"Vette bonussen voor de rijken, en wij betalen de prijs"

"Wat denken ze daar wel niet! Zelf dertig procent bijvangen, en wij moeten langer werken en een fatsoenlijk pensioen krijgen, ho maar!" De man in de trein van de FNV Bouwbond, die met zijn familie vroeg in de ochtend op pad was kan, zittend op het trapje op het balkon van de trein naar Amsterdam, zijn woede nu al niet meer houden. Hij wijst op zijn t-shirt met de tekst: "Hee jij daar, met je dikke kont, achter je bureau! Ga je kantoor voortaan ff lekker zelf bouwen!" De grootste vakbondsdemonstratie in de Nederlandse geschiedenis trok, als je ook de mensen meetelt die in de stad of op het station bleven steken en nooit het Museumplein haalden, rond de 300.000 mensen. Ze kwamen van dichtbij en van heinde en verre. Variërend van heel oud tot heel jong. Ze kwamen lopend, met de bakfiets, met de rolstoel of rollator. Niemand liet zich weerhouden. "Keer het Tij" verzorgde voor iedereen een programma op de Dam. Na afloop daarvan trok de stoet naar het Museumplein om aan te sluiten bij de vakbondsactie. Eensgezind was iedereen, boos, nee, laaiend zelfs op dit kabinet en haar plannen. De woede en de actiebereidheid kon je de hele dag voelen. De saamhorigheid en solidariteit ook. Zalm en Balkenende trekken intussen hun politieke neusjes op bij protest, terwijl het verzet groter en breder is dan ooit. Maar wie zijn het dan, al die vastberaden demonstranten? We spraken een aantal van hen.

afbraak
Prepensioen? Flexwerkers worden nu al genaaid! Op het Beursplein, een uur voor het programma op de Dam begint, verzamelt zich een groep die zich 'het flexblok' noemt. Ze werken in de zorg, op callcenters, als afwashulp, krantenbezorger of winkelmedewerker, legaal of illegaal. "Onze positie is al een stuk zwakker dan de werknemer met een vaste baan," zegt Thijs van studentenvereniging Damocles van de Universiteit van Amsterdam. "Er zijn wel CAO afspraken, maar die worden vaak ontdoken. Als flexwerker kun je wel protesteren, maar dan word je meteen niet meer opgeroepen. Velen kijken dus wel uit om de collectieve afspraken bij de werkgever af te dwingen. En als de sociale afbraak van deze regering zo doorgaat wordt het voor ons nog slechter." Thijs kijkt vergenoegd naar de aanzwellende menigte die passeert richting Dam. Vooral veel jongeren scharen zich in eerste instantie bij het flexwerkersspandoek. "Dat is niet zo gek" vindt Thijs. "Veel flexwerkers zijn scholieren en studenten. De flexibilisering van de arbeidsmarkt komt veelal op hen neer. Maar er zijn velen die ook na de studie of school blijven flexwerken. Deze werkvorm neemt hand over hand toe, terwijl daar op het gebied van sociale zekerheid niets tegenover staat. Prepensioen en VUT zijn regelingen waar flexwerkers nog niet eens van kunnen dromen. Ondertussen is het werk wat zij doen niet zelden zwaar of gevaarlijk. Het is tijd dat dat verandert." Het flexblok is niet van plan het bij deze ene actie te laten. Mocht er genoeg enthousiasme zijn, willen de organisatoren vaker actie voeren. "De maat is voor ons ook vol", aldus een strijdbare Thijs.

