kraakmodellen

armoede of strategie van Haagse krakers

In 't vorige Kleintje schreef Joop Ankerman dat de Haagse Blauwe Aanslag een 'big deal' heeft gesloten met de Gemeente Den Haag. Ik wil me bij hem aansluiten, want het is zonder meer een big deal van een omvang, die ik in de afgelopen 25 jaar kraakgeschiedenis nog niet eerder ben tegengekomen. Het is tragisch dat de Blauwe Aanslag straks na ruim 20 jaar plat zal gaan, maar we krijgen er een mooi gebouw voor terug. Alom tevredenheid? Vergeet het maar!

Door Hans de Bruin

Joop Ankerman schreef het al: het akkoord "wordt door velen gezien als een knieval voor het poldermodel. Veel anderen prijzen de Blauwe Aanslag met hun pragmatische opstelling en zijn verheugd over het behaalde resultaat." Het is duidelijk dat het akkoord niet door iedereen wordt omarmd en diegenen die twee weken geleden het artikel in de Volkskrant lazen, hebben begrepen dat er een stroming is die het er helemaal niet mee eens is. Hoe zit dat nou? Het stuk van Joop geeft geen enkele verklaring voor deze tegenstelling en het stuk geeft ook geen enkel inzicht in de strategie die ten grondslag ligt aan het akkoord. Wie sloot er nu eigenlijk een big deal?

Nadat de gemeenteraad in 1995 besloot om de Aanslag toch te slopen ten gunste van een wegverbreding, omdat het pand op de geplande ringweg om het Haagse centrum staat, is het verzet met name uit juridische hoek gekomen. In de aanloop naar het gemeenteraadsdebat is er vanuit de Aanslag op allerlei manieren strijd geleverd tegen de sloop en tegen de verkeersplannen die die sloop noodzakelijk maakten. Het belang van de Aanslag werd in brochures en debatten aangetoond en voor de verkeersplannen werden alternatieven aangedragen: het mocht allemaal niet baten. Een belangrijk deel van het gemeenteraadsbesluit hield echter in dat ook werd uitgesproken dat er door de gemeente zou worden gezocht naar een alternatief. Dat was een opmerkelijke uitspraak van de dienstdoende wethouder Noordanus . Dat is niet vaak gebeurd. Ik kan me herinneren dat in 1984 de krakers van Wijers in Amsterdam ook een ander complex kregen aangeboden (de Kalenderpanden!), maar dat toen afwezen. Het is interessant om je dat nu, nu ook de later gekraakte Kalenderpanden ontruimd zullen worden, te beseffen.

