De vrije markt ideologie

De ideologie van de vrije markt belooft de mens, dat als je mensen de vrije hand laat, de concurrentie automatisch zal leiden tot de laagste prijs voor een goed product.

door Robbert Stephan Schrover

Misschien zou je dat kunnen zeggen met betrekking tot de computer en gebruikers elektronica, maar voor de essentiële zaken van het leven wordt de burger geconfronteerd met een onophoudelijke stroom van prijsstijgingen. Het excuus daarvoor is altijd 'de aanpassing aan de vrije markt!' Maar is het wel zo eenvoudig als managers en bestuurders ons willen doen geloven?
Sinds jaar en dag wordt de burger geconfronteerd met een stijgende WOZ-aanslag, als betrof het een natuurgebeuren, zoals de komst van een nieuw lente seizoen. Hoewel de jaarlijkse WOZ waarschijnlijk niet bepaald een lente-gevoel in de mens wakker maakt. In de laatste negen jaar is als gevolg van de door hebzucht gevoede huizenprijs-spiraal de waarde van ons huurhuis van 88.940 naar 266.000 euro, maar liefst 299% gestegen - een effect versterkt door de invoering van de euro, de psychologische getalsinflatie! Het argument voor deze excessieve stijging is wederom: 'de aanpassing aan de vrije markt'!
Maar is het wel zo eenvoudig? Niemand herinnert zich, of wil eraan herinnerd worden, dat deze koopprijs-spiraal begin jaren negentig door tweeverdieners in de Randstad op gang is gebracht. Ook wil men niet meer weten van de waarschuwingen van economische deskundigen. Zij wezen op de sociaal-economische en maatschappelijke gevolgen wanneer deze ontwikkeling zich over een langere periode zou voortzetten. Een lastige wetenschap, omdat veel burgers sindsdien de financiële vruchten van deze ontwikkeling hebben geplukt. In zo'n situatie zou men, al is het maar voor een korte stonde, haast sympathie kunnen opbrengen voor het streven van de VVD de WOZ af te schaffen, ware het niet dat de burger reeds nu de wrange gevolgen ondergaat van de semi-privatisering van de gemeentelijke en provinciale nutsbedrijven. Om nog maar te zwijgen over de desastreuze gevolgen van de zogenoemde Bolkenstein-richtlijn.
Maar wie zou ooit gedacht hebben dat de WOZ waarde, de toetssteen voor de huurprijs zou gaan worden? Dit voornemen, het plan Dekker, laat het ergste vrezen! Als het aan het kabinet Balkenende II ligt, zal de WOZ waarde de bron zijn van heel veel leed. Voor iedereen met een huurhuis wiens WOZ waarde boven de 260.000 euro ligt, zal de huurprijs ruwweg verdubbeld worden! Volgens het plan Dekker zou zo meer geld vrijkomen voor de bouw van meer sociale huurwoningen. En zouden de mensen die 'schijnbaar' te goedkoop wonen, of een eigen huis gaan kopen of doorstromen naar de particuliere verhuurders. Alleen een schaamteloze schraper en harteloze egoïst kan een dergelijk waanzinnig plan bedenken, want alleen al statistisch blijkt dat nu al veel mensen moeite hebben met het opbrengen van de steeds stijgende huren, de dito prijsstijgingen van gas, licht & water en vooral de gemeentelijke belastingen. De overheid laat door deze plannen duidelijk zien, dat zij niet geïnteresseerd is in een sociaal-maatschappelijk gerechtvaardigde ordening, maar dat zij de burger overgeeft aan de wet van de jungle, van 'ieder voor zich en God voor ons allen'!

