Drie spirituele dagen bij Landmark

"Who wants to share?"

'Maandag zal jullie leven niet meer hetzelfde zijn'. De leiders van het opleidingsinstituut Landmark weten het zeker: hun workshops maken je een 'extraordinary person': zelfverzekerd, sterk en doelgericht. Hebben we te maken met Amerikaanse groepshysterie of een nuttige levensvisie? Om daar achter te komen liet verslaggeefster Karolien Knols zich met 200 man onderdompelen in de Landmarkfilosofie.

Marie Claire, maart 1999
Karolien Knols

Het is dinsdagavond in een kille zaal in Hotel Van der Valk Schiphol. Tweehonderd mannen en vrouwen zitten op het puntje van hun stoel te luisteren naar de man die vandaag voor het eerst in tien jaar contact heeft gezocht met zijn zus en naar de vrouw die haar wanbetalende opdrachtgever eindelijk de wacht aan zei. Tweehonderd paar handen gaan op elkaar. De stemming is uitgelaten: dit is voluit leven! Vitaal zijn, jezelf zijn, kansen grijpen. Dit is wat ze de afgelopen dagen hebben geleerd. Het werkt! Zelfs de vrouw die het hele weekend niet naar de microfoon durfde te komen omdat haar Engels niet goed is, zegt nu: Ik móet het doen. Ik wil zeggen wat ik me heb voorgenomen. Ze zoekt naar woorden, en vindt ze uiteindelijk, huilend: Vanaf vandaag zal ik sterk, zelfverzekerd en onafhankelijk zijn'. Een diepe zucht: het is volbracht. Onder luid applaus loopt ze terug naar haar plaats, waar haar buurman haar bemoedigend op de schouder tikt. Hij is zichtbaar trots. Elke maand, sinds de oprichting van de Nederlandse vestiging van Landmark Education in 1994, volgen honderdvijftig tot tweehonderd mensen het Landmark Forum, een van de zelfontplooiingscursussen waar de jaren '90 patent op hebben. En zoals dat gaat bij nieuwe fenomenen, hoor je er ineens iedereen over praten. Wat Montignac was voor het lichaam is Landmark voor de geest: beide worden ge-hyped door over-enthousiastelingen die het levende bewijs zijn dat het werkt. Vastgelopen in je carrière? Ruzie met je vriend? Al jaren problemen met je moeder? Landmark Forum helpt. Sterker nog: de organisatie garandeert deelnemers na drieënhalve dag een compleet andere kijk op het leven. Een leven waarin je het verleden achter je kunt laten; en de toekomst kansen biedt die je nooit (meer) voor mogelijk had gehouden. Maar wat leren ze je? En hoe? En waarom is iedereen zo enthousiast? Vraag een ex-cursist naar zijn ervaringen, en hij komt niet verder dan 'het' was een indrukwekkende en emotionele gebeurtenis', en 'ik ben tot nieuwe inzichten gekomen'. Landmarks filosofie uitleggen blijkt een stuk moeilijker. Het is ook niet niks:
drie dagen van negen uur 's ochtends tot twaalf uur 's avonds luisteren naar een coach. en naar je medecursisten die hun ziel en zaligheid op tafel leggen. 'Het is net als in de achtbaan' zei een ex-cursist, 'je moet het ondergaan, je kunt het niet navertellen.'

En dus besluit ik deel te nemen aan Landmark Forum. Hoewel ik de organisatie uitleg dat mijn deelname aan het weekend als enig doel heeft er een verhaal over te schrijven, dringen ze er tot vier keer toe op aan dat ik persoonlijke doelen omschrijf die ik met het Forum wil bereiken. Die zijn, zo belooft de folder, van uiteenlopende aard. Als resultaat van Landmark Forum breidt je je effectiviteit uit en verdiep je je bevrediging in het opbouwen van je carriëre en het onderhouden van relaties met vrienden en familie. Worden risico's en verandering een kans in plaats van een probleem, en bereik je een opmerkelijke verhoging van je productiviteit'. De mensen die ik vóór het Forum heb gesproken, beweren dat dat allemaal daadwerkelijk is gebeurd. Een van hen formuleerde het zo:
Landmark stelt me in staat helemaal mezelf te zijn. Alle problemen die ik heb, kunnen met Landmark worden opgelost.' Ik ben benieuwd.