procedures
De frustratie in de Aanslag was terecht en begrijpelijk groot na het sloopbesluit. In een goede traditie overheerste de eerste weken daarna de opinie dat er niet meer gepraat zou worden met de gemeente: we gaan er niet uit. Oude retoriek zonder politieke basis of analyses. Het is verbijsterend hoe er midden jaren negentig weer eens werd teruggegrepen op politieke kretologie die geen enkele grondslag had in de realiteit. Het leidde natuurlijk ook nergens toe. Nadat na een paar weken het grootste geschreeuw voorbij was, kwam er weer ruimte voor de realiteit. Een aantal mensen (onder anderen Joop Ankerman) namen de taak op zich om het besluit juridisch aan te vechten. En na een jarenlange verwoede strijd, waarbij het er een paar maal serieus op leek dat de Aanslag het toch zou winnen - zelfs de Haagse media meenden dat op een gegeven moment - werd de strijd toch verloren bij het laatste station: de Raad van State. Die juridische strijd heeft vijf jaar geduurd. Terwijl er allerlei procedures liepen werden ook de gesprekken met de gemeente over een mogelijk alternatief gestart. Het uitgangspunt bij die gesprekken was dat de juridische procedures altijd voorrang zouden hebben en dat er niets geaccepteerd zou worden. Het draagvlak voor die gesprekken was, ondanks dat uitgangspunt, echter heel klein binnen de Aanslag. De hoofdlijn bleef gericht op het dwarsliggen naar de gemeente toe, maar wel op een zodanige manier dat het overgrote deel van de Aanslagpopulatie er zelf niets voor hoefde te doen. Hoewel ik groot respect had en heb voor de manier waarop die juridische procedures al die jaren verbeten en met veel kennis werden gevoerd, hadden ze op een aantal manieren een averechts effect. De strijd werd enerzijds dermate specialistisch dat het voor veel mensen nauwelijks meer te volgen was en anderzijds creëerde het een illusie dat de Aanslag het nog jaren vol kon houden. Binnen het pand had het ook meer materiële gevolgen. De zorg voor het eigen pand die vanaf de kraak altijd centraal had gestaan werd al in de aanloop van het sloopbesluit verwaarloosd, na het besluit zette de fysieke
teloorgang van het pand helemaal door, doordat - in feite door die juridische procedures - de onduidelijkheid over de toekomst groot bleef gebeurde er helemaal niets meer aan onderhoud. Het pand is de laatste jaren flink uitgewoond. Dat is natuurlijk een belachelijke contradictie waar mensen aangeven er niet uit te willen, maar tegelijkertijd niets meer
aan hun pand willen doen. Het geeft aan hoe slecht het politieke besef is. En waar er geen onderhoud meer werd verricht, ging ook de moraal omlaag om nog huur te betalen. Als vijftig gulden per maand - wat een aanzienlijk deel van de bewoners nog maar betaald - nog überhaupt iets met realisme te maken heeft.

Naarmate de juridische procedures moeizamer werden, werd de druk op de onderhandelgroep groter. Duidelijk werd dat de gemeente heel subtiel, maar dwingend naar een eindbod toestuurde en dat de druk steeds groter werd. Maar desondanks was er geen politieke discussie te voeren over de toekomst. Het uiteindelijke besluit om akkoord te gaan met het alternatieve bod van de gemeente werd in wezen nauwelijks gedragen. Op de laatste bewonersvergadering waren ongeveer tien mensen aanwezig, wat natuurlijk waanzin is. Het draagvlak onder het alternatief is daardoor ook heel klein.

politiek onbenul
In de eindfase van de onderhandelingen is vanuit de Aanslag het begrip "broedplaatsen" aangevoerd. Hierbij werd aangehaakt bij een discussie die in Amsterdam en elders in het land al langer werd gevoerd over de noodzaak van goedkope ruimtes voor wonen, werken en ateliers. Dat argument vond wel oor bij de nog steeds dienstdoende wethouder Noordanus, waarbij we moeten bedenken dat deze al direct had aangegeven dat er vervangende ruimte zou komen voor de Aanslag. Het gaat daarom te ver om het nieuwe gebouw te beschouwen als een overwinning. Het was geen overwinning, omdat er geen duidelijke politieke visie aanwezig was.
De realiteit van de Aanslag is al heel lang dat het overgrote deel van de bewoners niets anders wil dan goedkoop wonen en voor kortere of langere tijd de mogelijkheid wil hebben om weg te duiken in een subculturele omgeving. Dat is hun goede recht, maar probeer het niet te verpakken als een politiek morele overtuiging. Het overgrote deel van de groep die het akkoord nu afwijst redeneert daarbij alleen maar uit eigen belang, waarbij ze enerzijds wel aangeven dat ze niet afhankelijk willen zijn van de gemeente, en tegelijkertijd een huur voor een ruimte van 100 gulden per maand afwijzen als te duur. In wezen is het met het huidige bewonersbestand in de Aanslag heel slecht gesteld waar het de betrokkenheid met het eigen pand betreft. Er is al jaren enorm veel leegstand in het gebouw, veel huurachterstanden, er wordt al een paar jaar ingeteerd op de ooit opgebouwde financiële reserve, de betrokkenheid bij activiteiten is klein. Het is heel typerend dat het overgrote deel van de groep die de procedures voerde en onderhandelde van buiten het pand kwam.

