God onder arrest

Regelmatig besteden wij in het Kleintje aandacht aan religieuze of kwasi-religieuze sekten. Vaak blijken deze sekten nogal dubieuze achtergronden of aanhangersters te hebben, zodat een onderzoek hiernaar gerechtvaardigd is. Veel sekten komen uit het westen of uit Azië, maar onderstaand een onderzoek naar een sekte uit een geheel ander deel van de wereld: de Oekrane. Overigens zijn er in de voormalige Sovjet-Unie veel sekten aktief. Van Hare Krishna's tot Moon, van de Zevende Dagsadventisten tot Pinkstergemeente, allen proberen een graantje mee te pikken van de grote ontreddering en ekonomiese misère die het gevolg is van de instorting van het Sovjetsysteem.

Als de Grote Witte Broederschap gelijk had gekregen, dan had niemand dit nummer van het Kleintje meer kunnen lezen, want volgens de Broederschap zou in november vorig jaar de wereld vergaan zijn. Oorspronkelijk zou dit vergaan moeten plaatsvinden op 24 november, maar door een foutje lekte dit uit en toen de Broederschapsleden dreigden te worden opgepakt door de militie van de Oekraiense hoofdstad Kiev vervroegden zij het tijdstip voor het einde van de wereld naar 14 november. Maar ziet, er gebeurde... niets. Hoewel de doemagenda van de Broederschap tot veel gelach aanleiding kan geven, brak er in november in Kiev toch behoorlijke paniek uit. Zoveel zelfs dat de Oekraiense staatssekretaris van binnenlandse zaken zich genoodzaakt zag een drie uur durende perskonferentie te geven, het aantal politiepatrouilles in en rond de stad drastisch uitgebreid werd, er verscherpte kontroles waren op belangrijke kruispunten en er een klopjacht georganiseerd werd op de leider van de sekte Juri Kryvonogov en zijn voornaamste 'apostelen', zoals de aanhangers van de Broederschap zich noemen. De dreiging van het einde van de wereld bracht leraren ertoe hun scholieren te waarschuwen vooral 'dichtbij huis te blijven'. Ouders kregen via radio en televisie instrukties om hun kinderen te waarschuwen 'niet met vreemden te spreken' en 'de angst te onderdrukken dat onbekenden hun kinderen zouden ontvoeren'. Want de angst voor de Broederschap werd behalve door het aangekondigde einde van de wereld ook veroorzaakt door het gerucht dat vooral kinderen en tieners doelwit van de sekte zijn.

Huwelijksreis
Volgens de Veiligheidsdienst van het Oekraiense ministerie van binnenlandse zaken werd de Broederschap in 1990 gesticht door Juri Kryvonogov, een cybernetisch ingenieur uit Kiev, die een burgerorganisatie liet registreren onder de naam 'Centrum voor Zelfontdekking en Hogere Yoga'. Hij reisde veel door het land om aanhangers te werven, waarbij hij gebruikmaakte van hypnosetechnieken. Eén van zijn eerste slachtoffers was Maryna Tsvihun, een jonge vrouw die journalistiek studeerde en werkte voor de kommunistiese jongerenbeweging Komsomel in de stad Donetsk. Kryvonogov noemde Tsvihun vanaf 1992 'god' en gaf haar de naam Maria Devi Khrystos. In de krant van de Broederschap, Yusmalos, verscheen een artikel dat meldde dat Kryvonogov en Maryna Tsvihun met elkaar getrouwd waren, en op huwelijksreis naar Jeruzalem gingen waar Tsvihun door Kryvonogov gedoopt werd in een kleine Grieksorthodoxe kerk. Zij verklaarde dat ze in die kleine kerk Christus gezien had en dat hij in haar gekomen was.
'Nu zal god inkarneren', verklaarden Tsvihun en Kryvonogov, welke laatste voortaan door het leven zou gaan als Johannes de Doper. Zij begonnen met het prediken van hun godsdienst, die onder andere inhield dat de hongerdood tot verlossing leidde. Ook werd geëist dat kinderen hun ouders verlieten, hun maatschappelijke plichten opgaven, afstand deden van elke vorm van ontspanning als televisie, boeken en kranten, met uitzondering natuurlijk van de geschriften van de sekte. In de zomer van 1993 verschenen in grote delen van Oekraïne en Rusland grote affiches met de foto van de 'nieuwe Messias', Maria Devi Khrystos, in het wit gekleed met een sluier voor en in haar hand een scepter. De twee profeten Kryvonogov en Tsvihun riepen hun aanhangers op naar Kievgrad te komen, zoals zij Kiev intussen noemden, maar zij noemden de stad ook wel hun Armageddon. Eind oktober begon de militie van Kiev jongeren en volwassenen op te pakken die uit alle delen van de voormalige Sovjet-Unie naar Kiev gekomen waren. Er waren arrestanten bij uit Moskou, St.Petersburg, uit steden in Siberië, Belarus en Moldova en uit de verste uithoeken van Oekraïne. Begin november waren al ruim 500 mensen opgepakt, voornamelijk omdat zij niet over geldige papieren en onderdak beschikten.

