Haagse Bedriegers
Een reactie van Peter Edel op de reactie van Frank Willems, die in Kleintje Muurkrant nummer 306 op het artikel "Haagse bedriegers" van Willem Oltmans uit Kleintje Muurkrant nummer 303 reageerde.
Beste Frank Willems,
zoals je waarschijnlijk nog wel weet heb ik naar aanleiding van je reactie op het artikel Haagse bedriegers van Willem Oltmans, contact met je opgenomen. Later heb ik dat ook gedaan met Oltmans en naar aanleiding van beide gesprekken (en het lezen van de nodige literatuur) ben ik er toe gekomen om een aantal zaken op een rij te zetten. Dat wilde ik jou, zowel als de lezers van Kleintje Muurkrant niet onthouden. Geheel terecht stel je dat de kwestie rond de overdracht van Nieuw Guinea nog altijd omgeven is met veel raadsels. Dat is ook niet zo vreemd, want kun jij je herinneren dat je er iets op school over hebt geleerd? Het betreft hier nog altijd een uiterst gevoelig onderwerp in dit land, dat men vooral in overheidskringen nog altijd liever onbesproken laat.
Daarom valt het toe te juichen dat je visie op dit gedeelte van de vaderlandse geschiedenis in Kleintje Muurkrant is gepubliceerd. Bovendien kent je artikel volgens mij verschillende waardevolle kanten. Zo is het erg interessant om te lezen hoe de Nederlandse regering betrokken is geweest bij de staatsgreep van 1965 tegen Soekarno. Ik kan niet anders zeggen dat de argumenten die je hiertoe aandraagt overtuigend op mij over komen. Je reactie op Haagse bedriegers wordt zelfs ronduit sensationeel als er een verband gelegd wordt tussen het voorgenomen bezoek van John F. Kennedy aan Indonesië en de moordaanslag op deze Amerikaanse president. In de ondertussen vele honderden publicaties, die er over de moord op Kennedy zijn verschenen, zal men een dergelijke lezing zelden of nooit aantreffen. Aangezien ik mij de laatste maanden nogal in de omstandigheden rond de moord op Kennedy heb verdiept, was het in eerste instantie vooral deze passage waardoor je artikel bij mij opviel.
Maar er was nog meer. Want verder sla je volgens mij de spijker op zijn kop als je stelt dat de goud en olie reserves van Nieuw Guinea, samen met andere handelsbelangen in deze regio, destijds de aanleiding vormden voor de groep Rijkens, om fanatiek te gaan bemiddelen met betrekking tot de overdracht van Nieuw Guinea. Alleen kan men zich afvragen of de rijkdommen van Nieuw Guinea een vergelijkbare rol hebben gespeeld bij de weigering van de Nederlandse regering om zich aan eerder gemaakte afspraken te houden. Ik kan me namelijk niet zo goed voorstellen dat het bij Luns ook om olie en goud draaide. Het tegen beter weten in vast blijven houden aan oude koloniale structuren, lijkt mij achteraf een betere verklaring voor het halsstarrige gedrag van de toenmalige minister van buitenlandse zaken. Verder gaat het in je reactie natuurlijk in de eerste plaats om je kritiek ten aanzien van Willem Oltmans en het is juist dat punt waarover ik een aantal kanttekeningen heb willen maken.
In de eerste plaats valt het niet te ontkennen dat Oltmans samen heeft gewerkt met de groep Rijkens in een poging de overdracht van Nieuw Guinea plaats te laten vinden. Ook Oltmans zelf ontkent dat niet. Hij draait er in zijn memoires over de jaren 1961-1963, niet omheen dat hij als vertegenwoordiger van de groep Rijkens is opgetreden. Oltmans beschrijft in deze onlangs bij Uitgeverij Papieren Tijger verschenen publicatie, dat de groep Rijkens nauw verbonden was aan de door Prins Bernhard voorgezeten Bilderberg-organisatie. Eerder noemde Oltmans het verband tussen de Bilderbergers en de groep Rijkens ook al in "de Verraders", dat in 1968 verscheen. Je opmerking dat Oltmans in plaats van de Bilderbergers 'liever spreekt' over de groep Rijkens, klopt volgens mij dus niet. Het was volgens mij juist Oltmans, die op het verband tussen de groep Rijkens en de Bilderbergers heeft gewezen. Elders in de media bleef dat verband destijds over het algemeen verhuld in de nevelen die we van de Bilderbergers gewend zijn. Uit de publicaties van Oltmans blijkt dat hij in de eerste plaats een samenwerking met de groep Rijkens is aangegaan, omdat hij uit dacht te kunnen gaan van overeenkomstige uitgangspunten met betrekking tot de overdracht van Nieuw Guinea. Hij meende dat deze samenwerking in het belang was van Indonesië en, op de lange duur, ook van Nederland. De economische belangen die de groep Rijkens (en daarmee de Bilderbergers) ten aanzien van Nieuw Guinea en Indonesië kende, speelden bij die beslissing van Oltmans in het geheel geen rol. Sterker nog: alles wijst er volgens mij op dat hij zich op dat moment niet eens van de werkelijke beweegredenen van de groep Rijkens bewust is geweest.
