Nogmaals, theosofie en logica

Herman de Tollenaere schrijft in Kleintje Muurkrant nummer 307 onder de titel 'Theosofie en Logica': "Ik heb tijdgebrek. Dus ben ik niet van plan, om alles, wat niet klopt in het stuk 'Theosofische Logica, een Reactie' in Kleintje Muurkrant nummer 306, geschreven door Henk Spierenburg, te weerleggen." Hoe vreemd dat ook mag klinken, daar ben ik Herman zeer dankbaar voor. Ik moet er immers niet aan denken dat ik nu een artikel zou moeten schrijven om alles wat Herman ten onrechte denkt dat verkeerd is, weer recht te zetten. Dat zou veel tijd en ruimte kosten. Wel verwondert het mij dat hij ondanks zijn tijdgebrek veel ruimte heeft besteed aan zaken die in mijn artikel niet voorkomen. Maar goed. We volgen zijn artikel van boven naar onderen, zodat de geïnteresseerde lezer Hermans werkwijze goed kan volgen. "De theosofie op zich zelf is immers in Nederland nu geen sterke maatschappelijke kracht," schrijft Herman. Hij heeft gelijk. "Bovendien vertegenwoordigt Henk Spierenburg niet alle theosofen." Ik zal het nog sterker vertellen. Henk Spierenburg vertegenwoordigt alleen zichzelf. Weliswaar ben ik lid van één van de ongeveer tien theosofische organisaties in Nederland, maar ik heb nimmer gevraagd aan de algemene ledenvergadering of ik de leden mag vertegenwoordigen. Herman heeft in dit geval zelfs nog meer gelijk dan hij dacht. Het stuk over de titel van één van de hoofdstukken in Hermans proefschrift zullen we nu maar overslaan. Daar is voldoende over gezegd door mij in Kleintje nummer 306. Ik heb daar niets aan toe te voegen. Zie echter wat ik schreef aan het eind van dit artikel onder: Tot slot.Vervolgens gaat Herman in op de wijze waarop Blavatsky zich in de maatschappij presenteerde. Er zijn enige tientallen biografieën verschenen over Blavatsky, zowel vóór als tegen. Wie behoefte heeft aan een andere mening dan die van de Tollenaere heeft een ruime keus.

Dan wordt het echter interessant. Herman de Tollenaere vermeldt een aantal door hem (of anderen) gevonden tegenspraken in het werk van Blavatsky. Zo zegt hij: "Kijk naar de tegenspraak in haar verschillende geschriften sinds 'Isis Unveiled' over de reïncarnatieleer." Jammer genoeg noemt hij geen voorbeeld. Maar wie de anti-theosofische lectuur een beetje kent, weet wat Herman bedoelt. De reïncarnatieleer zou volgens de schrijvers van de genoemde lectuur door Blavatsky in 'Isis Unveiled', deel I, bladzijde 346, van de originele Engelse editie, ontkend worden. Echter, wat de gehele theosofische wereld weet, op die bladzijde is een deel van een zin weggevallen. De verbetering vindt men in haar 'Collected Writings', deel X, bladzijde 215-216. Toegegeven moet worden dat de argeloze lezer bij het lezen van 'Isis Unveiled', verstrikt zal raken in de veelheid van termen die Blavatsky gebruikt om de reïncarnatieleer aan te duiden. Reïncarnatie, transmigratie, rebirth, allemaal zaken die met elkaar te maken hebben maar wel van elkaar verschillen. Het thema van de pelgrimstocht van de mens, die door zijn streven uiteindelijk hoopt te ontkomen aan de wedergeboorten en zo een Boeddha te worden, is duidelijk te vinden in 'Isis Unveiled'. Dat is de leer van reïncarnatie. Herman schrijft, zonder een voorbeeld te geven: "Kijk naar haar pretentie in 'Isis Unveiled', om het boeddhisme uit te leggen; terwijl ze in dat boek niet eens de naam 'Buddha' goed kon spellen." Herman bezorgt een mens heel wat werk. Maar goed. Ik neem nu een fotografische herdruk van 'Isis Unveiled', uitgegeven in twee delen te New York in 1877, ter hand en stel een onderzoekje in naar de schrijfwijze van het woord 'Buddha'. En inderdaad, beschaamd sta ik daar! Het woord Buddha komt een kleine honderd maal voor in de beide delen, steeds geschreven als Buddha, met uitzondering van bladzijde 92 van het eerste deel waar de 'h' op een verkeerde plaats in het woord is gezet. Daar wordt geschreven: Bhudda. Schande over de theosofen tot in het derde en vierde geslacht! Herman heeft de klok horen luiden, maar weet niet waar de klepel hangt. De kwestie is dat in een aantal vroege theosofische boeken geen onderscheid wordt gemaakt tussen de namen Buddha en Budha. De laatste vorm komt uit het Hindoeïsme en heeft niets te maken met Gautama Buddha en zijn voorgangers.

