Sociaal Verraadslieden
Wiens brood men eet, diens woord men spreekt
Bedrijfsconglomeraten, beursovernames, aandelenverdeling, ja zelfs mediamachtsconcentratie zijn met allerlei Europese regels beperkt. Terecht, dat gaat zelfs niet ver genoeg. Centralisatie van macht heeft nog nooit rechtvaardigheid, genuanceerdheid of evenredigheid opgeleverd. Kartelvorming (prijsafspraken in een bepaalde sector) is verboden. Dit alles om concurrentie te bevorderen, keuzemogelijkheden bij klanten te forceren en een soort automatische kwaliteitsalertheid bij producenten te creëren.
En hoeveel kritiek je ook op het vrije-marktbestel mag hebben; zolang deze machtsdifferentiatie aanhoudt en de fraude enigszins binnen de perken blijft, kun je als consument enige zekerheid hebben in de kwaliteit van een product.
Daar waar die differentiatie niet of nauwelijks aanwezig is, heeft dat ook direct consequenties voor de consument. De NS kan arrogant haar prijzen gigantisch verhogen, er is niemand die haar rol over kan nemen dus de consument moet blijven kopen. De PTT kan zonder consequentie de postzegel een dubbeltje duurder maken en toch nog een slecht (langzaam) product leveren. Iedereen is afhankelijk van de post. PTT Telecom bewijst mijn stelling. Naarmate de machtsconcentratie van de telefoondienst afneemt, er dus concurrenten op de markt komen, moet ze plots kwaliteit bieden, meer belminuten, en is er van prijsverhoging al helemaal geen sprake meer. PTT Telecom moet het nu hebben van slimme trucjes om mensen meer te laten bellen, zoals de Voice Mail, de doorschakeldienst enzovoort.
Plaatselijk werkt het niet anders. Ben je ontevreden over de service van Louis Neefs dan zoek je een andere behangverkoper. Vind je dat de broodjes van Bakker Maas te hard gebakken zijn dan bak je zelf of koop je elders. Is je internetprovider te traag, dan bel je af en verkoop je je computer of je sluit je aan bij de concurrent. En dus zorgt de behangverkoper ervoor dat z'n papier niet direct desintegreert en zal de bakker de broodjes zachter bakken om aan de wens van de consument te blijven voldoen. We hebben ook plaatselijke NS'en of PTTposterij. Het beste voorbeeld is het Brabants Dagblad, althans voor wat betreft het regionale- en stadsnieuws. Je ziet dan ook meteen dat die monopoliepositie arrogantie creëert. Maar meer en meer zal het niet alleen het Brabants Dagblad zijn die plaatselijk nieuws brengt, en dus zullen ze de consequenties van hun arrogantie ofwel met de ondergang bekopen ofwel ze verbeteren de kwaliteit.
De zogenaamde zachte sector, dus de niet-commerciële sector, kent eigenlijk precies de tegenovergestelde ontwikkeling. In zekere zin heeft daar de marktwerking jaren gewerkt. Op vrijwel alle gebied van hulp- en dienstverlening, onderwijs en gezondheidszorg bestond decennialang een gedifferentieerd aanbod. Niet ingegeven door de veronderstelling dat dit kwaliteitsverbeterend zou werken maar dat dit het welzijn zou verhogen. Hoewel het op dat moment wellicht zo niet ervaren werd, had je als burger toch diverse mogelijkheden voor hulp bij eenzelfde soort vragen of problemen, zeker als je 't vergelijkt met het huidige welzijnsaanbod. Jongelui konden naar adviesbureaus, jongerencentra met eigen maatschappelijk werkers, JAC's, Releases of zelfs de kinderbescherming. Individuele psychische hulp was verkrijgbaar bij stedelijke maatschappelijk-werkcentra maar ook in het buurthuis op de hoek of in je wijkgezondheidscentrum.
Maar op een X-moment heeft de overheid besloten dat het met die differentiatie maar afgelopen moest zijn en is het fusietijdperk gekomen. Misschien niet helemaal onterecht. De veelheid aan instellingen en andere hulpaanbieders kostten de overheid handenvol geld en mogelijk was men niet overtuigd van een kwalitatieve meerwaarde.
Slimme zachte managers hebben het op tijd zien aankomen. Een deel is commercieel gegaan, waar de marktwerking groeit als kool. Kijk bijvoorbeeld maar eens naar de gezondheidszorg en semi-gezondheidszorg. En het onderwijs, daar voerden verschillende managers verschillende strategieën. Een deel ging commercieel, een deel beet zich (met wat politieke hulp) vast in verzuiling en een deel deed mee aan de fusietrend.
welzijnsmaffia
In Den Bosch zijn een paar mega-organisaties uit alle op inhoud of locatie verschillende organisaties ontsproten.