verpauperen
Ook huurdersverenigingen waren druk aan het folderen in de binnenlopende menigte op de Dam. Een van de mensen die een folder aanpakte verklaart dat ze bang is dat ze straks niet eens meer kon wonen. 'De kosten rijzen al jaren de pan uit zonder dat je er iets voor terug krijgt. Sterker zelfs, de woningen worden slechter onderhouden, verpauperen, en als je voor een reparatie belt, duurt het heel lang voor er iets aan gedaan wordt; ALS er iets aan gedaan wordt." De dame die de folders uitdeelt is het hier roerend mee eens. "De huursubsidie moet omlaag, vindt volkshuisvestingsminister Dekker. Het puntensysteem dat de kwaliteit van de woning bepaalt moet worden uitgehold, en huurstijgingen mogen nog hoger worden dan de laatste jaren het geval is", zegt ze. "En dat terwijl steeds meer betaalbare woningen worden afgebroken om plaats te maken voor dure huur of koopwoningen. Dit kan zo toch niet langer?!" Dit kan niet langer, is de roep die dan ook over de hele Dam weerklinkt. "Dat het kabinet ons tegen elkaar wil uitspelen moeten ze zelf weten, maar ik doe daar niet aan mee." Dit roept Harm van het Sociaal Studiecentrum Groningen terwijl hij kleine flyers uitdeelt, boven de muziek van de Eindhovense formatie Bots uit. De teksten van de verzetsliederen uit de jaren zeventig en tachtig, waarmee de groep destijds zo populair was, zijn actueler dan ooit, vindt hij. Vooral die over solidariteit en niks meer pikken. Harm kan het weten. Hij foldert voor een steunactie voor
vluchtelingen, maar staat er ook voor zichzelf. "Ik heb al vijf jaar een ID- baan bij het studiecentrum die door de kabinetsplannen op de tocht staat. Verdwijnen ervan zou zo ongeveer het einde van ons centrum betekenen. Wij steunen een aantal organisaties die hulp bieden aan al dan niet uitgeprocedeerde vluchtelingen. Dat werk willen we absoluut voortzetten. Vluchtelingen worden door het harde beleid van tegenwoordig nog veel harder gepakt dan ik." En terwijl hij verder gaat met uitdelen roept hij nog: "Wat zijn dat toch voor mensen daar in Den Haag?"
Veel vakbondsmensen blijven staan op de Dam en juichen luidkeels mee met de rest. Veel bijval krijgt een Duitse vertegenwoordiger die vertelt dat de acties in zijn land over precies dezelfde dingen gaan. "Dit afbraakbeleid wordt in veel landen van Europa doorgevoerd," zegt Gregor Valkenheim vanaf het podium. "En ook wij in Duitsland pikken het niet. Vandaag zijn in Berlijn ook honderdduizenden mensen op de been!" Luid gejuich onder de demonstranten. "Het kabinet heeft de steun van de meerderheid duidelijk verloren" voegt voorzitter Rene Danen van Keer het Tij eraan toe. "Dat miljard dat is terug gedraaid klinkt leuk, maar is slechts een doekje voor het bloeden. Nog steeds worden in alle sectoren mensen tegen elkaar uitgespeeld en sociale zekerheid uitgehold. De rijken worden rijker, de armen armer. Maar wij gaan door met actievoeren, net zolang tot de boodschap doordringt! Dit wordt een hete herfst!" Danen roept op 28 november, aan het eind van het Nederlands Sociaal Forum, weer te komen demonstreren in Amsterdam. "Er is namelijk wel degelijk een alternatief voor dit afbraakbeleid," voegt hij eraan toe. "Die worden in de talloze workshops van het Forum nog eens duidelijk uitgelegd. Al wuift het kabinet die ideeën arrogant van tafel."

