reactionaire en progressieve, tussen racistische en anti-racistische visies worden door veganistische stromingen als Hardline meer en meer opgeheven", aldus het Antifascistisch Komitee Bremen. En hoewel het bij Hardline slechts om een relatief klein groepje gaat - met in Duitsland 4 lokale afdelingen - zien veel mensen hen als representatief voor het veganisme. En dat is een reden voor linkse groepen, vooral in Duitsland, om alle veganisten te wantrouwen. Zelfs pogingen tot zelfkritiek worden niet meer vertrouwd. Onlangs moest een serie kritische discussiebijeenkomsten van TAN over"biologisme" in de dierenbevrijderswereld afgelast worden vanwege protesten uit linkse hoek. Dierenactiegroepen zouden hun ideeën over dierenbevrijding meer moeten inbedden in de linkse theorievorming, zoals de Amerikaanse feministen van FAR dat doen. Dierenonderdrukking hangt nauw samen met de machtsverhoudingen in de mensenwereld. En alleen als de hele samenleving gelijkwaardiger wordt en het kapitalisme verdwijnt, maken we kans de situatie van de dieren werkelijk te verbeteren. Dierenactivisten en veganisten zouden daarom moeten streven naar een wereld waarin dieren én mensen zoveel mogelijk in vrijheid en gelijkwaardigheid kunnen leven.

Dierenbevrijders moeten zich daarom ook meer uitspreken over andere vormen van onderdrukking. Er wordt hierover echter in kringen van dierenactivisten niet veel gepraat. Ook in Nederland staat voorop dat er eenheid blijft en actie gevoerd wordt. "Voor praten hebben we nu geen tijd", hoor je maar al te vaak. Er zijn daarbij nauwelijks organisaties op dit gebied die zo'n discussie kunnen en willen organiseren en sturen. Veel linkse veganisten zien zichzelf trouwens niet in de eerste plaats als veganist en zijn voornamelijk actief in allerlei andere sociale bewegingen. Misschien is dat wel de beste rem op een afglijden naar rechts.

Eric Krebbers

Bronnen:
Tijdschriften: Interim nr. 314 tot 334; Okolinx nr. 21/22; Arkangel nrs. 2,3,16,17; Liberator, winter 1994; ALF-SG newsletter, summer 1994; Underground nrs. 1 en 2; De Peueraar; De Nar nrs. 105 en 127; Tierbefreiung Aktuell nr. 3; Groene Amsterdammer, december 1996; Feminists for Animal Rights, 1994. Boeken: F. Zwitser, "Mellie Uyldert, de onbegrepen wijzemaagd" uit 1984 en Barbara Noske, "Huilen met de wolven", 1988.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 311, juli 1997