rassentheorie
Daar komen de rassentheorieën weer. Spierenburg is betrapt. Hij heeft niet vermeld dat er naast het geestelijke evolutieproces dat door de wortelrassen wordt weergegeven ook een stoffelijke evolutie is. Inderdaad! De eerste wortelrassen zijn niet stoffelijk, maar astraal. In het proces wordt in vele miljoenen jaren een stoffelijke vorm ontwikkeld. Dat heeft echter niets te maken met de verschillende soorten lichamen waarin de mensheid van nu zich voortbeweegt. Het woord 'racisme' wordt er door Herman ten onrechte bijgehaald.En wat nu? De theosoof Henk Spierenburg maakt onderverdelingen in de wortelrassen die Herman zelf nimmer heeft kunnen vinden in de theosofische literatuur. Mea culpa, mea maxima culpa. De zondaar Henk Spierenburg heeft zich schuldig gemaakt aan dezelfde misdaad waaraan Blavatsky zich ook zo vaak aan schuldig heeft gemaakt. Hij gebruikt dezelfde term voor begrippen die een andere betekenis hebben. Zonder na te denken heeft hij de termen uit de zogeheten Mahatma-brieven gebruikt en dat terwijl er in de latere literatuur nog wel gesproken wordt van "those days of lip-confusion." Ik zal het nooit meer doen. Om nu alles recht te zetten en ook Herman te laten weten dat er wel zeker sprake is van een drievoudige onderverdeling, hierbij een (onvertaalde) aanhaling uit Blavatsky's 'Secret Doctrine', deel II, bladzijde 198, originele editie: "To avoid confusion, let the reader remember that the term Root-Race applies to one of the seven great Races, sub-Race to one of its great Branches, and Family-Race to one of the sub-divisions, which include nations and large tribes."

