deel 1

deel 1

In twee delen beschrijft Peter Edel het Joodse fundamentalisme in Israël, dat niet alleen een struikelblok vormt voor het vredesproces in het Midden Oosten, maar ook een concreet gevaar is voor de Israëlische samenleving.
In de Nederlandse media is vaak gewezen op de rol van fundamentalistische Moslimgroepen, die met hun aanslagen een verdere toenadering tussen Israël en de PLO in de weg hebben gestaan. Op een soortgelijke wijze worden extremistische Islamieten vaak als de grootste bedreiging afgebeeld van de veiligheid binnen de Israëlische samenleving. Dat het Joodse fundamentalisme in Israël in dit verband een minstens even belangrijke factor vormt, is iets waar over het algemeen helaas veel minder aandacht voor bestaat in de Nederlandse media. Uit de Joodse staat zelf komt wat dit betreft gelukkig informatie die het lezen zeer waard is. Het vorig jaar verschenen "Jewish Fundamentalism in Israel" van de Israëlische mensenrechtenactivist Israel Shahak is daar een goed voorbeeld van.

door Peter Edel

Hoe gevaarlijk het Joodse fundamentalisme in Israël is, werd in 1996 in één klap duidelijk toen de extremistische kolonist Yigal Amir de toenmalige premier Yitzhak Rabin vermoordde. Voor de meeste seculiere Joden in Israël kwam deze dramatische gebeurtenis als een volslagen verrassing. Weliswaar verschenen er eerder waarschuwingen in de Israëlische media dat fundamentalistisch Joodse stromingen in Israël mogelijk aanslagen beraamden op seculiere politici, maar deze werden alom in de wind geslagen. Bij de 'Shabak', de Israëlische geheime politie, die verantwoordelijk was voor de bescherming van Rabin, oordeelde men dat een moordaanslag alleen uit de richting van Islamitische extremisten te verwachten viel. Dat zoiets vanuit de eigen gelederen plaats kon vinden, kwam daar bij niemand op.
Toch wist Rabin heel goed dat hij de fundamentalistische Joden tegen de haren in streek, met zijn beleid om autonomie aan de PLO toe te kennen. Hij moet er van doordrongen zijn geweest dat zijn 'land voor vrede' politiek onder geen enkele voorwaarde door de ultra orthodoxe Joden geaccepteerd zou worden. Hij ondernam in ieder geval (achteraf vergeefse) pogingen om zijn wankele verstandhouding met de ultra rechtse zionisten te verbeteren. In een poging hen tegemoet te komen, liet hij gedurende zijn regeerperiode ooit een uitgaansverbod in de stad Hebron afkondigen, zodat militante Joodse kolonisten hier ongestoord een picknick konden houden. Hebron was die dag vergeven van de Israëlische soldaten, hetgeen zeer wel besteed was aan het ultra orthodoxe gezelschap; beschermd door militairen gooide men stenen naar Palestijnen die het waagden om zich voor hun ramen te vertonen.