gepruttel
'Arrogant' is een woord dat vandaag veelvuldig wordt gebruikt in combinatie met 'kabinet' en 'regering'. Niet alleen tijdens de toespraken maar ook onder de demonstranten. Als de menigte van de Dam de tocht naar het Museumplein begint, loopt een grote groep Rotterdamse havenarbeiders, die deze dag bovendien nog staakt, met de stoet mee. Grote kerels die gewoon hun werk willen doen en zich anders totaal niet met acties bezig houden. "Weet je dat ik pislink ben op die arrogante Haagse gasten?!" toetert een van hen, volgeplakt met 'Nederland verdient beter' stickers in mijn oor. "Ik ben nog nooit in mijn leven zo kwaad geweest op regeringsbeleid!" Onderweg gonst het ook. Veel mensen vertellen op de route spontaan aan elkaar hoe ze door de regering worden uitgebuit en opgelicht. "Kortgeleden ben ik op een heel oneerlijke manier ontslagen" vertelt een man. "Steun van de regering, ho maar, hoor! Als werkloze voel ik me nu echt uitschot. En mijn ex werkgever lacht in zijn vuistje. Hij is mij voor weinig geld toch immers kwijt?" Zijn verhaal wordt overstemd door aanrollend gepruttel, gevolgd door rookwolken en een oorverdovende sirene. Na even zoeken krijg ik een kleine Arola, een 40 kilometerautootje, in het oog, met een tweewielig aanhangertje. Niet de invalidenwagen, maar het aanhangertje maakt zo'n hels kabaal! De inzittende is vakbondsman en WAO-er Harry van Kamp, die met ruim vijftig mensen vroeg die ochtend vanuit Groningen hierheen kwam. De rest van zijn groep is hij allang kwijt, maar dat mag de pret niet drukken."Wat achter mij aanrijdt is een mobiel luchtalarm uit Denemarken. Het komt nog uit de vroegere dagen van de Koude Oorlog. Het rijdt hier omdat met het beleid van deze regering de alarmfase ruimschoots is bereikt. We worden tegen elkaar uitgespeeld, terwijl de rijken vette bonussen en salarisverhogingen opstrijken. WIJ betalen daarvoor de prijs, en dat kan zo niet langer!" Ter illustratie laat hij de sirene nogmaals afgaan. "En denk maar niet dat het de laatste keer is dat ik meerij!" roept hij strijdlustig voor hij in de menigte verdwijnt. De sirene is nog lang nadat hij uit zicht is verdwenen te horen..

bijklussen
Genaaid voelen velen zich. Niet alleen de flexwerkers, maar ook ouderen, mensen die over maximaal een jaar of tien aan hun pensioen toe zouden zijn. Ze zien hun welverdiende rust in rook opgaan door de regeringsplannen. Als we even na tweeën, wanneer velen alweer het Museumplein aflopen, ter plaatse aankomen, parkeert recht voor onze neus een bakfiets met twee wat oudere dames. Een van hen zit achter een stokoude trapnaaimachine vlaggetjes aan elkaar te naaien. Een meter of twintig heeft ze al gedaan en ze heeft nog een hoge stapel voor zich. "Kijk," zegt een van hen, terwijl ze rustig doorwerkt. "We moeten nu vast beginnen met bijklussen. Want als we straks gepensioneerd zijn moeten we dat ook. Dat zegt het kabinet tenminste. We worden genaaid waar we bijstaan, dan maar letterlijk, hoor!" Een half uur later, als we nog eens langs lopen, hebben ze weer een paar meter vlaggetjes aan elkaar genaaid. Het gaat in een bontgekleurde sliert over het plein. Als de toespraken bijna zijn afgelopen en de Internationale Socialisten een levensgrote pop die Balkenende voorstelt, net als het standbeeld van Saddam omver heeft getrokken, passeert een grote groep ambulancepersoneel in werkkleding. Uren hebben ze op het Museumplein rondgelopen, en naast gedemonstreerd ook Amsterdamse collega's bijgestaan. "Alleen al uit onze regio Midden Nederland zijn we met vijftig mensen," vertelt een van hen, terwijl hij met de collega's meeloopt op zoek naar hun bus. "Normaal zijn we helemaal niet stakerig, vooral vanwege het soort vak dat we hebben. Deze plannen zijn echter zo erg dat de tijd nu rijp is." Dat doen ze niet alleen voor hun eigen positie. "De kwaliteit van de zorg gaat door al die maatregelen zover achteruit dat wij dat in ons werk merken. De patiënt is de dupe. Ambulancepersoneel dat te lang en tot te hoge leeftijd moet doorwerken, betekent extra risico op fouten en ongelukken. Daarom steken wij onze nek uit!"