Besant en Mussolini
In Kleintje Muurkrant nummer 305 verscheen een artikel van de hand van Martin Euser, getiteld 'Een reactie op het artikel Divine Wisdom.' Hij schrijft daarin onder andere: "Een aantal opvolgers van HPB heeft waarschijnlijk een minder schone lei, helaas, zoals mij is gebleken uit een correspondentie met een Amerikaanse theosoof (E-mail adres op verzoek verkrijgbaar bij mij)... Annie Besant schijnt goede betrekkingen met Mussolini te hebben gehad (volgens dezelfde correspondentie met de bovengenoemde Amerikaanse theosoof). Deze zegt dat Annie Besant sterke socialistische sympathieën had en "on good terms" met Mussolini was. Mussolini publiceerde zelfs een artikel in de Herald of the Star."In hetzelfde Kleintje schrijft Hans de Bruin een artikel getiteld 'Theosofische Logica'. Nu had Martin Euser hem tevoren een kopie van zijn artikel toegezonden. Hans maakt daar gretig gebruik van. Net als Martin Euser heeft hij de teksten waarvan de Amerikaanse theosoof rept nog nimmer onder ogen gehad, maar schrijft hij: "Annie Besant schijnt goede betrekkingen met Mussolini te hebben gehad." Verder herhaalt hij de tekst van Euser. Het moet in de kringen van de lezers van 't Kleintje wel als een dreun aankomen dat Annie Besant sterke socialistische sympathieën had. Dit is inderdaad een affront voor de vele aandeelhouders die Kleintje lezen.
Daarom nu maar verder over Besant en Mussolini. In Kleintje nummer 306 schreef ik onder de titel 'Theosofische Logica, een Reactie': "Voor wat betreft Hans' opmerkingen uit de koker van Martin Euser: Uit mijn aantekeningen blijkt niets van enige relatie tussen Besant en Mussolini." In Kleintje nummer 307 komt Herman de Tollenaere hier op terug. Hij schrijft: "Wat betreft Annie Besant en Mussolini, zegt Henk Spierenburg hier niets van te weten. Hij kan onder andere het stuk van Besant in 'The Theosophist', 1927-1928, pagina 155 bekijken." Na lezing van deze regel, de lezer zal het begrijpen, pak ik de telefoon en verwerf mij het artikel van Besant waarin de genoemde pagina 155 voorkomt. Het artikel, getiteld 'The United States of Europe', is de neerslag van een lezing die Besant hield in Londen in oktober 1927, zoals blijkt uit J. Ransom's 'A Short History of the Theosophical Society', Adyar 1938, bladzijde 480-481. Zij geeft in die lezing een analyse van de politieke situatie in een groot aantal landen in Europa, meer speciaal in verband met de dreiging van een wereldoorlog. Nadat zij het een en ander heeft opgemerkt over de situatie in Rusland, zegt zij op bladzijde 155 (ik laat het onvertaald): "I think that if we could transport Signor Mussolini into Russia, he might be a valuable aid to that country instead of doing what he is doing in Italy." Is dit nu het bewijs van een relatie tussen Besant en Mussolini?
"Maar", zal de lezer van 't Kleintje zeggen, die de geschiedenis tussen de twee wereldoorlogen niet meer zo helder voor de geest staat, "die Mussolini was toch een bondgenoot van Hitler?" Ja, dat klopt wel, maar (en ik verstout mij De Tollenaere tot getuige te roepen), Besant hield die rede in 1927. In die dagen was Europa vol bewondering voor Mussolini, voor het eerst reden de treinen op tijd, er was orde in Italië! Voorts verklaarde Mussolini meerdere malen in die dagen dat er in Italië geen sprake kon zijn van uitsluiting van de joodse inwoners, etc. Zie bijvoorbeeld de 'Encyclopedia Judaica', deel 12, Jerusalem 1972, bladzijde 718- 719, lemma Mussolini. Nog in augustus 1934, dus zeven jaar ná de rede van Besant, zei hij dat anti-semitisme een "German vice" was en Hitler "a fanatical idiot." Dat hij sedert 1936 een andere politiek volgde, kon Besant in 1927 niet weten.
Heeft Mussolini een artikel geschreven in de 'Herald of the Star'? "Ja", is het antwoord. Ik zocht het tevergeefs, maar Martin Euser raadpleegde zijn Amerikaanse theosoof en leverde de gegevens. Het artikel kan worden gevonden in 'The Herald of the Star', vol. 13, nr. 6, juni 1924. Het artikel heeft de titel: 'The Folly of Democracy: Some Lessons from Machiavelli', by Benito Mussolini, Prime Minister of Italy, by courtesy of the Editor of 'English Life'. Dat is dus enige jaren vóór Besant de gewraakte zin in 'The Theosophist' schreef. 'The Herald' geeft op de titelpagina de gebruikelijk mededeling dat de redacteur niet verantwoordelijk is voor de inhoud van de geplaatste artikelen. In het betrokken nummer vindt men een aantal van deze stukken. Nergens worden zij voorafgegaan door redactionele mededelingen, maar het artikel van Mussolini wordt ingeleid met de volgende mededeling (ik laat het onvertaald): "The Editor feels that the exeptional and unique interest of the following article by the Prime Minister of Italy renders it unnecessary for him to repeat that he accepts no responsibility for the opinions expressed in any article appearing in the 'Herald of the Star.'" Die editor was Krishnamurti, niet Besant.
Ik weet eenvoudig niet hoe dit artikel in 'The Herald' terecht is gekomen. Maar Martin Euser schreef, en Hans de Bruin schreef het hem na: "Annie Besant schijnt goede betrekkingen met Mussolini te hebben gehad." Op grond van wat hierboven vermeld is, blijkt dit niet. De heren hebben dus nog wat te bewijzen. Zowel het artikel van Annie Besant in 'The Theosophist', als het artikel van Mussolini in 'The Herald' kunnen in fotokopie worden verkregen via Kleintje Muurkrant, zie noot onder dit artikel.

