Nieuwe ontwikkelingen binnen de theosofie.
Lezers van Kleintje Muurkrant zullen zich misschien afgevraagd hebben of er eigenlijk wel eens iets nieuws gebeurt binnen theosofische kringen. Het antwoord is ja!
Er zijn een aantal theosofen die bezig zijn geweest met een moderne weergave van het theosofische gedachtengoed. Zo is daar bijvoorbeeld Alexis Dolgorukii, die zelfs een familieverwant is van Blavatsky. Hij is gedurende vele jaren een activist geweest voor gelijke rechten van negers in Amerika. Tegenwoordig is hij kunstenaar, ik meen in San Francisco. Alexis heeft zijn visie op spiritualiteit weergegeven in een door hem gepubliceerd boek. Hij verwerpt de Geheime Leer van Blavatsky, maar vindt haar boek Isis Ontsluierd nog wel aardig. Rassentheorieën zijn bij hem uit den boze. In zijn visie onderscheidt hij orthodox-doctrinaire theosofen versus revisionisten. Deze laatsten zijn meer 'process-theosophists', met andere woorden: zij geven meer aandacht aan het proces van bewustzijnsontwikkeling dan aan een vastomlijnde, rigide opvatting. Dat dit laatste een essentiële ontwikkeling binnen het theosofische wereldje is (waartoe ik ook mijzelf reken) zal duidelijk zijn. Mijn eigen ontwikkeling is het laatste jaar ook in die richting gegaan.
In juni vorig jaar ontdekte ik het werk van Vitvan, een Amerikaans denker die de oude wijsheid (waarvan theosofie overigens slechts één weergave is) in een nieuwe vorm heeft gegoten. De termen 'dynamisch', 'energie-wereld' en 'semantische reactie' nemen een belangrijke plaats in in het werk van Vitvan. Deze laatste term stamt uit het werk van Alfred Korzybski, de grondlegger van de wetenschap van 'general semantics', de algemene leer van semantiek (betekenis van woorden). General semantics geniet een toenemende populariteit binnen academische kringen. Zo kan men dit hulpmiddel bijvoorbeeld gebruiken om toespraken van politici (om maar iets te noemen) te analyseren en de leegheid van vele daarvan constateren. Een nuttig hulpmiddel dus, zeker ook voor Kleintje Muurkrant schrijvers en lezers!
Bij Vitvan zult u niet Blavatsky's rassentheorie aantreffen. Hier en daar kwam ik de term 'Atlantisch' en 'Lemurisch' ras nog wel tegen als verwijzing naar het verleden, maar meer ook niet. Een goede ontwikkeling naar mijn mening. Nu kom ik op mijn eigen visie op de rassenleer van Blavatsky. Naar mijn idee is deze leer niet geschikt voor de huidige tijd. Te controversieel, multi-interpretabel en misbruikt door vele lieden (waaronder theosofen). Persoonlijk geloof ik niet dat Blavatsky er kwade bedoelingen mee had, maar haar formulering is aangegrepen door velen om aan te tonen dat hun ras toch wel het meest geëvolueerde, hoogstaande is van de hele wereld. Zie Herman de Tollenaere's geschriften.
Kortom: ik ben van mening dat modernisering van het theosofische gedachtengoed op zijn plaats is, zij het dan dat de essentie ervan wel behouden moet blijven. Voor alle duidelijkheid: de controversiële rassenleer behoort voor mij niet tot de essentie van het gedachtengoed. Het hele begrip 'ras' is trouwens hopeloos achterhaald naar mijn mening; volkeren mengen zich in hoog tempo en daarmee wordt zo langzamerhand iedereen familie van elkaar!
De popularisering van moderne theosofie is door mij enige jaren geleden begonnen (zie mijn artikelen op spiritweb op internet). U zult daar de rassentheorie niet aantreffen. Wel verwijs ik naar vroegere schrijvers, omdat daar waardevol materiaal tussen zit. Mijn herformulering van het theosofisch gedachtengoed omvat ook een verwijzing naar het modernere werk van Vitvan, die net als ik uitgaat van een proces van bewustzijnsontwikkeling voor de individuele mens en daarmee van de gehele mensheid. Als aanzet tot de revisie van de rassenleer heb ik een aantal termen geherdefinieerd (zie mijn artikel 'Towards a modernization of theosophy' op spiritweb). Daarmee is de rassenleer effectief geëlimineerd in mijn moderne weergave van de theosofie. Wat overblijft is een individuele en collectieve bewustwording van het feit dat de mens integraal deel uitmaakt van een groter geheel. Naar mijn idee de enig acceptabele interpretatie van Blavatsky's opvattingen hierover.
Mensen die daar nog bezwaar tegen hebben zal ik op mijn beurt beschuldigen van bekrompen, achterhaald denken. Immers, de moderne ontwikkelingen in de natuurkunde en biologie laten zien dat 'delen' van een systeem (of het nu elementaire deeltjes of bacteriën betreft) op een voor ons verrassende manier op elkaar reageren. De quantummechanica heb ik al genoemd in mijn vorig artikel. Nieuw is de ontdekking dat ook bacteriën intelligent of creatief als één geheel reageren op vijandige, moeilijke omgevingen. De uitzending van VPRO's Noorderlicht die hierover ging (in maart dit jaar) was zeer instructief te noemen! Waarom zou, waar op kleine schaal samenhang geconstateerd is, dit ook niet in een groter verband, namelijk wat de mensheid betreft (plus zijn omgeving), het geval zijn? De fundamentele samenhang van al het leven acht ik een zeer plausibele hypothese, die ondersteund wordt door ervaringen van vele mensen, mijzelf incluis.
Tenslotte wil ik nog melding maken van het feit dat een toenemend aantal theosofen met elkaar en ook met geïnteresseerden discussies heeft over de geschiedenis van de beweging, over de leidende figuren, over controversiële zaken, etcetera. U kunt deze discussies vinden via een aantal theosofische mailing-lists (discussiegroepjes) die te vinden zijn op internet (zoek naar 'spiritweb'). Concluderend kan men dus stellen dat er wel degelijk allerlei ontwikkelingen gaande zijn binnen theosofische kringen; hoopgevende ontwikkelingen, die weliswaar langzaam verlopen, maar naar mijn idee wel in de goede richting gaan.
Martin Euser (
Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 308, april 1997