de maat is vol
De komende weken organiseert de FNV in verschillende sectoren acties en werkonderbrekingen uit protest tegen de sociale afbraak door dit kabinet. Alhoewel deze protesten onvermijdelijk gepaard zullen gaan met overlast en ongemak voor veel mensen, ondersteunt Platform Keer het Tij, een bundeling van meer dan 500 maatschappelijke organisaties, deze initiatieven. In breder verband zijn de acties gericht tegen het beleid van sociale afbraak van het kabinet Balkenende-2. Gezien de arrogantie en onbuigzaamheid waarmee vice-premier Zalm en andere leden van het kabinet reageren op de manifestaties van de vakbonden en van Keer het Tij, waarbij op 2 oktober in Amsterdam in totaal maar liefst 300 duizend mensen de straat op gingen, is een voortzetting van acties en protesten niet meer dan logisch. Ondanks het feit dat ook wij bijvoorbeeld als studenten, patiënten en gebruikers van het openbaar vervoer hinder zullen ondervinden van de acties, ondersteunen we die. Dit kabinet, dat Nederland minder sociaal maakt, het milieu niet spaart, vluchtelingen de rug toekeert en ons land betrokken heeft bij een foute oorlog tegen Irak, moet zo snel mogelijk opstappen. Met de vakbonden zeggen wij; "Nederland verdient beter". Wij roepen bij Keer het Tij aangesloten organisaties op om een steentje bij te dragen aan de acties van de vakbonden, contact op te nemen met diegenen die lokaal en regionaal de stakingen organiseren en mee te werken aan de regionale protestbijeenkomsten. Onze boodschap voor deze regering: Wie niet horen wil, moet voelen! Daarom deze stakingen. Meer acties zullen volgen. Platform Keer het Tij is een van de initiatiefnemers van het eerste Nederlands Sociaal Forum. Van 26-28 november komen duizenden mensen bij elkaar die willen laten zien dat een andere wereld mogelijk is. Ze willen een ander Nederland, zonder afbraak, oorlog en racisme. Er zijn dat weekend meer dan 100 workshops en debatten in en om de Beurs van Berlage in Amsterdam. Het Sociaal Forum wordt op zondag 28 november om 14 uur afgesloten met een actie in Amsterdam. De coordinatiegroep van Keer het Tij is te bereiken via www.keerhettij.nl

Het geweldige succes
Op twee oktober trokken circa driehonderdduizend demonstranten door de straten van Amsterdam. Zij gaven daarmee gehoor aan de oproep van vakbonden en platform "Keer het Tij" te demonstreren tegen de nieuwste bezuinigingen van het kabinet Balkenende. Het protest was de voorlopige climax van een serie acties die door de vakbonden was omgedoopt tot 'hete herfst'. Het massale protest hield uiteindelijk het midden tussen een politieke bijeenkomst en een EO-familiedag. Er was voor ieder wat wils. Op het Museumplein, waar de vakbonden hun manifestatie hielden, presenteerde Angela Groothuizen een keur van Nederlandse artiesten en vakbondsleiders. Op het refrein van "We will rock you" schreeuwden tienduizenden kelen moord en brand over het kabinet Balkenende II. Tegelijkertijd werden twee kilometer verderop de duizenden door platform Keer het Tij gemobiliseerde demonstranten getrakteerd op onder meer muziek van de zeventiger jaren protestband Bots en een aantal sprekers van voornamelijk organisaties uit het maatschappelijke middenveld. De demonstranten keerden zich tegen bezuinigingen zoals die op uitkeringen, het prepensioen, de afschaffing van het grijs kenteken en de verlenging van de werkweek tot 40 uur. De diversiteit van de bezuinigingen kwam tot uiting op spandoeken, borden en uitdossingen. Iedereen had wel iets wat hem of haar aanging en allemaal hadden ze dezelfde vijand: Premier Balkenende. De veelzijdigheid van het protest had wel iets weg van de andersglobaliseringsprotesten van een aantal jaar geleden. Daar was het alleen niet Balkenende, maar richtte de boosheid zich