De Messias
De ultra religieuze zionisten in Israël zijn onderverdeeld in een aantal politieke groeperingen, die gezamenlijk zo'n 20% van de Israëlische bevolking vertegenwoordigen. Het betreft hier dus een minderheid; maar door het grote aantal kinderen dat ultra religieuze Israëliërs in verhouding tot hun seculiere landgenoten op aarde zetten, wel een heel erg snel groeiende minderheid. De verschillende religieuze groeperingen in Israël kennen grote onderlinge verschillen, maar vinden elkaar in het verwachtingspatroon rond de komst van een Messias.
De begin jaren zeventig uit de 'National Religious Party' voortgekomen kolonistenorganisatie 'Gush Emunim' ('Block of Faithfull') gaat er vanuit dat het Messiaanse tijdperk al lang en breed is aangebroken. De stichting van de staat Israël in 1948 geldt hier als het feitelijke begin van de periode waarin de komst van de Messias centraal staat.
Hoewel er in het 'Oude Testament' niet meer dan één Messias staat voorspeld, menen de religieuze leiders van Gush Emunim dat er maar liefst twee van dergelijke religieuze verlossers op komst zijn. De eerste daarvan is naar men meent reeds gearriveerd en wordt 'de zoon van Joseph' genoemd. Het is echter toepasselijker om het over 'de zonen van Joseph' te hebben, want voor Gush Emunim bestaat deze eerste Messias niet uit een individu, maar uit een collectief. En daar blijft het niet bij, want de leiders van deze militante zionistische organisatie menen zich, samen met hun aanhang, in deze collectieve Messias te moeten herkennen.
Het is de taak van 'de zoon van Joseph', en daarmee van Gush Emunim, om voorbereidingen te treffen voor de komst van de tweede Messias, die in tegenstelling tot de zoon van Joseph wel uit één persoon zou bestaan. Deze 'zoon van David' zal volgens de aanhang van Gush Emunim meer voldoen aan het beeld dat doorgaans aan een religieuze verlosser is verbonden. Zo verwacht men dat deze Messias zich via een assortiment aan wonderen zal openbaren aan de wereld.
De voorbereidingen die Gush Emunim aan het treffen is voor de komst van de zoon van David, bestaat voor een belangrijk deel uit het koloniseren van land. Binnen de voorwaarden die men aan het verschijnen van de Messias heeft verbonden, is dit een uiterst belangrijk aspect. De Joodse nederzettingen in de door Israël bezette westelijke Jordaanoever, kennen dan ook altijd een religieus karakter.
Het annexeren van land dat aan Palestijnen toebehoort, zien extremistische Joodse kolonisten veel eerder als 'redden' dan als stelen. Men beschouwt het bouwen van nederzettingen in bezette gebieden als een soort 'heiliging', waarbij land dat ooit in bezit is genomen door 'de Satan', teruggevorderd wordt binnen het goddelijke domein. Om de Messias te behagen en zijn komst veilig te stellen, kan Israël niet groot genoeg zijn, vindt men bij Gush Emunim. Daarom streven Joodse fundamentalisten binnen deze organisatie naar een Groot Israël, dat zich in hun belevingswereld dient uit te strekken van de Middellandse Zee tot de Eufraat. Met dit beginsel sluiten zij nadrukkelijk aan bij het beeld dat de zionistische 'hardliner' Wladimir Jabotinsky zich voor de Tweede Wereldoorlog rond een Joodse staat vormde. En evenmin als Jabotinsky daartoe bereid was, wil ook Gush Emunim van geen enkel compromis weten; iedere ontwikkeling in die richting ziet men als een overtreding van de religieuze wetten, die zwaar bestraft dient te worden.
Om de omstandigheden te creëren die men aan de komst van de Messias heeft gekoppeld, moet Gush Emunim in staat worden geacht tot de meest radicale methoden. Zo stuit het vermoorden van niet-Joden zeker niet op bezwaren van de religieuze leiders die aan deze ultra rechtse kolonistenorganisatie zijn verbonden. Rabbijnen van Gush Emunim draaien er niet omheen dat de moord van een jood op "Gojim", volgens hen niet bestraft hoeft te worden. Als een Jood een Arabier heeft vermoord en voor een seculier gerechtshof in Israël verschijnt, kan deze dan ook op de volledige steun van Gush Emunim rekenen.
Dat Joodse fundamentalisten bereid zijn om erg ver te gaan in hun Messiaanse overtuiging, is vooral beangstigend als blijkt dat ultra rechtse kolonisten, zoals die van Gush Emunim, steeds vaker betrokken raken bij de beveiliging van de Israëlische nucleaire installaties. Waartoe dat kan leiden komt tot uiting in de volgende passage uit "Open Secrets" van Israël Schaak: "The prospect of Gush Emunim, or some secular right-wing Israeli fanatics, or some of the delirious Israeli Army generals, seizing control of Israeli nuclear weapons and using them in accordance with their 'knowledge' of politics or by the authority of 'divine command' cannot be precluded either. In my view the likelihood of the occurence of some such calamity is growing. We should not forget that while Israeli Jewish society undergoes a steady political polarization, the Israeli Security System increasingly relies in the recruitment of cohorts from the ranks of the extreme right."

Nederzettingen
Dat het koloniseren van land door Gush Emunim vooral in een religieus kader plaats vindt, betekent niet dat hun nederzettingen niet aan zouden sluiten bij het beleid van seculiere zionisten. Een voorbeeld dat Israel Shahak in dit verband noemt is de nederzetting Netzarim in de Gazastrook, gelegen tussen Gaza City en een aantal grote Palestijnse vluchtelingenkampen. De weg tussen beide gebieden bleek voor Israël van vitaal belang te zijn om de Palestijnen in de Gaza te kunnen controleren. Netzarim kreeg daardoor een bijzondere positie. Nabij deze nederzetting was een basis gevestigd van het Israëlische leger, die officieel diende om Netzarim te beschermen tegen de Palestijnen. Het controleren van de weg die de Gaza strook in tweeën deelt, was in werkelijkheid echter een veel belangrijkere functie van deze basis. De doorgaans seculier georiënteerde leiders van de Joodse staat hebben de veiligheid van nederzettingen dus zonder meer als argument gebruikt voor militaire controle van Palestijnse gebieden. De kolonisatiedrift van militant religieuze zionisten, als die van Gush Emunim, is de Israëlische regering dan ook altijd goed van pas is gekomen. Dit wordt nog eens extra benadrukt door het feit dat er in Israël geen seculiere Jood te vinden is die bereid is om in een nederzetting als Netzarim te gaan wonen. Aan de andere kant wordt langs deze weg de relatief grote invloed verklaard die Gush Emunim zich binnen de Israëlische politiek heeft weten te verwerven.