Interpol
De Oekraiense staatssekretaris van binnenlandse zaken, generaal Valentin Nedryhailo, had inmiddels zelfs de Oosteuropese sektie van Interpol ingeschakeld om het sektegevaar te keren, volgens hem veroorzaakt door 'de instorting van het kontrole-apparaat in een totalitair systeem'. Volgens de Veiligheidsdienst van het ministerie van binnenlandse zaken zouden er 30 Witte Broederschapcentra in Oekraïne zijn met in totaal 2200 aktieve leden, waaronder ruim 200 kinderen.
Bedoeling van de oproep naar Kiev te komen was getuige te zijn van de zelfmoord van Maryna Tsvihun, alias Maria Devi Khrystos, die zichzelf zou offeren om 'het leed en de zonde van de mensheid af te wenden', geheel in de traditie van het klassieke Jezus van Nazareth-verhaal. Volgens de sekte zouden zo'n 150.000 leden deze offering door zelfmoord bijwonen. Haar dode lichaam zou drie-en-een-halve dag opgebaard liggen op het St.Sophiaplein in Kiev, waarna de 'apostelen' getuigen zouden zijn van haar opstanding.
Omdat de sekte vooral aantrekkingskracht had op jongeren, waarvan de ouders aangaven dat zij hun kinderen 'onder hypnose' hadden afgestaan, richtten zij een vereniging van 'verontruste ouders van sekteleden op', genaamd Verlichting, waarbij vooral om hulp werd gevraagd via de medische wetenschap. Sommige ouders kwamen naar Kiev om hun kinderen mee terug naar huis te nemen, maar verklaarden dat de kinderen zo diep onder hypnose waren dat zij hun ouders niet herkenden en probeerden te ontsnappen toen zij door hun ouders werden meegenomen. De leidster van Verlichting, een Oekraiense vrouw uit Kiev, zei dat ze haar zoon gezien had tussen de groep apostelen op het St.Sophiaplein. "Ik ging naar hem toe en zei: 'zoon, hier ben ik, je moeder'. Hij blijf recht voor zich uitstaren toen hij antwoordde: 'Ik heb geen ouders en mijn moeder is Maria Devi Khrystos'." De verbijsterde moeder vertelde tegen journalisten dat deze kinderen gehersenspoeld waren tot 'zombie-achtige robots' en 'geprogrammeerd voor de dood'.

