elektronische surveillance

Het onderstaande artikel is een actualisering van al eerder in Kleintje Muurkrant verschenen bijdragen over de steeds verder oprukkende elektronische surveillancemogelijkheden van bedrijfsleven en staat. Belangrijk kritiekpunt was en is dat deze nieuwe vindingen in de media meestal van elkaar geïsoleerd, als incident, worden beschreven; niet als onderdeel van een technologische ontwikkeling. Laat staan met aandacht voor de verregaande sociale en politieke consequenties welke verbonden zijn aan invoering ervan.

In Kleintje 278, 279, 280, 295 en 296 stonden artikelen over de state of the art van de technologie van de politieke controle. Een elektronische surveillance van burgers, met als
kenmerkend effect enerzijds een steeds verdergaande erosie van de privacy van de burgers en van burgerrechten, anderzijds explosief toenemende technologische surveillance mogelijkheden van de staat, respectievelijk van het nationale en internationale bedrijfsleven.
Met als inzet het gedragsprofiel van burgers en van consumenten op te slaan, te analyseren, te "volgen" respectievelijk min of meer te voorspellen. Waarbij de elektronisch opgeslagen persoonsgegevens plots privé eigendom van de desbetreffende onderneming zijn, (dus niet van de betrokken man/vrouw) en handelswaarde hebben verkregen. Informatie vormt immers als ruw materiaal de nieuwe bron van waardevorming bij uitstek.
De economische waarde van de opgeslagen persoonlijke gegevens en persoonsgegevens vormen een nieuwe groeimarkt. Is de belangstelling van de staat vooral gericht op de politieke en justitiële informatie, het bedrijfsleven heeft interesse voor allerlei gegevens. Beiden vormen een zeer kapitaalkrachtige vraag, die de technologische innovatie op dit gebied aanstuurt.
Wat te denken van een bedrijf als Sabre Group Holdings, die de reserveringen voor meer dan 50 luchtvaartmaatschappijen elektronisch afhandelt en van meer dan 40.000 reisbureaus. Alle reizigergegevens worden voortaan opgeslagen, soort vlucht, klasse, frequentie, reisverzekeringen, hotelvoorkeuren, huurauto's enz. enz. Interessante gegevens voor verdere analyse en verkoop aan derden; die kunnen dan immers aan betrokkenen een interessant voorstel doen voor een reis naar de Spaanse kust. (Dat wilde je eigenlijk toch al....)

Het gaat bij deze informatie-bestanden dan in principe om allerlei gegevens, maar in elk geval betrekking hebbend op: gedrag, opvattingen, houdingen, gezondheid, inkomen, sociale relaties, consumptiegedrag, alsmede persoonsgegevens.
Eerder werd geconstateerd dat er in de Nederlandse media weinig kritisch naar dit soort technologieën gekeken werd en dat de berichtgeving hieromtrent zo goed als altijd gefragmenteerd en van een zeer hoog hoeragehalte was. Het zo goed als altijd kritiekloos overgenomen marketingverhaal van de producenten en van de bureaucraten kwam (en komt) neer op bestrijding van: criminaliteit, illegaliteit, misbruik (fraude) van sociale en gezondheidszorg voorzieningen, en ...... uiteraard ook: als ultieme vorm van gemak; ieder zijn/haar eigen identificatiebewijs en ... geen contant geld meer op zak nodig, niks geen strippenkaartgedoe meer, nooit meer steeds je verhaal te hoeven houden bij het aanvragen van een subsidie of wat dan ook. Nee, alles staat op je smart-health-identi-card (met air-miles).

Identificeren en vergelijken
"Elke inwoner van een moderne, hoog 'ontwikkelde' samenleving voelt dat zij/hij in twee werelden tegelijk leeft. De ene is de alledaagse, sociale wereld van gebeurtenissen, mensen, relaties enzovoorts. Een wereld welke op menselijke ervaring berust. De andere wereld is een 'papieren' wereld van formele documenten, welke ertoe dienen om de eerdergenoemde, ervaren, realiteit te toetsen, sanctioneren en -algemeen gesteld- te bevestigen." (Rule: pag. 13). Die papieren wereld, van geboortenregisters tot strafregisters, van kentekenbewijzen tot bevolkingsregisters; van paspoorten, rijbewijzen en andere vormen van identificatie, is in een sneltreinvaart aan het veranderen in een elektronische wereld, waarbij al dit soort persoonlijke gegevens elektronisch opgeslagen worden in persoonsbestanden (databestanden) van gemeentelijke en nationale overheid, alsmede in de bestanden van ondernemingen (van klant- en patiëntgegevens via vaste-klanten-kaarten en airmiles voor de consument tot een eigen identificatiebewijs voor het personeel). Door het koppelen van databestanden aan een systeem van persoonsidentificatie (ook data-matching of dataveillance genoemd) kan de politieke controle op de bevolking geoptimaliseerd worden.

