Lieve Linkse Liefde

Als er één ding is dat een linkse relatie enigszins onderscheidt van elke andere, is het de afkeer van het huwelijk. Met goede reden: het burgerlijke huwelijk staat in veel opzichten aan de basis van de burgerlijke maatschappij. Maar wat linkse mensen winnen door niet te trouwen, verliezen ze door er niets voor in de plaats te stellen. Relaties worden zelden gezamenlijk serieus besproken of gevierd. Zo blijft het persoonlijke privé en niet sociaal.
Iedereen die politiek actief is kent het verschijnsel: het politieke stel. Ze zitten nooit naast elkaar in vergaderingen. Ze kijken zelden naar elkaar. Zoenen of aanraken tijdens de vergadering is helemaal uit den boze. Maar als de één serieuze kritiek op de ander heeft is de lol - als mensen tenminste aannemen dat ze best op elkaar gesteld zijn en hun relatie veilig stabiel - niet van de lucht: "Hèhè, de scheiding komt eraan!"
'Het persoonlijke is ook politiek', was het devies van het feminisme, dat vanaf de jaren 1970 ook door links is omarmd. Maar steeds minder linkse mensen leven in een intens politiek wereldje waar actie, wonen, vriendschap, liefde en relaties elkaar overlappen. De meesten komen vanuit hun werk naar bijeenkomsten en gaan na afloop (misschien na een borreltje of twee, drie) naar huis - soms fietsend naast een levenspartner, soms om een partner terug te zien en soms natuurlijk geen van beide.

Subcultuur
Toch heeft links nog enigszins een eigen relationele subcultuur. Talloze mensen in Nederland zijn sinds de ontzuiling in opstand gekomen tegen het oude patroon, toen naast 'huisje boompje beestje' ook 'mannetje' of 'vrouwtje' in het rijtje hoorde. Feministisch links stond in de voorhoede van die opstand en blijft zich tegen dat oude beeld verzetten. Zelfs als het in de mode raakt bij 'normaal geëmancipeerde' vrouwen om thuis te blijven met de kinderen, moeten linkse vrouwen zelfstandige individuen zijn. En als linkse mannen (vrouwelijke) partners hebben, horen hun partners ook zelfstandige individuen te zijn.
Deze houding uit zich op de eerste plaats in een afkeer van het instituut huwelijk. Natuurlijk hoeft niemand meer te trouwen in Nederland. Vele Nederlanders doen dat ook niet, of alleen als het eerste kind er is, misschien het tweede. Voor linkse Nederlanders geldt dat zeker. Trouwen "hoort" niet echt. Historisch gezien is dit heel begrijpelijk. We leven in een land waar een vrouw tot in de jaren vijftig haar baan bij de overheid kwijtraakte wanneer ze trouwde. Maar tegenwoordig heeft die weerstand iets symbolisch. Het streven naar vrouwelijke zelfstandigheid heeft in de praktijk weinig van doen met wel of niet trouwen. En linkse Nederlanders zijn ook Nederlanders. Dus willen ze hun zaken, ook de relationele, keurig regelen. Als ze niet trouwen, gaan ze daarom meestal naar de notaris om een samenlevingscontract te ondertekenen. De wettelijke en praktische gevolgen daarvan hoeven weinig af te wijken van trouwen. Behalve dan dat het linkse stel enkele honderden euro's armer is en de notaris enkele honderden rijker. De echte strijd moet daarna nog gevoerd worden. Wie staat op als de baby midden in de nacht huilt? Wie doet de was, wie maakt schoon? Wie werkt fulltime en wie parttime, en is de ene baan even belangrijk als de andere? De vraag is of dit soort zaken eerlijker is geregeld bij linkse dan bij andere stellen. Wie het weet mag het zeggen, want het wordt op linkse vergaderingen bijna nooit besproken. Het persoonlijke mag wel politiek zijn, in dit opzicht blijft het persoonlijke vooral privé.