Oltmans streefde er naar dat de contacten tussen Indonesië en Nederland zouden worden voortgezet. Dat deed hij ook nog op het moment dat er een diplomatiek dieptepunt tussen beide landen was bereikt. In plaats van het verbreken van de verbindingen stelde Oltmans zich een samenwerkingsverband voor tussen Nederland en een verder volledig onafhankelijk Indonesië. Hij nam daarbij de aanpak van andere voormalige koloniale mogendheden als voorbeeld. Je kan zeggen dat hij een soort 'Gemenebest' voor ogen had. De ongeveer 44.000 Nederlanders die zich op Indonesië bevonden, op het moment dat het conflict rond de overdracht van Nieuw Guinea uitbrak, zag Oltmans als een soort 'ontwikkelingshulp', waarmee Indonesië in economisch opzicht op gang kon worden geholpen. Het waren wonderschone ideeën, maar Oltmans was een roepende in de woestijn. Omdat Luns het tot een conflict liet komen, waarbij alle contacten verbroken werden (en zelfs een voor een grootschalige militair treffen werd gevreesd), sloot het beleid van de Nederlandse regering iets dergelijks volledig uit.
Hiermee waren de uitgangspunten van Oltmans, volgens mij, van totaal andere aard dan die van de groep Rijkens, waar zoals gesteld alles draaide om de belangen van de Bilderbergers en de daarbij aangesloten ondernemingen, zoals Shell, Standard Oil, KLM en Unilever. Toen hij het besluit nam om met de groep Rijkens in zee te gaan lijkt Oltmans zich dan ook niet ten volle gerealiseerd te hebben wat voor vlees hij in de kuip had. Als hij toen al had geweten dat de groep Rijkens zich uiteindelijk zou manifesteren als een lijnrechte tegenstander van Soekarno (en daarmee van een onafhankelijk Indonesië), had hij deze stap nooit genomen. Maar Oltmans is de eerste om toe te geven dat hij destijds nog tamelijk onervaren opereerde in dit milieu. Alles wat we hem daarmee achteraf kwalijk kunnen nemen, is dat hij zich wel erg gemakkelijk in een onoverzichtelijke situatie, heeft gestort. Maar dat is dan ook alles, lijkt mij. Oltmans zelf twijfelt er tegenwoordig overigens niet aan dat hij destijds is misleid door de groep Rijkens/Bilderbergers (al gebruikt hij daarbij dan wat krachtiger termen).
Toen Oltmans door begon te krijgen waar hij zich mee had geassocieerd, realiseerde hij zich tegelijkertijd dat als hij misleid werd door de groep Rijkens, dit ook met zijn contacten in Indonesië kon gebeuren. Hij besloot daarop het bestaan van de tot op dat punt in het geheim functionerende groep Rijkens, aan de grote klok te hangen. Oltmans deed dit in de vorm van een 'open brief', die destijds in Vrij Nederland werd gepubliceerd. Het is de vraag of de activiteiten van de groep Rijkens ooit aan het licht waren gekomen, als er toen niet door Oltmans op was gewezen.
Vanaf het moment dat Oltmans op deze manier probeerde een doorbraak te forceren in de situatie rond Nieuw Guinea, was er geen enkele sprake meer van samenwerking met de Bilderbergers, of de groep Rijkens. Dat Oltmans in dit verband "de Verraders" schreef, dat 'de oorlog was verklaard', geeft wel aan hoe zeer hij zich vanaf dit moment van de groep Rijkens wenste te distantiëren. Aan de andere kant gebeurde dat trouwens ook. Nadat bij de groep Rijkens, naar aanleiding van Oltmans' onthullingen de nodige onrust was ontstaan, deed men daar een perscommuniqué verschijnen waaruit moest blijken dat zijn beweringen 'uit de lucht waren gegrepen'.
Frank, je omschrijft Oltmans als een 'geheim agent van de Bilderberggroep' en in eerste instantie ligt dat gezien het geheime overleg dat hij voor de groep Rijkens heeft gevoerd misschien nog wel voor de hand. Toch is er feitelijk weinig of niets voor te zeggen dat de rol van Oltmans ten aanzien van de groep Rijkens en Indonesië als zodanig kan worden omschreven.