geschiedenis
De Blauwe Aanslag heeft in zijn 20-jarige bestaan een lange kraakhistorie overleefd, waarin de Aanslag altijd het meest centrale pand in de Haagse kraakbeweging was. Het gebouw is altijd een draaipunt geweest van veel demonstraties, actievergaderingen, politieke meetings en daarnaast als een podium voor veel culturele activiteiten. Maar binnen die historie zijn in feite al eerder stappen gezet die uiteindelijk hebben geleid tot het huidige alternatieve pand. Midden jaren tachtig wilde de gemeente het pand in een gelegaliseerde status brengen. Er kwamen onderhandelingen die uiteindelijk leidden tot een "intentieovereenkomst". In die periode kwam dezelfde 'discussie' boven, als nu. Een deel wilde niet praten en anderen zochten de marges van de dialoog. In die discussie werd in het kraakblad "De Zwarte" indertijd door mij de vraag opgeworpen wat de politieke consequenties konden zijn van de verschillende standpunten. De vraag was of aansturen op een ontruiming politieke betekenis had. Zou een ontruiming een politiek mobiliserende werking hebben gehad, waarmee je het verlies van een pand kon compenseren. Het was duidelijk dat dat al midden jaren tachtig niet meer het geval was. Mobiliseren voor ontruimingen had - na de trieste ontruiming van Wijers, en dat is 15 jaar geleden! - nooit meer echt succes. En puur hopen op militante successen was na de ontruimingencyclus van de Lucky Luyk (wie zegt het nog wat) een illusie geworden. In het naburige Duitsland werd uit een lange reeks ontruimingen de politieke conclusie getrokken dat panden zo mogelijk gekocht werden. Een goed voorbeeld is de Mehringhof in Berlijn en later de Hafenstrasse in Hamburg - al kun je van de laatste zeggen dat deze panden daarna nooit meer de politieke status hebben weten te behouden die ze begin jaren negentig hadden. Je kunt alleen maar zeggen dat dat aan de huidige bewoners ligt en niet aan de gekochte status. Ik denk dat we nu kunnen stellen dat dankzij de ooit gesloten 'intentie-overeenkomst', waarmee de Aanslag min of meer gelegaliseerd werd, maar waarbinnen we toch de vrije hand hielden in het beheer en gebruik, de gemeente zich genoodzaakt voelde om nu wat anders aan te bieden.

De Nederlandse kraakbeweging en radicaal links stellen al jaren niets meer voor - of we het nu leuk vinden of niet. Er wordt nog wel regelmatig gekraakt, maar zelden met het uitzicht op langere bewoning. Het is een domme illusie om te veronderstellen dat aansturen op een ontruiming van de Aanslag politiek verantwoord zou zijn geweest. We waren dan alles kwijt geweest. In die zin is het bereikte accoord, waarbij we een nieuw groot pand hebben verworven in Den Haag een overwinning omdat daarmee een stuk infrastructuur is behouden voor de toekomst. En juist die langere termijnvisie is van levensbelang. De groep die meent dat we wat anders moeten kraken, omdat we anders onze ziel verkopen, realiseert zich niet dat 'iets nieuws kraken' niets te maken heeft met een langere termijnvisie maar slechts met een kortzichtigheid.
Maar laten we ons ook realiseren dat het verkrijgen van een nieuw pand geen overwinning is op basis van politieke duidelijkheid van onszelf. Het is dat de gemeente het graag wilde, als het aan de meerderheid van de bewoners had gelegen was alles uit handen gegeven vanuit apathie en politieke onverantwoordelijkheid. En hoe we het straks invullen? Dat ligt geheel in onze eigen handen. Hopelijk wordt het een pand waar het politieke bewustzijn groter is dan nu in de huidige Blauwe Aanslag.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 349, 20 oktober 2000