Landmark Forum: een stoomcursus levensgeluk

Ze maken geen reclame. Zijn ook inzet dol op publiciteit. Wel willen ze je overhalen tot hun levensfilosofie. Dwingend overtuigen. Dat levert aanhang op. Steeds meer zoekende mensen beleven hun 'doorbraak'. Een verslag van binnen uit - en dat wordt niet gewaardeerd.

Vrij Nederland 12 oktober 1996
door Elma Drayer

'Steek je hand op als je erbij bent geweest!' Dinsdagavond, 1 oktober. De Meervaart in Amsterdam zit vol, stampvol. Meer dan honderdvijftig cursisten die het afgelopen weekend drie dagen lang het Landmark Forum hebben bijgewoond. En een paar honderd introducés: familie en vrienden, meegesleept door de deelnemers.
Wie wie is, blijkt in één oogopslag. De cursisten dragen een voorbedrukte naambadge op hun borst, de introducés een beschreven sticker met hun naam. De cursisten hebben zonder uitzondering een gelukzalige gloed in de ogen. Hun gasten zitten er wat ongemakkelijk naast. 'Wie van jullie,' vraagt de forumleidster op het podium, 'kon na het weekend niet meer ophouden met sharing?' Herkennend gelach. De forumleidster richt zich tot de introducés. 'Alsjeblieft,' zegt ze, 'heb een beetje consideratie met hen.' Gelach en applaus. Warm applaus.

Drie dagen lang een stoomcursus levensgeluk, vol psychobabbel, tranen en 'doorbraken'. Intimiteiten delen met honderd, soms tweehonderd anderen, en dat helemaal niet gênant vinden.
Alleen met toestemming naar de wc mogen, en de hele dag uitsluitend water drinken. En na het weekend denken dat je definitief veranderd bent. Dat is Landmark Forum. Zoekende Nederlanders staan er de laatste tijd voor in de rij. In 1994 was er nog één cursus, in 1995 drie, en dit jaar zullen er in totaal zes cursussen gehouden worden. Kosten: 895 gulden, inclusief tien vervolgsessies. Die van november is al helemaal volgeboekt. Het geheel lijkt op een massale Tupperware Party, maar dan voor de geest. Een EO-Ronduit-avond, maar dan zonder de Here Jezus.
'Alles heb ik geprobeerd,' zegt een vrouw. 'En eindelijk is er echt wat met me gebeurd. Dit is zó goed.' Landmark is de geheimtip voor de therapieshopper. Wie meedoet, is er via via aan gekomen: je komt alleen binnen op uitnodiging. Aan adverteren doen ze niet bij Landmark Education, de organisatie achter de seminars. Het is toch onmogelijk, zeggen ze, om in kort bestek uit te leggen wat het is. De vorm: een driedaagse 'dialoog' (zo noemen ze het zelf) tussen zaal en forumleider, waarin hij/zij alle levenspijnen - relatieleed, oud kinderverdriet, problemen op het werk - aan bod laat komen.
Van die forumleiders zijn er wereldwijd tweeënveertig. Ze trekken van land naar land, als rondreizende apostelen. Tot in Afrika (Oeganda) en Azië (Thailand) geven ze seminars. En elke deelnemer, zegt een ervaren cursist, wordt 'verliefd' op zijn eigen forumleider. De opbeurende boodschap: geloof in jezelf!
Je kunt meer dan je denkt! Weg met de beperkingen, het leven bestaat uit mogelijkheden! En bovenal: verzoen je met je ouders, je partner, de mensen met wie je in onmin leeft.
'Completing relations', daar gaat het om. De boodschap doet denken aan de 'inzichten' van new age-goeroe James Redfield (De Celestijnse belofte). Alleen is hier geen sprake van hogere machten of vorige levens. Je hóéft, zeggen cursisten, je mond niet open te doen tijdens de driedaagse sessies. Maar deelnemers beschrijven hoe uiteindelijk de weerstand breekt 'door de verhalen van de anderen'. Ze gaan onderuit, en beleven hun hoogstpersoonlijke 'doorbraken'.

De stemming in De Meervaart nadert het hoogtepunt. De forumleidster straalt. Wie wil er 'delen' wat hem of haar sinds het afgelopen weekend is overkomen? Een man springt als eerste het podium op. Hij stelt zich voor als bedrijfsjurist bij een grote oliemaatschappij. 'I'm feeling dynamite,' zegt hij. 'Ik heb sinds zaterdag maar zeven uur geslapen!' Door het Forum heeft hij geleerd 'te leven en lief te hebben,' zegt hij. 'Ineens ben ik weer helemaal verliefd op mijn vrouw.' De ene na de andere getuigenis volgt. Een verpleegster die in één klap haar verlegenheid is kwijtgeraakt, een bloemenhandelaar die besloten heeft van baan te veranderen, een studente die zich dankzij het Forum verzoend heeft met haar vader. 'Zijn hier ouders van deelnemers?' vraagt de forumleidster. Een paar handen gaan omhoog. 'Geloof me,' zegt ze. 'Alsjeblieft. Jullie hebben nóóit iets verkeerds gedaan!' De forumleidster wordt veelvuldig omhelsd, krijgt cadeautjes en bloemen. 'Het Forum is er voor iedereen,' zegt ze. 'Van vijftien tot zeventig.'
Een forse vrouw in lange rok pakt de microfoon. 'Ik heb dit weekend mijn moeder gebeld,' zegt ze. 'En haar gezegd dat ik van haar houd. Het was even stil. Toen zei mijn moeder: zo. Dus dit keer doe je een goeie cursus.' De zaal ligt plat.