Het Stedelijk Maatschappelijk Centrum overkoepelt sindsdien alle vormen van individuele psychische bijstand, met uitzondering van die bijstand die onder de psychiatrie wordt gerekend. Die bundelt zich momenteel in een andere keten, waarin RIAGG, Reinier van Arkel enzovoort gaan oplossen.
Ook moesten alle initiatieven in wijken en buurten of alles wat maar iets op sociaal-cultureelachtig werk leek in het gareel van Stichting Divers. Divers is nu alleenleverancier van sociaal-cultureel werk. Wil je iets, dan moet het met Divers, waarmee Divers in het sociaal-maatschappelijk leven van alle burgers oppermachtig is geworden en vervolgens de belangen van de buurten met gemeente en verhuurders verkwanselt.
Per 1 januari fuseerde zo'n beetje het gehele jeugdwerk in de regio naar een soort Buro Jeugdzorg, waarin geen differentiatie als JAC, Internaat etc. meer te herkennen is. Ben je jeugd en val je buiten de boot (niet letterlijk) dan is er maar één weg. Als een spinnenweb voor je levenspad.
Roep ik ook nog even de fusie in de crisis- en vrouwenopvang in herinnering en voorspel ik vast een fusie in de daklozen, junkies en overig ongewensten en diens opvang. En wat dacht je van de ontmoetingscentra voor allochtonen die eerder nog niet door Divers waren opgeslokt? Alles bij elkaar, net zoals de provinciale steuninstellingen voor Mediterranen, Surinamers, Antillianen, Molukkers en woonwagenbewoners.
En ook de centralisering van de directe dienstverlening is per 1 januari een feit geworden. Terwijl ik mijn tegenvallende dure vuurpijlen de lucht in schoot en mijn buurvrouw mij een benevelde nieuwjaars-smakkerd gaf, knalde ook de kurken ten kantore van de Sociale Dienst. Of ten huize van diens directeur, daar mag ik vanaf zijn. Want op dat moment was de laatste grote overname een officieel feit; de Sociale Dienst werd officieel de baas over zichzelf, de Kredietbank en het Bureau Sociaal Raadslieden.
Over de Kredietbank-constructie en de enorm verslechterde afspraken omtrent schuldhulpverlening zal ik niet ingaan; dat moeten de lui die daarbij dicht betrokken zijn en hun mond vol hebben over belangenbehartiging maar doen. Wat ik aan de orde wil stellen is de positie van Bureau Sociaal Raadslieden.
Want daar is volgens mij een majeure denkfout in de fusietrend gemaakt.
Vroeger (hoor mij...) kende Den Bosch diverse instellingen voor advies en informatie. En hoewel er nog wel een enkele dappere organisatie van over is gebleven (Werkgroep WAO-WSW bijvoorbeeld - in de hoop dat die ondertussen niet toch door Divers is geconfisceerd), zijn die vrijwel allen allang verdwenen. Sinds jaar en dag moeten we het wat betreft hulp in allerlei sociale kwesties als huursubsidie, ruzie met Sociale Dienst, bezwaarschriften etc. stellen met het Bureau Sociaal Raadslieden. Tot een behoorlijk aantal jaren geleden functioneerde dit bureau - samen met het van gemeentesubsidie onafhankelijke bureau voor Rechtshulp - onder een bestuurscommissie waarin diverse niet-gemeentegebonden wijze mensen zitting hadden. Daarom, en vanwege de samenwerking met Bureau voor Rechtshulp, functioneerde het bureau dan ook behoorlijk onafhankelijk van bestuurlijke en ambtelijke invloed. En dat was natuurlijk goed. Mensen die in conflict liggen of dreigen te geraken met bureaucratische (gemeente-)diensten moet je natuurlijk absoluut onafhankelijk bijstaan.