Hoe we uitzonderlijke mensen worden

Vrijdagochtend, negen uur, klinkt de stem van Forum coach David Cunningham door de luidsprekers. 'Gefeliciteerd met jullie Landmark Forum. Dit wordt het weekend waar jullie je je hele leven op hebben verheugd. Maandag zal jullie leven niet meer hetzelfde zijn.' In de loop van het weekend zal David - een kruising tussen acteur Jim Carrey en Amerika's vice- president Al Gore - zich afwisselend leraar, priester, volksmenner, stand-up comedian, vriend en vijand tonen. Als een van de cursisten zegt een gruwelijke hekel aan hem te hebben vanwege zijn Amerikaanse gelijkhebberigheid, zegt hij:
'Je zult het misschien nu nog niet geloven, maar aan het einde van het weekend houd je van me. David hoeft niet aardig gevonden te worden, hij heeft een taak: ons in drie dagen tijd de Landmark filosofie te leren. Zijn belangrijkste boodschap:
be an extraordinary human being, live an extraordinary life. Hoe we extraordinary worden,. is volgens David heel simpel. 'Toen Michelangelo zijn David had voltooid, vroeg iemand hem hoe hij zo'n meesterwerk had kunnen maken. Michelangelo antwoordde: 'Het meesterwerk was er al. Ik heb alleen weggekapt wat overbodig was.' Zo is het ook met jullie. In wezen zijn jullie al buitengewoon en bijzonder. jullie moeten je alleen ontdoen van de beperkingen die je jezelf hebt opgelegd.'
Die beperkingen, zo luidt de Landmark-theorie, ontstaan doordat we elke gebeurtenis in ons leven betekenis geven, interpreteren. Je collega doet onaardig en je denkt: ze mag me niet. Je baas gaat niet in op je verzoek om opslag en je vertaalt het in: ik ben niet goed genoeg. Die betekenissen bepalen je gedrag, sturen het in een richting. Met als mogelijk gevolg dat je vastloopt in je relaties of in je werk, en je daar ongelukkig van wordt. Laat je de betekenis los, dan opent zich een heel nieuwe wereld. Een wereld die niets te maken heeft met het verleden, maar die je geheel naar eigen wens kunt invullen. In Landmark-taal: geef jezelf het leven dat je wilt leiden.

'Who wants to share?' Jan de Boeck is tweeëndertig. Hij is een van de eersten die zich dit weekend door David laat coachen:
voor de microfoon vertelt hij zijn verhaal en wordt een oplossing gezocht voor zijn probleem. De zaal luistert ademloos. Tien jaar geleden had Jan voor het laatst contact met zijn vader. Ze wonen 500 meter van elkaar vandaan. Stom toevallig zag Jan zijn vader twee jaar geleden in een programma over travestieten. Sindsdien schaamt hij zich, voelt hij zich verantwoordelijk voor wat er met zijn vader is gebeurd. Kan hij niet meer van hem houden, en moet hij er niet aan denken hem aan te raken. Hij is hier niet gekomen om het contact met zijn vader te herstellen, hij wil alleen van dat gevoel af. Maar hoe? Tien minuten coaching zijn voldoende om Jan terug te laten gaan naar een moment waarop hij trots was op zijn vader. Bij de herinnering verschijnt er een glimlach op zijn gezicht. Of hij niet liever een zoon is die van zijn vader houdt vraagt David. 'Dat kan ik niet,' zegt Jan. Ik voel het niet. Maar dat hoeft volgens David ook nog niet. Als Jan zich vanaf vandaag voorneemt de travestie van zijn vader te laten voor wat het is, en het leven van een liefhebbende zoon te leiden, komt de rest vanzelf.

De Landmark succesformule

Het klinkt heel simpel, ongeloofwaardig zelfs. Alsof jarenlange problemen in een zucht kunnen worden opgelost. Bevalt de interpretatie van je verleden je niet? Kies dan een andere. Alsof dat zomaar gaat! Het Forum is er om ons te laten geloven dat het kan, en enige dwang wordt daarbij niet geschuwd.
Zoals bij de jongen die zijn vader verwijt dat hij hem als kind in de steek heeft gelaten en nog steeds te weinig aandacht voor hem heeft. David houdt hem voor, dat als hij probeert zijn vader als een willekeurige man te zien die ervoor heeft gekozen zijn geluk te zoeken, hij hem misschien leert waarderen. De jongen knikt niet beseffend dat hij een grote denkfout maakt. Want het is geen willekeurige man, het is zijn vader, en vaders kwetsen hun kinderen door hen in de steek te laten! Maar David gaat door. Zeg me na: 'ik vergeef mijn vader'. De jongen weigert, dat gaat hem te ver, maar David blijft zijn zin herhalen, en ook de zaal moedigt de jongen aan. Hij wil niet, je ziet hem vechten, en toch bezwijkt hij na enkele minuten voor de druk. 'ik vergeef mijn vader,' klinkt het zacht. Het applaus is overweldigend.
Dus zo werkt het! Doorbraken worden niet alleen veroorzaakt door een aansprekende theorie, minstens zo belangrijk is de vorm waarin het weekend is gegoten. Ik moet Landmark nageven:
ze hebben absoluut een succesformule bedacht. Neem een charismatische coach, die zo veel uit het leven gegrepen voorbeelden geeft dat je denkt: alles wat die man zegt is waar. Kritiek pareert hij door te zeggen dat hij de waarheid niet verkondigt en daarmee slaat hij je alle wapens uit handen. Zet drie lange dagen tweehonderd man bij elkaar, benadruk alle positieve emoties, en je hebt in no time een groep waarin iedereen het beste met elkaar voor heeft. Laat vervolgens een aantal mensen naar voren komen en hun verhalen vertellen, en de rest van de zaal denkt: het gaat over mij.
Dat laatste, de herkenning, maakt dat het Forum voor iedereen afzonderlijk werkt. We worden ook een handje geholpen; 's nachts krijgt iedereen een huiswerkopdracht mee - brieven schrijven aan degene met wie je een problematische relatie hebt - en overdag moeten we oefeningen doen met de man of vrouw die naast ons zit. Ik heb het niet getroffen. Mijn buurman grijpt elke gelegenheid aan om mij steeds als eerste te laten vertellen over mijn doelen, mijn problemen, mijn jeugd. mijn vrienden. Moet degene met de meeste blauwe kleren aan beginnen, dan heb ik de meeste blauwe kleren aan, begint degene met de gekste schoenen, dan heb ik de gekste schoenen, gaat het om het kortste haar, dan heb ik het kortste haar.