Bruiloft
Door niet te trouwen, kunnen linkse stellen in ieder geval zeggen dat de overheid met haar poten van hun persoonlijke leven afblijft - al is dat slechts ten dele waar. En ze blijven verschoond van dat hele gedoe met een bruiloft. Of dat enkel een voordeel is, is de vraag. In traditionele samenlevingen is de bruiloft het moment waarop de gemeenschap zijn zegen geeft aan een relatie. Op een bruiloft wordt het voornemen uitgesproken dat de waarden van de gemeenschap ook binnen de relatie zullen gelden. Op die dag is een privé-relatie in ieder geval ook iets sociaals. Linkse mensen slaan zo'n dag meestal over. Hierdoor zonderen ze zich af van de seksistische samenleving en de burgerlijke staat. Dat is winst. Maar het resultaat kan paradoxaal zijn: soms lijkt de scheiding tussen privé-relaties en publiek leven bij links nog strenger dan bij rechts. Er is vrijwel nooit een moment waarop twee mensen die elkaar lief hebben in de aanwezigheid van gelijkgezinden zeggen: "we zijn links, en waarden van gelijkheid en solidariteit staan ook in onze relatie centraal".
Bij linkse homo's en lesbo's ligt het iets anders dan bij hetero's. De historische achtergronden lopen uiteen. Van oudsher werden heteroseksuele relaties erkend, al was de vrouw binnen dat kader minderwaardig. De feministische strijd was en is dus een strijd voor de gelijkwaardigheid en zelfstandigheid van vrouwen. Gelijkgeslachtelijke seksuele relaties daarentegen waren traditioneel niet alleen minderwaardig, ze werden helemaal niet erkend. De strijd voor homo- en lesbo-emancipatie is daarom deels een strijd geweest voor erkenning en gelijkstelling van gelijkgeslachtelijke relaties. In dit opzichtig is het homohuwelijk een overwinning. Als twee linkse mannen of vrouwen trouwen, kunnen ze daarom op iets meer begrip rekenen dan een heterostel.
Toch zijn er linkse homo- en lesbostellen die keurig naar de notaris gaan voor een samenlevingscontract, in plaats van zich aan te sluiten bij het burgerlijk instituut huwelijk. Ook zijn er goede linkse redenen om wantrouwig te zijn tegenover dat stel-zijn. Maar ook in dit geval rijst de vraag hoeveel het (niet-)trouwen uitmaakt. Zo geldt de algemene heffingskorting (het belastingvrije inkomen dat een thuisblijvende partner kan overdragen aan de verdienende partner) ook voor ongehuwden. Dat vormt een sterke negatieve prikkel voor een thuisblijvende partner die wil gaan werken. Feministen klagen al jarenlang dat dit systeem de economische afhankelijkheid van vrouwen versterkt. Ik heb eens de vraag gesteld aan een linkse, lesbische econome of het zinvol zou zijn onderzoek te doen naar de rol van de algemene heffingskorting in economische afhankelijkheid bij gelijkgeslachtelijke stellen. Daar voelde zij niets voor. Op sommige vragen willen mensen het antwoord liever niet weten.

Heilig stel
Bepaalde taboes verdwijnen of verminderen ook niet door te trouwen. Bijvoorbeeld het taboe op 'vreemd gaan'. Homo's zijn in dit opzicht min of meer de uitzondering die de regel bevestigt. Als twee mannelijke partners met elkaar afspreken dat ze een seksueel open relatie willen, zullen weinig linkse hetero's dat openlijk afkeuren. Maar bij vrijwel iedere sociale gelegenheid wordt alleen met de 'echte partner' rekening gehouden. Dat een man die voor mannen valt, al heeft hij een partner, soms naar een sauna of café of disco gaat om seks met een andere man te hebben, wordt in linkse milieus meestal gedoogd en doodgezwegen. Met het feit dat mensen meer dan één serieuze emotionele relatie tegelijk kunnen hebben, weet links zich geen raad. Met als gevolg dat er nauwelijks wordt gepraat over wat voor relaties linkse mensen willen, voor zichzelf of voor de samenleving. Getrouwd, geregistreerd, met een samenlevingscontract of formeel met niks, stellen hebben een bijzondere status in onze samenleving. Alleenstaanden klagen dan ook terecht dat ze op allerlei manieren worden gediscrimineerd. Dat de overheid ook alleenstaanden belast om voorzieningen voor kinderen te betalen, is nog te verdedigen. Kinderen zijn de toekomst van de samenleving als geheel; logisch dus dat iedereen er iets aan bijdraagt. Maar dat iemand zijn of haar verblijfsvergunning kwijtraakt alleen door geen relatie meer te hebben, is volstrekt barbaars. En zo zijn er veel meer voorbeelden van oneigenlijke discriminatie tegen alleenstaanden.

En vrienden?
De bijzondere status van stellen is ook een verkapte vorm van discriminatie ten aanzien van allerlei andere sociale relaties. Vooral de vriendschap moet het ontgelden. "In tegenstelling tot andere vormen van persoonlijke relaties wordt vriendschap niet makkelijk tot koopwaar gemaakt", heeft Alan Sears terecht geschreven (in Grenzeloos nr. 90). Daardoor is er weinig maatschappelijke erkenning voor vriendschap. Vriendschappen en erotische relaties kunnen elkaar ook in de weg staan. Partners worden sowieso gezien als belangrijker dan vrienden. Mensen die wel vrienden hebben maar geen partner, weten nooit zeker op wie zij kunnen rekenen. Voor vriendschappen geldt hetzelfde als voor stellen: links gaat er onhandig mee om door het er zo zelden bewust en openlijk over te hebben. Iedereen weet hoe belangrijk emotionele banden zijn. Maar er wordt veel meer over geroddeld dan gediscussieerd. Dat is jammer. Alleen als de rijkdom van menselijke banden en relaties door links wordt erkend en gevierd, heeft zij een aantrekkelijk maatschappelijk alternatief te bieden.

(Geschreven door Peter Drucker en eerder verschenen in grenzeloos nummer 93 op www.grenzeloos.org)

Dit bericht is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 428, 9 november 2007