Ik stemde blanco en blijf dat doen!

Jaren geleden verscheen de leus "als verkiezingen werkelijk invloed zouden hebben dan waren ze wel verboden" en eerlijk gezegd vind ik dat nog steeds een prachtig inzicht.

door Ewald Trelchers

Natuurlijk vind ik "de democratie" een groot goed en ijver ik structureel voor een zo horizontaal mogelijk georganiseerde samenleving, waarbij zoveel mogelijk in consensus wordt geregeld. "De democratie" wordt al heel lang gelijk gesteld met "vrije verkiezingen". En komend vanuit een dictatoriale en/of koloniale situatie is dat helemaal waar. Maar de veelgeprezen "democratie" is fors uitgehold. Zelfs de fundamentele democratische stelregel "de helft plus één" geldt niet (meer). Nog los van het feit of "de helft plus één" eigenlijk wel zo'n fijn systeem is aangezien je reglementeert dat er een hele grote minderheidsgroep fundamenteel ontevreden is. Wanneer "de helft plus één" namelijk nog steeds zou tellen dan zouden er heel wat verkiezingen ongeldig - want onwettig - moeten worden verklaard. Laten we de meest recente maar als voorbeeld nemen.

statistieken-sluipmoord
Miljoenen euro's zijn er uitgegeven om de Europese verkiezingen te laten slagen. Uiteindelijk ging 45 procent van de kiesgerechtigde Europeanen naar een stembureau, te weinig dus volgens de democratische beginselen - en de laagste opkomst ooit! En wanneer je de opkomst in Nederland bekijkt is het "democratische gehalte" helemaal lachwekkend: 39,3 procent! Wanneer je consequent bent zou je de verkiezingsuitslag (dus) ongeldig moeten verklaren. Een veel beter systeem zou het zijn om bij zulk een lage opkomst veel minder politici in al die dikbetaalde bankjes neer te zetten. Komt de helft van de mensen maar stemmen dan heeft de helft van de politici niks op het bestuurderspluche te zoeken. Maar dergelijke veranderingen van ons kiesstelsel zullen door diezelfde politici nooit of te nimmer worden doorgevoerd. Dat de meerderheid der kiesgerechtigden ondertussen NIET stemt, is slechts enkele dagen na verkiezingen onderwerp van debat en een politiek item. Dan wordt er "ach en wee" geroepen en struikelt iedereen over elkaar heen om op de gevaren van deze politieke desinteresse en verbreding van de kloof tussen de kiezers en de gekozenen te wijzen. Maar na een week of wat gaat een ieder over tot de orde van de dag en spelen de verkiezingen pas weer drie en een half jaar later een rol.
Ik neem mijn eigen kiesrecht echter zo serieus dat ik mijn individuele stembiljet aan helemaal niemand toevertrouw. Ik stem principieel blanco. Uit protest tegen de huidige gang van zaken. Het liefst zou ik een kruis over mijn stembiljet heen zetten, maar helaas biedt de stemcomputer mij slechts de mogelijkheid om blanco te stemmen ten teken van mijn fundamentele uiting van kwaadheid over de huidige politieke situatie. De blanco stem is in de Nederlandse kieswet identiek aan de (vroegere) ongeldige stem. Hij telt derhalve wel mee bij het opkomstpercentage maar de blanco/ongeldige uitgebrachte stemmen worden niet gebruikt om de kiesdeler te bepalen. Je loopt dus ook niet het risico dat je hebt gestemd op een (te) kleine partij die uiteindelijk zonder vertegenwoordiging is komen te zitten. Die daarop uitgebrachte stemmen komen namelijk in meerderheid terecht bij de grote partijen. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de laatste Europese verkiezingen waarbij er in totaal 331.434 mensen hebben gestemd op een partij die - na het tellen van de uitgebrachte stemmen - niet in het parlement terecht is gekomen (1). Die dikke driehonderdduizend mensen zijn goed voor twee zetels, maar al die stemmen zijn uiteindelijk - via een heel ingewikkelde verdeelsleutel - als (rest)zetel terecht gekomen bij andere partijen. Partijen dus waar die mensen niet op gestemd hebben! Is dat democratisch? Stel je stemt op de Partij voor de Dieren - en 153.432 mensen hebben dat gedaan - en je stem komt terecht bij de VVD ... daarover hoor je zelden mensen klagen terwijl het ongelooflijk veel ophef verdient, toch? En er is echt wel een ander kiesstelsel te bedenken. Maar dat zal ten koste gaan van de baantjes van al die politici die de mond vol hebben van democratie. Het is echt veel logischer om - als tweederde van de mensen maar komt stemmen ook maar tweederde van het aantal politici die baan te geven. Dat zal ze allemaal flink motiveren om ook in tijden dat er geen verkiezingen zijn zich bezig te houden met de (belangen van de) bevolking. Dan worden de consequenties van die enorme kloof tussen de kiezers en de gekozenen pas echt duidelijk. Maar ik denk niet dat politici ooit voor dit systeem zullen kiezen en dus zal de kieswet niet veranderen.
In het verleden is er regelmatig campagne gevoerd om niet te gaan stemmen. Maar niet-stemmen speelt geen enkele rol. Die miljoenen mensen die niet gaan stemmen worden nergens in betrokken en het maakt - ook democratische - politici helemaal niks uit dat slechts veertig procent komt stemmen en 60 procent dus niet. Het is ook onmogelijk om uit het grote aantal niet-stemmers conclusies te trekken. Het kan liggen aan een hoosbui, aan een hittegolf, aan desinteresse, aan protest, aan luiheid, aan principieel stemgedrag, aan van alles en nog wat dus. Er zit simpelweg geen toekomstperspectief in georganiseerd niet-stemmen. Dat zit echter wel in een campagne om blanco te gaan stemmen, of ongeldig. Daar zit namelijk beleid achter, een keuze. Je kunt daar een proteststem in (laten) zien.

