De kanonnen van november?

Professor Walter Russell Mead, een leidende pro-Atlantische academicus in de VS, stelde onlangs in de Wall Street Journal dat de terugtrekking uit de nucleaire overeenkomst met Iran een onmiskenbaar keerpunt vormt in de buitenlandse politiek van de regering Trump. Het is een signaal dat deze regering de macht van de VS in de wereld wil uitbreiden in plaats van zich aan te passen aan het verval ervan.
Mead stelt dat dit een duidelijk verschil is met de strategie van president Obama. Voor Obama was de periode van Amerikaanse hegemonie in het Midden-Oosten ten einde: de beste weg was een compromis met Iran, dat de kernbelangen van de VS veilig zou stellen en de Amerikaanse terugtocht zou dekken (ten gunste van belangrijkere prioriteiten in Azië).
Nu blijkt dat president Trump hierover anders denkt. Zijn aanhang wil geen lange oorlogen, maar is ook niet bereid het verval van de VS stoïcijns te accepteren. Militaire druk in combinatie met nieuwe rondes van sancties moeten het regime ondermijnen en laten buigen voor de Amerikaanse eisen. Wanneer Iran als antwoord hierop zelf de nucleaire overeenkomst verlaat en zijn militair relevante programma’s hervat, zullen Israëlisch-Amerikaanse lucht-aanvallen dat een halt toeroepen en Iran een vernederende nederlaag toebrengen, aldus Mead.
|Inmiddels heeft Trump zich omringd met adviseurs die het regiem van Iran haten. De man die geacht wordt tegenspel te bieden, minister van defensie generaal ‘Mad Dog’ Matthis, heeft zelf in zijn tijd als commandant tijdens de bezetting van Irak nog een appeltje te schillen met Iran. Wat nu dreigt is dat de president en zijn Republikeinse entourage, die het op vele punten onderling niet eens zijn, zich op dit ene thema kunnen verenigen: Iran moet  worden aangepakt, zo nodig militair.
Maar hoe kunnen we vaststellen of er een oorlogsscenario dichterbij komt? Een kampanje met grote aantallen grondtroepen zoals in het geval van Irak wordt onwaarschijnlijk geacht. Het zal gaan om aanvallen met luchtmacht en maritieme middelen. In het Amerikaanse financiële magazine Forbes heeft Mark Cancian van het Center for Strategic and International Studies vijf criteria aangegeven om in de gaten te houden:
1. Toenemende activiteit op de Amerikaanse vliegbases in Qatar en op Diego Garcia in de Indische Oceaan. Deze bases die in de Golfoorlog van 1991 en de Irakoorlog van 2003 een belangrijke rol speelden zullen cruciaal zijn in een luchtoorlog.
2. Intensieve veiligheidsmaatregelen op de VS-bases in het Midden-Oosten tegen mogelijke aanvallen van Iraanse commando’s en ongeregelde troepen met speciale aandacht voor de bases in Koeweit, Bahrein en Qatar die aan de Perzische Golf liggen.
3. Iraanse klachten over verkenningsvluchten van de VS boven hun grondgebied.
4. Evacuatie van Amerikaanse burgers en gezinsleden van militairen, vooral uit Bahrein, dat dichtbij Iran ligt.
5. Vlootbewegingen van de VS in de Perzische Golf en de Indische Oceaan (vooral eskaders rond vliegdekschepen, commandoschepen en grote landingsschepen van de mariniers).|
Riskant wordt het als zulke indicatoren optreden in combinatie met een al dan niet uitgelokt incident, een provocatie of verrassingsaanval. Denk aan het geval in 2016 toen rivierboten van de VS-marine door een navigatiefout in Iraanse wateren terecht kwamen en werden aangehouden door de Revolutionaire Garde. Hoe zou zoiets onder Trump aflopen?
Tijdens een eerdere crisis rond Iran, toen George W. Bush nog president was, schreef Karel Koster (1) in VD AMOK het artikel ‘De Kanonnen van Augustus’. Dit was een toespeling op de titel van het beroemde boek van Barbara Tuchman, dat gaat over de aanloop naar en beginfase van de Eerste Wereldoorlog. Tuchman laat zien hoe een combinatie van militaire planningsfouten, misrekeningen en onbegrip voor elkaars positie kan leiden tot een snelle escalatie naar een grote oorlog. Beleven wij nu ook zo’n moment? Washington kondigt al sancties aan voor begin november tegen Iraanse schepen en havenactiviteiten. Kan dat leiden tot een militaire confrontatie en de kanonnen van november?

Kees Kalkman in VredesMagazine (jaargang 11, nummer 4)

(1) Karel Koster, De kanonnen van augustus. VD AMOK 2005 nr. 1. Op het internet is een archief met publicaties van Karel Koster (1951-2015) te vinden.