Hoe krom dit alles is wordt pas goed duidelijk als je beseft, dat alle gemeentelijke en provinciale nutsbedrijven en sociale woningbouwcoöperaties eertijds opgebouwd zijn met individuele en collectieve middelen. Het doel van de coöperaties was een grotere en gerechtvaardigde sociaal-maatschappelijke ordening, door middel van een sociale huisvesting politiek. Maar in de politiek heeft men tegenwoordig oog noch oor voor gemeenschappelijk bezit of sociale rechtvaardigheid! De overheid ziet zichzelf als een bedrijf, en beschouwt de burger als een cliënt...
Het gebrek aan beschikbare huurwoningen als direct gevolg van de wet Heerema, waarbij de woningbouwcoöperaties als project ontwikkelaars gingen optreden, en daarbij als slaafse dienaars geen enkel huurhuis meer bouwden ondanks de enorme kasreserves, spreekt boekdelen. Woningbouwcoöperaties opgericht voor het algemene belang! Om nog te zwijgen over het feit dat veel bestuurders en oud-bestuurders sinds lang zitting hebben in de besturen van de sociale woningbouwcoöperaties, en blijkbaar ook daar naarstig en vooral ruim gehonoreerd meewerken aan de 'nieuwe' economische herordening van onze samenleving. Van sommige bestuurders is dat, gelet op hun politieke kleur, niet verwonderlijk. Maar van de bestuurders met een vermeende sociale kleur mag men toch wel enige ruggegraat verwachten, en geen slaafs navolgen van een materialistische ideologie die op de keeper beschouwd bijzonder ondemocratisch is.
Blijkbaar geldt ook hier dat, 'de invoering van de ideologie plicht is en offers onvermijdelijk zijn'. Of een dergelijke plasticiteit van het sociaal-geweten van de politici een goede zaak is, is wel zeer te betwijfelen!

In een tijd van economische malaise siert het de overheid niet alleen, maar is het feitelijk haar plicht de burger te vrijwaren voor extra lasten. Want zij behartigt toch de belangen van de burger, moet opkomen voor een juist beheer van gemeenschappelijk bezit. Want zijn dan niet alle eigendommen van de overheid in essentie eigendom van de gemeenschap? Alleen zo kan de overheid effectief bijdragen aan een economische herstel. Maar nee, 'de globalisering van de economie heeft voorrang'. Dat is het alles overheersende, het 'gerechtvaardigde' motief. Men zou haast zeggen het profetisch excuus, waarmee de burger eerst beroofd werd van de sociaal-economische voordelen die het gemeenschappelijk bezit met zich meebracht! En zoals de burger in de jaren tachtig, zijn spaarzame omgang met de energie beloond zag met prijsverhogingen, wordt de burger ook nu weer vergast op extra hoge energiebelastingen. Want de exorbitante prijsverhogingen van de energierekening is namelijk voor 90 procent terug te herleiden tot gestegen energiebelasting die de energie-bedrijven moeten afstaan aan de overheid. Maar diezelfde overheid oogst als aandeelhouder van die semi-geprivatiseerde nutsbedrijven, ook de winst van de gestegen olieprijzen! De overheid berooft de burger dus niet alleen door de gedeeltelijke verkoop van het gemeenschappelijke tafelzilver - dat gekocht, opgebouwd is en al die jaren onderhouden werd met gemeenschapsgeld(!), belastinggeld(!) - zij ontvangt daarboven nog lijfrente over het deel van het tafelzilver dat door de semi-privatisering nog als aandelen in haar bezit is, èn verlangt van de burger nog eens extra belasting over hetzelfde tafelzilver!

Eenzelfde kromme redenering vind je ook terug bij de berekening van de WOZ. De overheid, inplaats van een goede en rechtvaardige rentmeester te zijn, kijkt niet naar de gevolgen van haar daden, maar rechtvaardigt ze door zelf uitgedachte regelingen en berekeningstabellen, en is zelfs zo schaamte-loos om de WOZ waarde hoger te laten uitvallen dan de verkoopprijs op de vrije markt! Maar dat is toch tegen het principe van de vrije markt? Of zien we hier het gedrag van een monopolist die niets te duchten heeft van een concurrent? Het resultaat van onzalige discussies, waarbij de burger overtuigd moet worden dat de overheid eigenlijk een dienstverlening bedrijf is, dat zijn diensten aan de man moet brengen - en waardoor ambtenaren zich verrijken met bonus regelingen of salariscontracten, die ze zelf mogen verzinnen, met het excuus dat anders de capabele mensen naar het bedrijfsleven zouden vertrekken. Wat mij betreft, mogen ze het elders proberen. In China bijvoorbeeld. Eens zien hoe ze daar aan de bak komen met hun capaciteiten en hebzucht!
Wie die vrije markt bestudeert en zelfstandig nadenkt over de sociaal-economische en cultureel-maatschappelijke gevolgen, ontkomt niet aan de indruk dat de vrije markt ideologie Stalinistische trekjes vertoond. De mens wordt niet alleen gereduceerd tot een radertje dat gewillig moet meedraaien. Hij moet tevens blind en doof zijn voor de schaamteloze zelfverrijking van de mensen aan de top, en voor de vreemde samenloop van omstandigheden dat belastingstelsels zo ingericht worden dat diezelfde mensen aan de top zo weinig mogelijk belasting hoeven te betalen! Wij moeten ons zelf heel goed inprenten, 'dat de mensen aan de top hun beloning meer dan waard zijn, en dat de mensen die tot de midden- en onderlaag behoren, zich moeten schamen dat zij meer willen hebben, want daardoor wordt de economische zekerheid in gevaar gebracht - erger, dergelijke eisen leggen de bijl aan de wortel van de vrije markt!'