Bij de afgelopen Europese verkiezingen zijn in Nederland 11.444 mensen blanco gaan stemmen terwijl er slechts zeer weinig campagne is gevoerd om zulks te doen. Eurodusnie uit Leiden heeft dit wel degelijk - en met succes - gedaan en wij hebben in het Kleintje hun artikel dan ook overgenomen (2). In een campagne om blanco te stemmen zit dus perspectief aangezien je aan het aantal uitgebrachte blanco stemmen heel gemakkelijk kunt zien hoeveel protest er is. Het lijkt dus zinvol om hierover een wat breder debat te gaan voeren en dan liefst niet vlak voor of tijdens een periode van verkiezingen maar ver daarvoor, nu bijvoorbeeld. Overigens krijgen we binnenkort te maken met een referendum rondom de Europese Grondwet dus ook dat kan een moment zijn van aandacht hoewel je daar waarschijnlijk uitsluitend voor of tegen kunt zijn. Hierbij dus een oproep aan een ieder om een standpunt in te nemen over de deelname aan verkiezingen. Er is natuurlijk een groot verschil of dat je het over Europese verkiezingen hebt of over je eigen gemeenteraad, maar toch lijkt het me zinvol om eens een debat te voeren over het nut van blanco-stemmen. Al is het maar om voor elkaar te krijgen dat de mogelijkheid tot blanco stemmen gezien wordt als een protest-stem (zoals vroeger de rode potlood-streep over het stembiljet). Campagne ook om de blanco-stemknop te lokaliseren naast de knoppen van de verkiesbare kandidaten in plaats van helemaal rechtsboven, vrijwel uit het zicht. Bij Eurodusnie in Leiden zijn er klachten binnengekomen van potentiële blanco-stemmers die op het stembureau te horen kregen dat ze niet aan die blanco-stemknop mochten komen omdat anders de stemcomputer kapot zou gaan! Hier in 's-Hertogenbosch op het stembureau in de Stadsbibliotheek kreeg iemand die informeerde naar de eventuele mogelijkheid om blanco te stemmen te horen dat ze dat niet moest doen omdat dat helemaal geen zin heeft. Ergens anders kon een stemmer de blanco stemknop niet vinden. Bij navraag bleek dat deze afgeplakt was met een stukje tape!