voornamelijk op de Wereldhandelsorganisatie, het IMF en de Wereldbank. Wel richtten beide vormen van protest zich op de uitwassen van neoliberaal economisch beleid. Wellicht kunnen we constateren dat de globalisering nu ook in Nederland is begonnen. Ondanks dat een aantal van de bezuinigingen inmiddels weer is ingetrokken of verzacht, bleven er 2 oktober voldoende grieven over en werd het een van de grootste demonstraties ooit. De bonden en Keer het Tij zijn voor dit resultaat behalve aan hun leden, die gratis met de trein naar Amsterdam mochten, veel dank verschuldigd aan de media. In de weken voorafgaande aan 2 oktober werd de protestactie gehyped als 'the place to be'. Vlak voor de manifestatie verzorgden de meest bekeken actualiteitenprogramma's voorbeschouwingen die bol stonden van begrip voor de protesten. Maurice de Hond hield een peiling met de vraag "Gaat u zaterdag naar Amsterdam?" en weerman Erwin Kroll beloofde zonneschijn voor de demonstranten. Het is eigenlijk nog een wonder dat het bij driehonderdduizend demonstranten bleef! De organisatoren waren na afloop van het incidentloze protest dolenthousiast. Agnes Jongerius van het FNV sprak van 'een geweldig succes' en CNV voorzitter Doekle Terpstra 'kreeg het er koud van'. Volgens Keer het Tij coryfee Rene Danen blijkt uit de hoge opkomst dat 'de mensen het harde rechtse kabinetsbeleid over de hele linie afwijzen en het kabinet zijn steun bij de bevolking kwijt is'. Ook PvdA voorzitter Ruud Koole en SP partijleider Jan Marijnissen lieten zich op het Keer het Tij podium in gelijke bewoordingen uit.
Enthousiasme alom, maar is daar werkelijk zoveel reden toe? Om te beginnen toonden de regeringspartijen zich niet echt onder de indruk. Volgens VVD fractievoorzitter Jozias van Aartsen hadden "de vakbonden hun achterban opgehitst met platte, stuitende teksten" en CDA-fractievoorzitter Verhagen verklaarde dat "massale protestacties geen duurzame oplossing voor maatschappelijke problemen bieden". Hij voegde daar aan toe dat demonstreren 'ouderwets' is. Binnen de regering waren ook verzoenende geluiden te horen. De fractievoorzitter van D66, Boris Dittrich, suggereerde dat het tijd werd dat het kabinet en de bonden weer met elkaar om de tafel gingen. Minister Zalm en Verhagen sloten zich daarbij aan, al is er volgens hen eigenlijk weinig om over te onderhandelen. Van de regeringspartijen moeten de demonstranten het dus niet hebben. Het is om deze reden dat de oppositiepartijen, bonden en het platform Keer het Tij aandringen op verdere acties waarmee de regering verder onder druk kan worden gezet. Voor traditionele marxistische organisaties als de Internationale Socialisten en Offensief zijn het gouden tijden. Eerstgenoemde noemde de manifestatie van 2 oktober een 'fantastisch begin' en stelt verder dat "werkende mensen, die samen een vuist maken, dit kabinet kunnen breken". Offensief, dat er zelf prat op gaat actief te zijn binnen bonden en de SP, stelt dat "de vakbonden leiding moeten blijven geven aan het opkomende verzet". Volgens Offensief moeten we 'niet terug naar het poldermodel', maar moeten 'voorbereidingen worden getroffen voor stakingsacties die leiden tot een algemene staking'. Jammer voor de marxisten, maar FNV voorzitter Lodewijk de Waal en andere vakbondsleiders zullen echter niet zo hard van stapel lopen. Hen lijkt vooral dwars te zitten dat zij door het kabinet Balkenende buitenspel zijn geplaatst. Met de massamanifestatie willen de bonden laten zien dat men nog steeds beschikt over een mobiliseerbare achterban en dat men recht heeft op een rol in het besluitvormingsproces, dat bepaalt waar hoeveel bezuinigd gaat worden. Want dat er fors moet worden ingegrepen in de sociale uitgaven, hebben zowel kabinet, bonden als oppositiepartijen