Tot slot: excuses en een verzoek
In Kleintje nummer 306 leverde ik het bewijsmateriaal dat de weergave van het debat op 6 december 1996, tussen Herman de Tollenaere en mij, met betrekking tot het vermeende Boeddhaschap van Blavatsky, zoals dat door Hans de Bruin in Kleintje nummer 305 was weergegeven, volledig uit zijn duim kwam. De drie uur durende band van het debat toont dit ook aan. Hans schreef mij echter een brief waarin hij mij wees op een fout. Ik had namelijk in Kleintje nummer 304 geschreven: "Wil Hans de Bruin aangeven waar hij deze afgrijselijke onzin vandaan heeft?" De vraag was onterecht. Hans heeft mij namelijk de bron van die passage reeds op een zodanig tijdstip gegeven, dat ik de gestelde vraag nog had kunnen schrappen in mijn artikel. Hans wees mij daarop en hij heeft gelijk. Derhalve mijn welgemeende excuses. Dan het verzoek uit het opschrift van deze paragraaf. In Kleintje nummer 304 schreef ik onder de titel: 'Divine Wisdom, een reactie', een artikel in antwoord op het artikel 'Divine Wisdom' van de hand van Hans de Bruin, dat hij had samengesteld met behulp van het materiaal van René Zwaap in 'De Groene Amsterdammer'. Na lezing van de tekst schreef Hans mij zelfs op 24 november 1996: "Je reactie met plezier gelezen." Jammer genoeg is hij daarna niet ingegaan op alle in mijn artikel voorkomende argumenten. Ook anderen hebben dat niet gedaan. Toch moeten er voldoende lezers van 't Kleintje zijn die daartoe in staat zijn. In het verslag van het debat op 6 december 1996 in 'Trouw' van 11 december 1996, lezen we dat Hans de Bruin tegen de verslaggever Koert van der Velde zegt: "...zo heb je nu in de kraakbeweging mensen die zich afkeren van het actievoeren om zich te storten op alles wat met esoterie te maken heeft..." Uit een dergelijke uitspraak mag toch worden afgeleid dat van die groep een aantal toch op zinnige wijze op mijn argumenten kan ingaan. Want daar moet ik Herman de Tollenaere toch gelijk geven als hij zegt aan het slot van zijn artikel in Kleintje nummer 307: er zijn onderwerpen "die belangrijker zijn dan persoonlijk geruzie."

Henk J. Spierenburg

noot van 't Kleintje

Wanneer je 2,50 gulden overmaakt op postbanknummer 5349231 ten name van Kleintje Muurkrant te DenBosch ovv "Besant/Mussolini" krijg je bovenbedoeld artikel "The United States of Europe" van Annie Besant én het artikel "The Folly of Democracy" van Benito Mussolini uit respectievelijk 'The Herald of the Star' uit 1928 en 1924 thuisgestuurd. Wil je alle artikelen tot nu toe in verband met deze "antroposofie/theosofie"-discussie lezen dan kun je op internet kijken (www.stelling.nl/kleintje en dan op de knop "series" klikken) of maak 15 gulden over op bovengenoemd bankrekeningnummer ovv "sofisme-dossier".

We hopen dat de discussie over antroposofie/theosofie en een aantal 'NewAge'-groepen en de ideologische lijnen naar bijvoorbeeld racisme en onderdrukking tussen wat meer verschillende mensen gevoerd gaat worden. Om terug te keren naar de oorspronkelijke discussie zal er in één van de komende Kleintjes een bespreking komen van het zojuist in Oostenrijk verschenen boek van Guido en Michael Grandt: "Schwarzbuch Anthroposofie; Rudolf Steiners okkult-rassistische Weltanschauung". geïnteresseerden willen wij eveneens wijzen op deeltje 32 van de 'Flensburger Hefte' getiteld: "Anthroposophen und Nationalsozialismus" (uit 1991). Wij roepen al diegenen die via het Kleintje tot nu toe op elkaar gereageerd hebben hiermee even te stoppen om af te wachten wie er nieuw 'instappen', dank vast...

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 308, april 1997