elektronisch stemmen
Overigens is er een heel goede reden om zeer skeptisch te zijn over de ingebruikname van stemcomputers bij verkiezingen (3). Kort gezegd komt het hier op neer: De kiezers kunnen niet controleren dat de uitslag die de machines geven een eerlijke weergave is van de uitgebrachte stemmen. Punt. Daarbij komt ook nog eens dat stemmen met behulp van een stemmachine strijdig is met allerlei wettelijke uitgangspunten die er ooit afgesproken zijn. Je kunt namelijk zelf bij de in Nederland in werking zijnde stemmachines niet controleren of de uitkomsten uit de stemcomputer een eerlijke weergave zijn van de uitgebrachte stemmen. Sterker nog, ook een (computer)expert kan dat niet. Zonder nu te willen beweren dat er fraude en manipulaties plaatsvinden bij dit gebruik van stemmachines zou deze afhankelijkheid van wat computer- en softwareprogrammeurs en bijklussende ambtenaren toch wel wat breder bediscussieerd kunnen worden. Wie garandeert mij (en jou) dat de gebruikte computersoftware foutloos is? Of een stempotlood een scherp geslepen puntje heeft kan ik controleren maar wat zich precies allemaal in die grijze kast afspeelt blijft aan ieders oog onttrokken. Griezelig toch eigenlijk?

lege zetel
Naast actievoeren rondom blanco, niet en/of ongeldig stemmen is het oprichten van een politieke groepering met de intentie om uitsluitend mee te gaan doen met verkiezingen natuurlijk ook een optie. We hebben daar in DenBosch ooit eens een tijdje over nagedacht en mee geëxperimenteerd. En dat zijn tegelijkertijd inspirerende discussies. Met werktitels als "Duckstads Belang", "Politieke Beweging de Lege Zetel" en "De Maat Is Vol" hebben we jaren geleden serieus overwogen deel te nemen aan de Bossche gemeenteraadsverkiezingen met de onderlinge plechtige belofte dat er niemand op een eventuele raadszetel zou gaan zitten. Zoiets moet je dan heel goed overleggen en formeel - bijvoorbeeld via statuten bij een notaris - regelen anders loop je natuurlijk wel de kans op een hoop (intern) gekloot. Want stel je voor dat je met een kritisch programma een zetel binnenhaalt (of meer!). De zetel leeg laten staan is dan helemaal niet zo gemakkelijk hoor. Het levert bijvoorbeeld een jaarinkomen op :-)
Maar volgens mij zit er een serieus perspectief in het opzetten van een politieke (plaatselijke) beweging met uitsluitend als doelstelling proteststemmen te vergaren en vervolgens de zetel LEEG te laten. Dat zal ze leren, de beroepspolitici, de baantjesjagers en stadsregenten. Hoewel, zelfs dat interesseert ze wellicht niet...

noten:
1. Het aantal uitgebrachte stemmen op partijen die geen enkele zetel hebben gehaald: Democratisch Europa (8780), Leefbaar Europa (9144), Partij voor het Noorden (18.234), Nieuw Rechts (15.732), LPF (121.509), Partij voor de Dieren (153.432) en Respect.nu (4603). In totaal 331.434 mensen hebben hun stem dus uitgebracht terwijl daar geen gevolg aan wordt gegeven. De daarmee corresponderende twee zetels zijn bij anderen terecht gekomen dan waar mensen voor gestemd hebben. Is dat democratisch?
3. Over deze kwestie is een zeer helder artikel geschreven door Peter Knoppers, een software-ontwikkelaar werkzaam op de TUDelft. Zie internetpagina ce.et.tudelft.nl/~knop/stemmachines

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 393, 9 juli 2004