Kabbala
Gush Emunim baseert zich sterk op de mystieke leer van de kabbala, zoals die door rabbijn Luria in de 16e eeuw werd geïnterpreteerd. De ideeën van Luria waren een inspiratiebron voor de militante rabbijn Kook, door wiens volgelingen Gush Emunim werd opgericht. Bij deze organisatie is men er van overtuigd dat het spirituele verwachtingspatroon van de verlossing, zoals die in de Luriaanse kabbala staat beschreven, uitsluitend van toepassing is op Joden en dat niet-Joden hier nimmer voor in aanmerking komen. Eén en ander wordt verwoord in de volgende passage uit (het in het hebreeuws verschenen) "The Theory of Evil and the Satanic Sphere in Lurianic Cabbala" van de kabbala-deskundige Yesaiah Tishbi: "It is plain that those prospects and the scheme (of salvation) are intended only for Jews." Geïnspireerd door de Luria is Tishbi verder tot het standpunt gekomen dat niet-Joden een satanische ziel hebben: "Souls of non-Jews come entirely from the female part of the satanic sphere. For this reason souls of non-Jews are called evil, not good, and are created without knowledge."

Fundamentalistische Joden, zoals die van Gush Emunim, willen het liefst terugkeren naar de situatie zoals die bestond voor het ontstaan van de Joodse verlichting aan het einde van de 18e eeuw. Dat betekent een terugkeer naar de periode van het klassieke judaïsme, waarin de rabbijnen de absolute macht in handen hadden en de Talmoedische rechtspraak nog in de praktijk werd gebracht binnen de Joodse gemeenschap. De seculiere rechtspraak die Israël kent is voor fundamentalistische Joden dan ook een gruwel, maar daar staat tegenover dat de wetten uit het klassieke judaïsme wel degelijk van invloed binnen de Israëlische samenleving zijn. Neem bijvoorbeeld het leger van de Joodse staat, waarin relatief veel aanhangers van de NRP en Gush Emunim te vinden zijn. In deze fundamentalistische stromingen bestaat een aanmerkelijk grotere bereidheid om vrijwillig in het leger te treden dan onder seculiere Joden in Israël. De laatstgenoemden vinden het na hun verplichte diensttijd van drie jaar over het meestal wel mooi.
In Israël heeft de onophoudelijke drang van Gush Emunim aanhangers om de Joodse staat te verdedigen, geleid tot een respect voor deze militante kolonistenorganisatie dat vrij algemene vormen is gaan aannemen. Zelfs uit seculiere richtingen zijn herhaaldelijk dergelijke reacties vernomen. Een bijkomstigheid van de inzet die de aanhang van Gush Emunim toont om de wapenen op te nemen, is dat de denkbeelden van deze organisatie een belangrijke rol zijn gaan spelen binnen het leger van de Joodse staat. De xenofobische wijze waarop daar over niet-Joden wordt gedacht, komt in veel gevallen overeen met de opvattingen over Gojim die binnen Gush Emunim worden gehuldigd.
Een correspondentie tussen een Israëlische soldaat en zijn rabbijn, die beschreven staat in "Jewish History, Jewish Religion, the Weight of Three Thousand Years" van Israel Shahak is wat dit betreft uiterst illustratief. De soldaat vroeg zich in een brief aan zijn rabbijn af of het hem in religieus opzicht geoorloofd was om niet-Joodse burgers te vermoorden. Uit het antwoord dat de soldaat hierop van zijn rabbijn ontving, bleek dat hem dit niet alleen was toegestaan, maar dat hij hiertoe zelfs werd aangemoedigd. De soldaat in kwestie had het helemaal begrepen. Om te bevestigen dat hij de wijze lessen van zijn rabbijn ter harte had genomen schreef hij deze het volgende: "In wartime I am not merely permitted, but enjoined to kill every Arab man and woman I chance upon, if there is reason to fear that they help in war against us, directly or indirectly... And as far as I am concerned I have to kill them even if that might result in an involvement with the military law."

Ondanks het fanatisme van de Gush Emunim aanhang om de wapenrok te dragen, is bereidheid tot dienen in het Israëlische leger zeker geen algemeen kenmerk van het Joodse fundamentalisme in Israël. De 'Haredim' weigeren dit bijvoorbeeld ten ene male. In het volgende Kleintje meer over deze andere belangrijke ultra orthodoxe stroming in Israël, die minstens zoveel invloed op de politiek van de Joodse staat heeft als Gush Emunim.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 340, 14 januari 2000