Onrust in studentenland

In Kleintje 277 stond reeds een artikeltje over de maatregelen die studenten boven het hoofd hangen. Destijds was er al heel wat om je flink pissig over te maken, maar het was blijkbaar nog niet genoeg. Het begon allemaal weer van voren af aan op vrijdag 9 december. Op die dag ritselde minister Ritzen via zijn autotelefoon een akkoordje met de voorzitters van de verenigingen van universiteiten en hogescholen. De onderwijsinstellingen zouden pas in 2004 hoeven te bezuinigen en ondertussen werd de schadepost afgewenteld op de studenten middels een collegegeldverhoging van 1000 piek per jaar en een korting op de studieduur van een half jaar. Nou, en toen brak dus de pleuris uit in studentenland. Want: het beurzenstelsel is kompleet verouderd, de kwaliteit van het onderwijs laat vaak veel te wensen over, de basisbeurs gaat omlaag, de OV-kaart is minder waard geworden (en we betalen er nog steeds hetzelfde voor), het collegegeld stijgt de komende jaren gestaag, als je niet aan je studiepunten komt (door welke oorzaak dan ook) moet je je beurs terugbetalen, de rente op de 'vrijwillige' lening is te hoog (7.49%) en gaat te snel in (per direkt), in een beetje studentenstad is haast geen kamer meer te krijgen, de gemiddelde kamer kost zo'n 450 gulden per maand en alle maatregelen worden maar achter elkaar door over studenten uitgestort.
Nadat de universiteiten en hogescholen met de studenten hadden gepraat, kwamen ze ineens terug op hun eerdere ondertekening van het akkoord met Ritzen. Want ja, 1000 gulden was toch wel veel en eerlijk is eerlijk, er stond niet veel tegenover. Nuis typeerde hierop de voorzitters Van Lieshout en Van der Hek (resp. VSNU en HBO-raad) als verraders.
Nog geen twee dagen later werd bekend dat scholieren hun beurs en OV-kaart kwijt zouden raken. Daarnaast wou Ritzen de mogelijkheden van de OV-kaart nog verder inperken, door bijvoorbeeld het aantal kilometers dat op de kaart gereisd kan worden te beperken, of door alle studenten de bus in te sturen. Bolkestein opperde het idee de kaart maar meteen helemaal af te schaffen.
Inmiddels is het dinsdag geworden en wordt de hele klucht nog lachwekkender: de bovengenoemde voorzitters krabbelen weer terug. Ze hadden het niet zo bedoeld en nadat Ritzen hen had uitgelegd dat ze vrij waren om zelf met alternatieven te komen, kozen ze de makkelijkste weg. Nu echter begint de Tweede Kamer te morren. De VVD is bang voor haar achterban (de ouders die het mogen gaan betalen), de PvdA ziet haar eigen minister al ten onder gaan en begint met alternatieven te komen en D66 "staat niet te juichen".
Onder aanvoering van LSVB-voorzitster Kysia Hekster zijn de studenten inmiddels in beweging gekomen. Op dinsdag worden het ministerie van onderwijs en diverse scholen en universiteiten bezet. De bom barst op woensdag. Wat begon als een rustige, maar grote demonstratie liep uit op een massale bestorming van het Utrechtse centraal station. Toen de luidruchtige demonstratie op de Catharijnebaan (een druk verkeersknooppunt in de binnenstad) was aangekomen, voelde je de spanning stijgen. Hier liep een meute hele kwaaie studenten, die zich niet meer wilde laten betuttelen. Dus ook niet door de organisatie van de demonstratie. Ondanks herhaalde verzoeken werd het Catharijneknooppunt bezet, een fijne chaos. Al eerder was er door een aantal mensen bedacht dat het station wel erg dichtbij was en dat weer een stille tocht met een symbolische begrafenis van het onderwijs waarschijnlijk niet zo veel zoden aan de dijk zou zetten. Hoe het gebeurde weet ik niet precies, maar ineens begon de hele stoet omhoog te klimmen (we bevonden ons onder het viaduct) en werd het station letterlijk bestormd. Langs roltrappen, taxi-banen en metershoge muren stroomden duizenden studenten het station in, begeleid door gefluit, gegil en de kreet 'aktie!'