Wartaal
Maryna Tsvihun, alias Maria Devi, was 33 jaar oud, dezelfde leeftijd als Jezus toen hij gekruisigd werd. Zij is zelf moeder, maar toen zij in juli 1990 Donetsk verliet, liet zij haar zoon Vitali, die nu 14 jaar is, daar achter. Sinds haar vertrek heeft haar familie slechts eenmaal een bericht van haar ontvangen. Dat was in de vorm van een telegram met de tekst 'Ik wil jullie zien in het aangezicht van Christus'.
Journalisten trachtten interviews te krijgen met de sekteleden die op het St.Sophiaplein in Kiev waren samengekomen. Ze konden makkelijk als sektelid worden geïdentificeerd omdat ze witte chrysanten of rode rozen bij zich hadden en vaak witte kleding droegen, een witte das of sjaal. Bijna iedereen zweeg tegenover de pers omdat journalisten door de sekte als 'prostituees' beschouwd worden. Degenen die wel iets wilden zeggen vermeldden alleen hun voornaam. Ze citeerden volgens eigen zeggen de bijbel, maar vaak klopten de citaten niet. Zo verklaarde een sektelid dat volgens de bijbel 'god Russisch sprak', terwijl anderen alleen onverstaanbare wartaal uitsloegen. De journalisten op het plein in Kiev verklaarden allemaal dat de sekteleden 'een starende blik in hun ogen hadden', terwijl hun lichaam 'een ontspannen indruk maakte'. Ook veel op dat de meeste sekteleden 'zeer goed gekleed' gingen, hetgeen tot vragen leidde over de financiering van de Witte Broederschap. Naar beweerd wordt zou Kryvonogov een zodanige hypnotiese macht op zijn jonge volgelingen hebben, dat zij bereid zouden zijn hun eigen ouders te beroven ten behoeve van de sekte. Maar geen van die ouders is rijk genoeg om geld te hebben voor vervoer naar Kiev, kleding, de massale hoeveelheid pamfletten en affiches waarover de sekte beschikt. In veel steden in Oekraïne en Rusland werden enorme hoeveelheden pamfletten uit hoge gebouwen gegooid, waardoor het, zoals ooggetuigen schreven, 'leek alsof ze als manna uit de lucht kwamen vallen'. Door de veiligheidsdienst van het ministerie van binnenlandse zaken werd veel lektuur van de sekte in beslaggenomen en bestudeerd. Volgens schattingen werden ruim 4 miljoen pamfletten gedrukt op papier van hoge kwaliteit, iets dat in Oekraïne al jaren niet meer was voorgekomen vanwege de ekonomiese recessie. De pamfletten en kranten, alle in het Russisch, bleken te zijn gedrukt in Moskou, St.Petersburg en de Westsiberische stad Tyumen. De geschatte drukkosten waren hoger dan de 29 politieke partijen die aan de Oekraiense verkiezingen deelnamen zich samen konden veroorloven voor hun kampagnes.

Kriminelen
Volgens officiële Oekraiense woordvoerders zijn de leden van de sekte geen kriminelen, maar wordt Kryvonogov wel als krimineel beschouwd. Hij maakte zich schuldig aan aktiviteiten tegen de Oekraiense wetten van vrijheid van meningsuiting en vrijheid van geweten, van het illegaal beïnvloeden van jeugdigen, het zich toeëigenen van andermans eigendommen en het verspreiden van drukwerk gericht tegen de staat. In hun pamfletten richten de sekteleden zich met name tegen de Oekraiense president Kravtsjoek. Hoewel er geen andere politieke leiders genoemd worden verklaart één van de pamfletten: 'We zij allen bereid om te sterven door de handen van Pontius Pilatus (Kravtsjoek)'.
Voordat de dood en opstanding van Maryna Tsvihun konden plaatsvinden werd zij gearresteerd. Oproerpolitie arresteerde op 10 november meer dan 60 leden van de sekte, waaronder Kryvonogov en Tsvihun. Op het politiebureau werd een verklaring van Tsvihun op video opgenomen, die enkele uren later aan de pers getoond werd. "Vandaag heeft Maria Devi haar profetie waargemaakt. Twee jaar geleden sprak ik over mijn laatste preek in de St.Sophia. Vandaag hebben jullie god's bedehuis ingenomen en haar gevangen genomen, de levende god werd gearresteerd," verklaarde Tsvihun op video.
Op 24 november, de oorspronkelijke dag van het 'einde van de wereld', kwam nog slechts een handjevol aanhangers van de Witte Broederschap naar het St.Sophiaplein. Sinds eind oktober waren meer dan 800 sekteleden opgepakt door de politie. Eind 1993 werden Tsvihun en Kryvogonov beiden tot 5 jaar gevangenisstraf veroordeeld wegens diefstal van staatseigendommen, fraude en het schenden van de mensenrechten.

InSudok, informatie- en dokumentatiecentrum over de (voormalige) Sovjet-Unie, postbus 11061, 5200 EB Den Bosch.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 274, 11 juni 1994