Opgeruid staat netjes (021)

Hallo die jongelui die veuls te slim zijn om naar school te gaan. Morgen mee met juf en meneer van de kleintjes op protesttocht? Wie van jullie er voor voelt moet het vooral niet laten, solidariteit - een mooi begrip uit langvervlogen tijden - is een kostbaar ding. Maar een jaar geleden ging het hier over heulemaal niet meer naar school gaan, en dat verdient meer aandacht.

Wel eens van Heere Heeresma gehoord. Of een boek van hem gelezen? Heeresma was een schrijver, en niet zo maar eentje. Veertig, vijftig jaar terug kon niemand om hem heen, en wilde men dat ook meestal niet. Heeresma was een schrijver van bestsellers toen dat woord nog helemaal niet ingeburgerd was. En zijn boeken stonden bovenaan De Lijst.

De Lijst? Dat was toentertijd niet alleen het verlanglijstje bij verjaardagen en Sinterklaas, dat was ook de Verplichte Boekenlijst voor het eindexamen op jullie scholen. Zegt dat jullie nog iets? Of is het the sad truth dat jullie alleen nog maar eentjes en nulletjes kunnen lezen, zogezegd in de digitaal bent opgevoed? Dat voor jullie taal en dan in het bijzonder de moedertaal, wat die dan ook is, een stiefkindje is, verwaarloosd en ondergeschoven?

De Lijst bestond op de middelbare scholen in elke gedoceerde taal, uit boeken die je zelf mocht voordragen maar waarover je leraar uiteindelijk besliste of die bij het eindexamen als stof tot een opstel of een goed gesprek zouden dienen. Het spreekt vanzelf dat je al een goed eind op weg was naar ‘geslaagd’ als je niet de makkelijkste boeken op je lijst had staan.

Heere Heeresma prijkte voor velen met een aantal boeken op de lijst. Hij schreef veel en beknopt, met aansprekende titels die je zo uit de schappen selecteerde. En hij schreef over zaken die toen, in de zeventiger jaren, niet populair waren of nog helemaal geen aandacht kregen. Een dagje naar het strand bijvoorbeeld ging over een gescheiden vader, een categorie mensen die toentertijd nog amper bestond. Han de Wit gaat in de Ontwikkelingshulp ging over de beweegreden van mensen om ‘goed’ te gaan doen, en het boek leverde ook nieuwe woorden in het algemeen spraakgebruik op zoals ‘labbekak’. Haal es zo’n boek uit de bieb, zou ik zeggen, en verdiep je er een avondje in.

Maar zoals het een goeie schrijver betaamt, deed Heere Heeresma meer dan alleen maar schrijven. Hij was ook activist. Heeresma hield zijn kinderen van school. Onttrok ze aan de leerplichtwet. Want denk nou niet dat je ouwelui zelf kunnen bepalen of ze jou rustig laten spijbelen of niet. Ze lopen tegen de wet aan, en tegen een ambtenaar die zijn brood verdient met het opleggen van die wet. Heeresma deed dus bewust iets dat tegen het zere been van heul veul mensen was in die tijd.

Hij gaf zijn kinderen thuis les. De lessen die hij belangrijk vond om geleerd te worden. Dus in zijn geval waarschijnlijk wat minder rekenen en wat meer geografie en geschiedenis. En schrijven en lezen. Geen idee hoeveel kinderen hij had en of hun moeder het er allemaal mee eens was, maar feit is dat een jonge Heeresma in ieder geval een paar jaar terug nog een column in een van de grotere kranten schreef. Dus voor niets zijn die Pa Heere-lessen niet voor die goser geweest.

Daar moeten we uiteindelijk naar toe. Of daar moeten we eigenlijk naar terug. Het schoolsysteem is uitgevonden om jou en je klasgenoten te disciplineren. Het valt feitelijk in de zelfde categorie als het leger en de gevangenis. Het gaat erom dat je niet lastig bent, en braaf leert doen wat iedereen moet doen: werken voor een baas, vechten voor een ander, en je hele hebben en houen uitbesteden aan winkelen en ambtenaren.

Er was een tijd waarin ‘gedrag’ en ‘vlijt’ schoolvakken waren, waarvoor je een cijfer of punten kreeg. Maar dat was alleen maar op de basisschool. Op de middelbare school werd niet meer gemeten in hoeverre je je gedroeg. Er werd toen van uit gegaan dat mensen op hun twaalfde wel wisten dat het niet helpt als je voortdurend je bek openhebt -of in je debieltje zit te pielen- terwijl een ander je wat vertelt.

Nu is dat anders. Nu zit jij op je vijftiende nog steeds in een lokaal waarin die volweassene ‘Order, order’, schreeuwt en je blij bent dat je naar buiten mag.

Het gaat nu ook op de middelbare scholen alleen nog maar om het in het gareel brengen van jou en de jouwen. Dat is waarover jouw juf en meneer klagen. En dat is waarom de juf en meneer van de kleintjes morgen door Den Haag lopen. Basisonderwijs is alleen nog maar gedrag en vlijt geworden. Daar lijdt hun andere werk onder. Dat ligt natuurlijk niet aan die kleintjes, dat voel jij ook wel aan.

Het probleem is het probleem dat Heere Heeresma al zag: sociaal gedrag leer je niet pas op school. Dan is het al te laat. En Heeresma had in zijn tijd nog het voordeel dat de gezinnen veel groter waren als nu. Er werden zomaar vier, vijf kinderen geboren en in zo’n verband leer je al snel af en toe je bek houden en dat wat er op tafel komt niet alleen voor jou bestemd is. Dat is weg. En niet vervangen door iets anders. Voeg daarbij de pillen waarmee de kleintjes tegenwoordig thuis worden stilgehouden maar die in het klaslokaal lekker bijwerken, en je hebt het probleem -de chaos- waarmee de juffen en de meesters op de basisschool kampen.

Vandaar dus de opstelling van Heeresma. Lees es een boek van hem en denk es na over wat ie propageerde: maak van leren geen regime!

(JoopFinland)