herhaaldelijk verklaard. Platform Keer het Tij hult zich op dit punt diplomatiek in stilzwijgen, maar wanneer we naar de sprekerslijst van zaterdag 2 oktober kijken, is het duidelijk vanuit welke hoek de wind waait. De PvdA en FNV kregen daar alle ruimte te pleiten voor een alternatief bezuinigingspakket. De manifestatie was daarmee vooral een onuitgesproken pleidooi voor een spoedige regeringswisseling. Door zowel de bonden als Keer het Tij wordt indirect gesuggereerd dat een regering geleid door de PvdA beter is dan de huidige. De vraag is of een dergelijk kabinet werkelijk de ontevreden inwoners van Nederland ten goede zal komen. De twee Paarse Kabinetten (1994-2002), die onder leiding van de PvdA stonden, hebben laten zien waar de PvdA voor staat. In acht jaar tijd zijn tal van publieke voorzieningen wegbezuinigd of geprivatiseerd. Tegelijk ging Nederland op slot voor wereldburgers die noodgedwongen in ons land veiligheid en geluk kwamen zoeken. De net als de PvdA sociaal democratische FNV slikte in de polder maatregel na maatregel. 'Hervormingen', zoals de bezuinigingen op sociale voorzieningen doorgaans eufemistisch worden genoemd, zijn immers ook volgens de bonden noodzakelijk. De zeldzame keren dat moedige werknemers zich tegen het beleid van hun bond en de PvdA keerden, zoals enkele jaren geleden de NS personeelscollectieven, zijn zij geridiculiseerd en geïsoleerd. In feite is het huidige 'centrum rechtse beleid' op hoofdlijnen een voortzetting van het 'centrum linkse beleid' van de jaren negentig. En onder welke vlag deze 'hervormingen' ook worden bepleit, het resultaat is altijd hetzelfde: een groei van de inkomensverschillen en een verdere afbraak van de verzorgingsstaat. Het terugbrengen van de PvdA en de vakbonden in het centrum van de macht zal de ingeslagen koers niet gaan veranderen. Helaas voor de traditionele marxisten, de vakbondsbonzen, de linkse politieke partijen en andere leiders van het verzet, het is niet meer de tijd om de verzorgingsstaat terug te eisen. De nostalgische leuzen tegen afbraak zoals we die zagen op 2 oktober klinken schor en versleten. Het is duidelijk dat met de huidige koers, die een linkse en een rechtse variant kent, iedere vorm van solidariteit wordt gebroken. De 'confrontatie' tussen de bonden en de regering lijkt nog het meest op een rituele paringsdans waarbij al lang en breed overeenstemming bestaat over de hoofdlijnen van het beleid, maar voor de vorm nog wat wordt geharreward over de details. De bonden willen niets liever dan terug naar de onderhandelingstafel. 'Als het kabinet serieus wil onderhandelen, kan het morgen bij ons langs komen' zei de Waal op het Museumplein. De rol van de vakbonden in het controleren en verstikken van de creatieve onrust van dit moment kan niet worden overschat. Doekle Terpstra was hier op het Museumplein glashelder over: ' Er is onrust in de hele maatschappij. Wij, de vakbeweging hebben die onrust slechts gekanaliseerd. Daar zijn we voor. Wij kunnen ook, samen met de regering zorgen voor draagvlak'.
Voor iedereen die werkelijke veranderingen wil, is het de tijd om uit het defensief te komen en niet langer de trieste linkse leiders te volgen in hun strijd tegen de afbraak, maar met een nieuw verhaal en nieuw elan in verzet te komen. Er is onrust, onvrede, er is een onbewuste wens te ontkomen aan de fragmentatie en individualisering van de kapitalistische disciplinering waarin iedereen word geacht zo efficiënt en gemotiveerd mogelijk te produceren van de wieg tot het graf. In de strijd voor een solidaire samenleving moet niet alleen worden afgerekend met dit rechtse kabinet, maar ook met de nostalgie van links naar de verzorgingsstaat en polderoverleg.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 396, 22 oktober 2004