Waarom ik mij gerechtvaardigd voel te twijfelen aan de schijnbaar schitterende, haast verblindende capaciteiten van de top-managers? Dat komt door de kennis aangereikt door een Belgische econoom. Begin jaren negentig oordeelde hij dat bijvoorbeeld Philips, dat weer eens in de problemen zat, dit toch voornamelijk was terug te voeren tot de salarissen van het wereld top-management. Philips eerste kwartaalopbrengst van 237 miljoen gulden, was net voldoende om het gehele wereld top-management aan haar jaarsalaris te helpen. Wie voor zichzelf een beeld schept, hoeveel producten over de toonbank verkocht moeten worden, om alleen de top aan haar jaarsalaris te helpen, beseft hoe scheef en verwrongen de vrije markt ideologie is! In dezelfde tijd leed IBM een recordverlies van drie of vier miljard dollar, maar niet gewanhoopt want, zoals het NOSjournaal mededeelde, toen de toenmalige IBM topman, de eertijds best betaalde manager van Amerika aan de pers meedeelde dat er 30.000 banen zouden worden geschrapt, stegen de aandelen van IBM behoorlijk!
Miljarden verlies en stijgende aandelen? Blijkbaar wordt de beurs niet altijd door de traditionele koopmansgeest geleid, dat een gezond bedrijf ook gezonde financiële cijfers heeft, maar zijn beloften van een top-manager die er, gezien het record verlies een potje van heeft gemaakt, blijkbaar voldoende voor de banken en de institutionele beleggers?! Maar niemand bekommerde zich noch om de sociale en psychologische gevolgen voor de 30.000 mensen en hun gezinnen, of de sociaal-economische gevolgen voor steden en dorpen, afhankelijk voor hun werkgelegenheid van IBM!
Wie sindsdien enigermate kritisch, maar objectief de economische ontwikkelingen heeft aanschouwd, weet dat de top-mensen meestal gevrijwaard blijven, en de lasten overhevelen naar de werkvloer en daarmee de samenleving. Dat veel mensen zich daarom nu groen en blauw ergeren over de salaris en bonus regelingen van top managers en de zelfverrijking van politici is onvermijdelijk! Want de overheid heeft door de zogenoemde privatisering van de ziekenfondscoöperaties, de nutsbedrijven, de woningcoöperaties en de gezondheidszorg, topbanen voor een kleine bovenlaag geschapen, en misère voor velen!

De vrije markt? De vrije markt van zelfverrijking en corruptie? Van klassen-justitie en van misdaad gedogen? Van ondergraving van democratische waarden, de uitkleding van sociale voorzieningen en de rechten van de werknemer door sociale loondumping?
Ter afsluiting, de vrije markt confronteert ons ook met de schaduwzijde van de secularisering van Europa, dat een tot het uiterste voortgedreven materialisme, slechts geleid heeft tot een verregaande hedonisering, een schaamteloze cultuur van individualistisch egoïsme, van ieder voor zich en God voor ons allen - dus voor niemand! Neen, wie zoals onze premier in deze situatie over normen en waarden gaat praten, dat lijkt toch wel erg veel op het spreekwoord: "Wanneer de vos de passie preekt, burgers let op uw kippen!"

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 403, 10 juni 2005