Nadat interne ruzies en conflicten met het team van het Bureau voor Rechtshulp onoplosbaar bleken heeft het gemeentebestuur onder leiding van de toenmalige wethouder Joke van der Beek ingegrepen en Bureau Sociaal Raadslieden onder rechtstreekse verantwoordelijkheid van B&W geplaatst. Later werd het bureau organisatorisch onder de Sociale Dienst gebracht en ging diens baas Van den Wittenboer projectmatig ook voor de Sociale Dienst werken. Deze Van den Wittenboer, die destijds in de conflicten tussen Rechtshulp en Raadslieden een dubieuze rol heeft gespeeld en er als baas van de tent is uitgekomen werkt inmiddels al weer enige tijd formeel in dienst van de Sociale Dienst (Centrum Werk en inkomen). Per 1 januari is nu dus het bureau ook hiërarchisch ondergebracht bij de Sociale Dienst.
En daar zit mijn grote bezwaar. Bureau Sociaal Raadslieden zégt een onafhankelijk bureau te zijn. En de hulpvragen betreffen voor een zeer, zeer groot gedeelte problemen met de Sociale Diénst.
Dat de leden van de gemeenteraad deze situatie tolereren is voor mij al onbegrijpelijk laat staan dat er geen enorme politieke stampij is gemaakt toen de eerste interne berichten vanuit de Sociale Dienst naar het bureau kwamen, dat er niet teveel bezwaarschriften tegen sociale-dienstbeslissingen moesten worden ingediend. Het is voor mij werkelijk onbegrijpelijk dat een situatie als deze al zo lang heeft bestaan en nu zelfs hiërarchisch wordt geformaliseerd. Ik heb geen enkel raadslid hierover zelfs maar kritische vragen horen stellen, laat staan deze belangenverstrengeling resoluut zien afwijzen. Want een fusie waarin belangen worden verstrengeld levert ongetwijfelt een bezuiniging op maar het resulteert vooral in onrechtvaardigheid!
alternatieven
Het is dan ook niet zomaar dat het team van Bureau voor Rechtshulp groeiend geconfronteerd wordt met vragen om hulp in conflicten met de Sociale Dienst. Betreffende de nieuwe bijstandswet, weigerachtigheid in bijzondere bijstand, de wet voorzieningen gehandicapten en de wel zeer grote blokkeerbereidheid van de Sociale Dienst. Om nog maar niet te spreken over privacyklachten. Rechtshulp kan maar een deel van deze hulpvragen behandelen. En het is ook niet gratis. Hulpvragers moeten een eigen bijdrage betalen (die overigens via de bijzondere bijstand terug te halen is!!!).
En Paul Kagies nieuwste licht (nummer 3 op lijst Lente 97) de heer Durmus heeft zelfs een soort particulier bureau raadslieden geopend waar mensen voor een geeltje of zo wat hulp krijgen bij het invullen van een of ander formulier. Pijnlijke ontwikkeling. Enerzijds omdat hij vooral Turkse klanten blijkt te hebben, die dus blijkbaar bureau raadslieden al niet voldoende vertrouwen en dus bereid zijn, dan wel zich gedwongen voelen voor sociale hulp harde guldens te betalen. Anderzijds schokkend natuurlijk dat mensen financieel gewin nastreven in zwakkere kennisposities van anderen. Wat een sociaal gezicht, daar op die lijst van Kagie!
nieuwe beleidsvoorschriften
Nu Raadslieden ook formeel onder de Sociale Dienst valt kun je je voorstellen dat het niet meer bij verzoeken om beperking van het aantal bezwaarschriften zal blijven. Ze kunnen het ontkennen maar ik geef je op een briefje dat het richtlijnen gaan worden. Als het beleid wordt om voor een wasmachine geen bijzondere bijstand meer te verlenen zijn al die bezwaarschriften, die volgens de wet individueel gewogen moeten worden en zelfs voor een deel buiten de beoordeling van de Sociale Dienst komen te liggen, erg lastig. Dat maakt het invoeren van maatregelen er niet makkelijk op, dus de richtlijn bezwaarschrijvers daarin niet te ondersteunen is als vanzelf geschreven.
Ik breek hier dan ook graag een lans voor de onafhankelijke positie van Bureau voor Rechtshulp en roep diens team op die onafhankelijke rol creatief in te vullen en ten dienste te stellen van de mensen die dat hard nodig hebben. En de politieke partijen roep ik op de middelen die nu beschikbaar zijn voor Bureau Sociaal Raadslieden per overboeking naar het Bureau voor Rechtshulp te zenden. En als Durmus voor de lijst Kagie inderdaad in de raad gekozen wordt dan moet hij natuurlijk wel per direct zijn commerciële raadsliedenbureautje opdoeken. Want eerlijk is eerlijk. En oneerlijk is oneerlijk. Dat wist mijn moeder zelfs al!
Pierre van der Poel
Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 318, 20 februari 1998