Landmark Education, het zal niet verbazen, is een van oorsprong Amerikaans bedrijf, met veertig kantoren in twaalf landen. Volgens de firma deden tot nu toe driehonderdvijftigduizend mensen de driedaagse basiscursus.
Als ik twee dagen na de bewuste dinsdag bel met het Nederlandse filiaal voor een interview, is de mevrouw aan de andere kant van de lijn not amused. Ik ben er dinsdag bij geweest? Via wie dan wel? 'Ik ken alle cursisten, hoor.'
Praten over Landmark Nederland wil ze niet. Dat hebben we zo afgesproken, zegt ze. Ze verwijst me naar het hoofdkantoor in Amerika. Ze wil alleen nog vol trots onthullen dat Landmark Education hier, net als in Amerika, binnenkort begint met cursussen voor het bedrijfsleven. 'Shell is bijvoorbeeld heel erg geïnteresseerd.' (Dat valt wel mee, zegt een woordvoerder van Shell desgevraagd. Er is inderdaad onlangs een eerste 'oriënterend' gesprek geweest. 'Niet meer en niet minder.' En een Shell-medewerker heeft 'privé' recent een cursus gevolgd. 'Zijn ervaringen zullen geëvalueerd worden. En of het tot iets komt, zien we dan wel weer.')

Landmark Education heeft wel reden om niet al te happig te zijn op aandacht in de pers. In Amerika is het dossier over de firma duimendik. Bij de minste of geringste karaktertekening van het gezelschap als sekte of cult wordt de schrijver voor het gerecht gesleept. Psychologen worden in stelling gebracht om dat soort termen met kracht van de hand te wijzen.
De Nederlandse cursisten die ik spreek, 'hebben daar geen weet van. En het kan ze ook weinig schelen. 'Het gaat er toch om,' zegt een van hen, 'dat ik er wat aan heb.' Toch is de historie interessant. Landmark Education komt voort uit est (Erhard Seminars Training). De oprichter daarvan, Werner Erhard, is een charismatische ex-autohandelaar die eind jaren zestig op de Golden Gate Bridge van San Francisco het licht zag. In 1971 begon hij met zijn trainingen, in massale groepen waar het bikkelhard aan toe kon gaan. Zijn evangelie was een mengeling van Scientology-inzichten (Erhard doorliep vijf 'stadia' in de Scientology Church), oosterse filosofie, en wijsheden uit ongeveer alle psychostromingen die er bestaan. Beroemdheden als Diana Ross en John Denver waren diep onder de indruk. Est kreeg na aanvankelijk succes een steeds slechter imago.
Psychisch labiele mensen zouden erdoor de vernieling in draaien. Vanaf 1984 predikte Wemer Erhard een mildere versie van est. Het seminar heette voortaan The Forum. Dat hielp. De aanhang groeide, de dollars stroomden binnen, de kritiek verstomde - een enkel strijkstokschandaaltje rond een charitatief project daargelaten. Maar begin jaren negentig kwam de oprichter in opspraak.

Hij kreeg problemen met de IRS, de Amerikaanse belastingdienst, die uitliepen op een schikkng. Ex-medewerkers zochten de publiciteit en deden een boekje open over Erhards despotisch leiderschap. Zijn dochter en zijn ex-vrouw beschuldigden hem in een televisieprogramma van fysiek en seksueel geweld (later trok de dochter haar verklaringen weer in). In 1991 verkocht Wemer Erhard zijn bedrijf aan een groep medewerkers (die het omdoopten in Landmark Education), en verliet de Verenigde Staten.
Sindsdien duikt hij af en toe op, en geeft een interview, bij voorkeur aan een volgeling. Zelf heeft hij altijd volgehouden dat de jaloerse Scientology Church achter de hetze zat. L. Ron Hubbard 'himself', de inmiddels overleden grondlegger van Scientology, heeft ooit de banvloek over de grote concurrent uitgesproken. En dat is, zoals bekend, geen pretje. Volgens de Los Angeles Times (december 1991) is het tamelijk aannemelijk dat Erhard gelijk heeft. De Scientology Church huurde volgens die krant privédetectives die belastend materiaal moesten verzamelen, en doorsluizen naar de pers. In Amerika is Landmark nog steeds nogal omstreden. Niet vanwege het schimmige verleden, maar vanwege het karakter van de club. Op internet woeden discussies tussen aanhangers en sceptici. Belangrijkste kwestie: is het een sekte?
Mensen die hun dierbaren na Landmark onherkenbaar zagen veranderd, doen regelmatig hun beklag in de Amerikaanse pers. De organisatie slokt ze op, is het bezwaar, en houdt ze vast met steeds maar nieuwe cursussen. Een paar jaar geleden richtte een verontruste vrouw uit Louisville Action Works op, een actiegroep die gegevens over Landmark verzamelt. Dat kwam haar op subtiele dreigementen van het hoofdkantoor te staan. Ook uit Engeland, Duitsland en Zwitserland komen berichten die vraagtekens zetten bij het zegenende werk van het Forum. Zover is het in Nederland (nog) niet.