. Langs de roltrappen weer naar beneden, de rails op. Van daaruit hadden we een mooi uitzicht op het Smakkelaarsveld, waar het restant van de studenten luisterde naar toespraken en zich als een kudde makke lammeren op hun knieën liet kommanderen, om daarna als één mens weer op te springen en een oorlogskreet uit te stoten. Toen de happening op het Smakkelaarsveld was afgelopen, begonnen steeds meer studenten naar het station te stromen. De organisatie was wanhopig en probeerde ons weg te krijgen door ons te vertellen dat "de echte aktie al voorbij was" (haha) en door te dreigen met de ME. Ook Wiarda kwam opdraven. Hij bleek al eerder geweest te zijn, want op mijn vraag wie daar midden in die meute stond kwam het antwoord: "één of andere hoge pief, die man waar ze daarstraks de pet van van het hoofd hebben getrokken". Dat de ME niet zou komen was al snel duidelijk. Veel te gevaarlijk, met al die stenen, rails, bouwputten en niet te vergeten de woeste horde voetbalsupporters die niet naar Rotterdam kon voor de interland van die avond. De ene helft van de supporters dreigde de hele demonstratie op te blazen (strijkers genoeg), de andere helft had wel zin in een relletje en deed mee. Toen studenten brandend wc-papier in de bovenleiding begonnen te gooien, werd de stroom uitgeschakeld, waarna de chaos kompleet was. Na een paar uur zaten de meeste studenten volgens mij alleen nog op de ME te wachten en toen die niet kwam, blies men rond 19 uur de aftocht.
Donderdag bleek dat de meerderheid van de universiteitsraden die collegegeldverhoging eigenlijk toch niet zo zag zitten. De HBO's stonden er nog wel achter. Bolkestein nog steeds niet. Hij vindt het een 'hap-snap-beleid'. Dat kan Wallage niet zo goed hebben en hij valt vervolgens Bolkestein aan. Zalm heeft 'privé zo zijn eigen gedachten', maar hij gaat over de centen en de centen moeten kloppen en dus staat hij er ook achter. En zo zijn er nog tientallen meningen, maar uiteindelijk hakt de Tweede Kamer dinsdag de knoop door: geen collegegeldverhoging, het geld dient gehaald te worden bij de scholen en universiteiten. Ritzen krijgt tot eind januari de tijd om nieuwe oplossingen te verzinnen, en tot die tijd moet hij met de betrokken partijen overleggen.
Dit is de stand na twee weken ruziën, aktievoeren, praten en verwerpen: we zijn weer terug bij het begin.
Wat iedereen intussen over het hoofd ziet is dat het helemaal niet gaat over die ene stomme collegegeldverhoging. Het gaat over de visie die je hebt op onderwijs en dus over het hele beleid dat daarop gevoerd wordt. Het gaat erover dat studenten al jarenlang genaaid, betutteld, voorgelogen en gekort worden. Het gaat erover dat er nog steeds geen inhoudelijk onderwijsbeleid is, dat het nog steeds alleen om de centen draait. Langzaamaan beginnen de diskussies over de invulling van het hoger onderwijs op gang te komen. In regeringsland zijn de meesten het erover eens dat er minder studenten dienen te komen: ze zijn te duur en de arbeidsmarkt raakt verzadigd met al die hoger opgeleiden. Jammer alleen dat het bij kortzichtige ideeën als selektie aan de poort of simpel wegbezuinigen blijft. Ook het scheiden van de "echte" akademici (daarbij gaat het vooral om hun "houding") en de wat simpelere beroepsstudenten bleek niet de oplossing. De verantwoordelijke ministers zitten met de handen in het haar en schuiven het vinden van alternatieven af op eenieder die daar maar voor in aanmerking kan komen: raden, besturen, studenten, specialisten, kantinepersoneel... Het is tijd voor een goed gesprek, iedereen om de tafel en brainstormen maar. Wie weet, komt er wat uit. Tot die tijd moeten we het maar doen met de oplossing van Jan Blokker (Volkskrantkolumnist): "Ritzen weg, Nuis weg, Van Lieshout weg en Van der Hek weg, en dat meisje Hekster èn minister, èn staatssecretaris, èn rectrix magnifica van alle universiteiten, èn directrice van de langzamerhand zeventigduizend HBO's die het land telt". Dat lijkt me leuk.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 281, 13 januari 1995