Zo blijkt om te beginnen al uit geen enkele publicatie over de Bilderbergers, dat deze organisatie sowieso geheim agenten in dienst had. De verbinding met inlichtingendiensten, zoals de CIA, maakte het voor de Bilderbergers totaal overbodig om op een dergelijke manier te werk te gaan. Je uitspraak als zou Oltmans als geheim agent zijn opgetreden van de Bilderbergers, kan dan ook geïnterpreteerd worden als blijk van een (te) geringe kennis over wat de Bilderberg organisatie precies inhoudt. Maar goed; je zal het waarschijnlijk met die opmerking allemaal niet zo letterlijk hebben bedoeld, want uit andere passages heb ik begrepen dat je best weet waar het bij de Bilderbergers om draait.
Toch neemt dat niet weg dat het nogal wat is om in dit verband met een dergelijke term te schermen, dat wil zeggen: als dat niet terecht is. Daar komt nog bij dat de betiteling 'geheim agent van de Bilderbergers' veel eerder van toepassing was op een andere figuur, die evenals Oltmans een rol speelde in de contacten tussen Indonesië en de groep Rijkens, maar door jou in het geheel niet genoemd wordt.
Deze Werner (of Web) Verrips was een CIA agent, die als gezant van de groep Rijkens optrad tegen de tijd dat Oltmans met dit gezelschap in conflict begon te raken. Het was vooral het verschijnen van Verrips waardoor Oltmans er van overtuigd raakte dat hij zijn, tot op dat punt geheime samenwerking met de groep Rijkens, beter kon beëindigen. Met inlichtingendiensten als de CIA wilde hij niets te maken hebben. Toen Verrips op het toneel verscheen was dat voor Oltmans de druppel die de emmer deed overlopen. Hij noemt het dan ook als de voornaamste reden waarom hij de ware aard van de groep Rijkens openbaar maakte.Oltmans wist op dat moment heel goed dat de activiteiten van Verrips nooit in het belang van een onafhankelijk Indonesië konden zijn. Verrips was duidelijk een vertegenwoordiger van de belangen die de groep Rijkens kende en zeker geen voorstander van een onafhankelijk Indonesië, zoals Oltmans dat was. Hoewel beide als vertegenwoordiger van de groep Rijkens zijn opgetreden, vielen zij dus in geen enkel opzicht met elkaar te vergelijken.
Het is me niet duidelijk waarom je hebt nagelaten Verrips te noemen in je artikel. Gezien de (door Oltmans beschreven) innige contacten van Verrips met kringen binnen het Indonesische leger die de macht van Soekarno wilden ondermijnen, mag zijn rol niet onderschat worden. Ook niet ten aanzien van de staatsgreep in 1965. Het is zo langzamerhand toch wel duidelijk dat de VS een belangrijke rol hebben gespeeld bij die staatsgreep. Vind je niet dat de CIA agent Verrips perfect in dit plaatje past?
Volgens mij is het niet echt de vraag wat Oltmans verdedigde in de affaire rond Nieuw Guinea. Want dat was een gezonde relatie tussen Nederlanders en Indonesiërs en zeker niet de gezamenlijke belangen van de Bilderbergers, de groep Rijkens, de VS en de CIA. Aan de andere kant valt niet te ontkennen dat Oltmans een inschattingsfout heeft gemaakt, waardoor hij zichzelf heeft geassocieerd met figuren die helemaal niet zo blij waren met Soekarno en uiteindelijk dan ook hebben bijgedragen aan diens vertrek.
Dat Oltmans een samenwerking aanging met deze groep Rijkens kan het, voor degenen die niet volledig zijn ingewijd in dit stukje vaderlandse geschiedenis, moeilijk maken om te bepalen waar de loyaliteiten van Oltmans zich in deze kwestie precies bevonden. Zelf wist ik het eerlijk gezegd ook even niet meer na het lezen van je reactie. Ik ben daarom eerst maar eens na gegaan wat Oltmans hier zelf over heeft geschreven. Vervolgens ben ik tot de conclusie gekomen dat dit vooralsnog het beste aanknopingspunt vormt, wat betreft zijn betrokkenheid in de kwestie rond de overdracht van Nieuw Guinea.
Peter Edel
bronnen:
"Memoires 1961-1963", geschreven door Willem Oltmans, Uitgeverij Papieren Tijger, Breda, 1997 en "De Verraders", ook van Oltmans, Uitgeverij P.R. van Amelrooij, Utrecht, 1968.Peter Dale Scott, "The United States and the overthrow of Sukarno, 1965-1967" (met betrekking tot de rol van de CIA), verschenen in Lobster nummer 20.
Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 311, juli 1997