Voor de Studie- en Hulpgroep Sekten is Landmark Forum 'een van onze onderzoekspunten'. W.Th. Edelbroek: wij hebben hele duidelijke signalen gekregen die onze aandacht verdienen. Twee meldingen vanuit het maatschappelijk werk over mensen die veel geld waren kwijtgeraakt aan Landmark, en eenzijdig gedrag vertoonden. Maar we gaan daar niet prematuur conclusies aan verbinden. Liever één gram waarheid dan tien kilo verhalen.'
Voor Richard Singelenberg is de recente opkomst van Landmark Forum een verrassmg. Hij is antropoloog aan de Rijksuniversiteit Utrecht, gespecialiseerd in religieuze bewegingen. Er is, zegt hij, nog niks over verschenen in de vakpers. Hij noemt het 'niet zo opmerkelijk' dat dit soort Amerikaanse 'collectieve therapieën' ook in Nederland aanslaan. 'Alles slaat hier aan.' Singelenberg: Wat ik interessant vind: welke plaats neemt Landmark in tussen het therapieaanbod waar op zaterdag de Volkskrant vol mee staat?
In hoeverre doen zij iets uitzonderlijks?'
Cursisten die óók weleens hebben 'gesapvast' en 'gerebirtht' op een verbouwde boerderij beweren dat Landmark veel 'effectiever 'is. Dit gaat 'dieper', zeggen ze. Vaststaat in elk geval dat de missiedrang bij de forumcursisten gróót is. Ze krijgen een uitvoerige folder mee ("Het Landmark Forum delen") met aanwijzingen hoe ze hun vrienden en familie kunnen interesseren. 'Gebruik uw eigen ervaringen om te vertellen wat het Forum is,' schrijft de folder, 'en ruim eventuele misvattingen uit de weg.' Bovendien worden cursisten onder zachte druk gezet om zélf door te gaan met Landmark. De vervolgcursus (Landmark Forum in Action) kost rond de 1250 gulden. 'Ik moest,' zegt een van de deelnemers, 'voor vrijdag besluiten of ik verder wilde gaan met de tweede cursus. Dan kreeg ik driehonderd gulden korting. Ze dwingen je om keuzen te maken; Ik vind dat een goeie methode. Anders blijf je maar twijfelen.'
Op de dag dat dit artikel naar de drukker gaat, ontvangt Vrij Nederland uit Amerika een fax van zesenzeventig pagina's van Art Schreiber, de advocaat van Landmark Education. Strekking: we zijn géén sekte. En talloze 'vooraanstaande' deskundigen hebben dat bevestigd. We dwingen mensen niet, we hebben geen leider die blind gehoorzaamd moet worden, je hoeft je geld niet af te geven, je wordt niet geïsoleerd van vrienden en fanlilie. En als Vrij Nederland het waagt om 'false and inaccurate statements' te publiceren, dan zal Landmark 'appropriate legal action' ondernemen.

In De Meervaart zit de pauze erop. De cursisten blijven bij de forumleidster in de grote zaal. De introducés, opgesplitst in kleine groepen, gaan naar zij- en bovenzaaltjes. Op de flip- over staat dat we ons nú kunnen inschrijven voor het driedaagse basisseminar. De tweehonderd gulden aanbetaling zijn 'niet-restitueerbaar'. Een vrijwilliger ('Ik had zelf óók nooit gedacht dat ik het Forum zou doen') zal ons nader informeren. lees: proberen over te halen. People are great, leren we. We zullen er door het Forum achter komen wat het betekent om mens te zijn. En bezwaren als tijd- en geldgebrek, okay, die kunnen we hebben. Maar die moeten we 'even' opzij zetten. Pas dan kunnen we vrij kiezen: willen we dit? 'En jij,' zegt hij ineens tegen mij. Hij werpt een snelle blik op mijn sticker, en noemt me bij mijn naam. Waar sta jij?' Mijn antwoord stelt hem niet gerust. Als ik de zaal uitloop, schiet hij me aan. Weer die snelle blik, en mijn naam. 'En jij?' zegt hij. 'Heb jij er persoonlijk nog iets uitgehaald?' Nou, zeg ik, interessant verschijnsel. 'Je moet wel besluiten,' zegt hij, en kijkt me diep in de ogen. 'Blijf je op de tribune? Of wil je meedoen in het speelveld?'