Iedereen die opgenomen is in een persoonsbestand, en dat is te zijner tijd de gehele (wereld-?)bevolking is zowel potentieel verdacht en crimineel als consument en potentieel consument. Vandaar dat databestanden in aantal en omvang met de dag groeien, de technische mogelijkheden van de telecommunicatie ondergaan een revolutie. De vraag is hoe het staat met de derde voorwaarde: de identificatietechnieken.

Identificatiebewijzen zijn er heden ten dage in een beperkt aantal vormen. De eerste vorm is iets dat je hebt, zoals een identificatiebewijs, of -kaart. De tweede is iets dat je weet; zoals een PINcode bijvoorbeeld. De derde vorm is een combinatie van iets dat je bent en iets dat je doet;, vingerafdruk, handschrift, stemafdruk. Deze laatste (gecombineerde) vorm van identificatie wordt biometrie genoemd. De technologie van de biometrie heeft een snelle ontwikkeling doorgemaakt en de accuratesse staat op een niveau dat nog door geen andere vorm van identificatie bereikt is.
Het verzamelen, bewerken en opslaan van iemands fysieke karakteristieken is één van de gebieden waar de ontwikkelingen in techniek en software de afgelopen jaren met grote sprongen zijn vooruitgegaan. De bekendste vormen van hightech identificatie zijn: het scannen van de retina (netvlies), het in kaart brengen van de geometrie van de hand, het scannen van de duim, van vingerafdrukken, de stemherkenning en gedigitaliseerde (opgeslagen) pasfoto's.
Iriscan scant de retina en is volgens de fabrikant accuraat tot 10 tot de 15e bij de eerste scan en 10 tot de 22e bij de tweede scan. Biometrics Technologies heeft laboratoriumtests verricht van een systeem dat vingerafdrukken afleest (Printscan). De ontwikkeling van de geometrie van de hand betreft een scan van de vorm en karakteristieken van een gehele hand. Een test van dit systeem vindt plaats op luchthavens in de VS. Frequente travellers kunnen zich aanmelden voor zo'n identificatiebewijs. De gang van zaken is als volgt: de handpalm wordt op de scanner gelegd, die tast nauwkeurig af en legt de maten en details van de vorm alsmede van de contouren van de hand vast. Dit wordt opgeslagen (binnenkort op een smartcard), ook de vingerafdrukken worden genomen en digitaal vastgelegd. Met behulp van zo'n kaart, die elektronisch wordt afgetast, alsmede door het laten scannen van de hand en vingerafdruk, wordt gecheckt of de persoon in kwestie wel diegene is wiens gegevens op de kaart staan. Zo ja, dan kan je via de elektronisch bewaakte poort het land in.

In verschillende andere landen en in verschillende grote ondernemingen wordt geëxperimenteerd met varianten van deze identificatietechnieken, met name (uiteraard) in de fraudebestrijding. Zo wordt bij voorbeeld in Spanje een landelijk systeem van vingerafdrukken voor aanvragers van werkloosheids uitkeringen ontwikkeld. Creditcardmaatschappijen ontwikkelen kaarten met een pasfoto en gedigitaliseerde vingerafdruk, bij aankopen wordt de vingerafdruk op de kaart vergeleken met die van de kaartgebruiker. Maar ook aan het front van de pro-actieve opsporing van politie en justitie zit men niet stil en ook hier geldt dat de technologie voortdurend nieuwe mogelijk-heden biedt om databestanden te integreren en identificatie te versnellen.
In toenemende mate is het technisch mogelijk om mensen te identificeren en te volgen door het voortdurend elektronisch scannen van verkeers- en voetgangersstromen. Het rapport van Justice geeft aan hoe op dit moment in Groot Brittannië bijna de technologische infra-structuur bestaat om reizigersstromen in een stad als London te scannen. Het foto-matchen, via de TV-camera's op straten en pleinen op stations en ondergrondse, is nog niet af; maar binnenkort is het mogelijk om voortdurend gezichtskenmerken van voorbijgangers elektronisch te vergelijken met de opgeslagen foto-bestanden uit justitiële dossiers, paspoorten en rijbewijzen.
Een variant hierop die inmiddels wel operationeel is, is het scannen van de nummerborden door de snelheidscamera's, met wat goede wil kun je iemand van huis af volgen. In het financiële centrum van Londen worden nu, na de IRA aanslagen, elke dag 100.000 auto's gecheckt door een systeem van automatische nummerplaat identificatie, aangesloten op de Nationale Politie Computer en twee andere politie databestanden. Zo heeft de politie van Groot Manchester alleen al 50 verschillende databestanden met zo'n 10 miljoen records. De Engelse variant van het Schengen Informatie Systeem was oorspronkelijk begroot om gegevens van 800.000 personen op te slaan; inmiddels zijn het er 3,5 miljoen.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 324, 28 augustus 1998