Opeens hoor ik mezelf zeggen dat ik me vreselijk aan zijn kinderachtige gedrag erger, en dat hij eens moet ophouden met verstoppertje spelen. Terwijl ik zo goed en zo kwaad als het kan de eerste Landmark-oefeningen in praktijk breng, zie ik de mensen naast en achter me in elkaars armen vallen, en hoor ik ze dingen vertellen die mijn beste vrienden pas na jaren van me hoorden. Veel gehuild wordt er ook. Op een gegeven moment doen we een oefening met het invoelen van angst. We moeten onze ogen sluiten, en bedenken dat we bang zijn voor de twee mensen die naast ons zitten. Ik voel niks. Dan moeten we ons voorstellen dat we bang zijn voor de hele zaal. Weer niks. Op het moment dat David zegt dat we bang zijn voor heel Amsterdam begint een vrouw voor me stilletjes te jammeren. Even verderop huilt iemand met lange uithalen. Bij bang voor heel Nederland en de rest van de wereld zijn ze allebei niet meer te stuiten, en smoor ik een lach in mijn coltrui. Ik kan er niks aan doen; dit soort oefeningen werkt op mijn lachspieren.
Maar ik word ook geraakt. Als op zaterdag en zondag de brieven worden voorgelezen die 's nachts zijn geschreven duurt het niet lang of alleen al de aanhef: lieve papa en mama, doen me naar een tissue grijpen. En ik klap net zo hard mee als iemand voor de microfoon tot een inzicht is gekomen. Het maakt dat ik ondanks mijn kritiek denk: als het voor zoveel mensen werkt, wat heeft het dan voor zin om cynisch te blijven? Als ik zaterdagnacht thuis kom, geloof ik heilig in Landmark.

Terug in je oude patroon

Zondagochtend is dat weer over. Ik krijg een standje van een van de vrijwilligers omdat ik een uur te laat ben. Ze spreekt me aan op mijn integriteit, want ik had beloofd - net als alle anderen - elke dag op tijd te zijn, en ben dat niet nagekomen.
Ik word baldadig: waarom behandelen ze me als een klein kind? Wat betekent dit belachelijke inspelen op schuldgevoel? Dat je gehoorzaam wordt? Eenmaal in de zaal - ik moet helemaal vooraan gaan zitten zodat iedereen ziet dat ik te laat ben - kan ik coach David niet meer in de ogen kijken. Charlatan met zijn gladde praatjes! Maar de zaal is in opperste aanbidding; de euforie over de effecten van landmark Forum heeft een collectief hoogtepunt bereikt.
Er is bijna niemand die geen gehoor heeft gegeven aan de opdracht - desnoods midden in de nacht, desnoods per telefoon - alle problemen met dierbaren of lang verloren vrienden uit te praten. En wat lucht dat op! De man die vrijdag totaal verkrampt aan het weekend begon, lijkt van een loden last te zijn bevrijd. Zijn gezicht straalt. De vrouw die David de eerste dag nog haatte, loopt nu met hem weg. Ze weet ook niet hoe het komt, maar ineens zag ze het licht. Dat is nog eens wat anders dan een jarenlange therapie! Drie dagen en dan al zoveel bereikt! En het enige dat je hoeft te doen, is het heft in eigen hand te nemen!
Ineens doorzie ik waarom het Forum zo goed werkt. Als in een laboratorium wordt het leven volledig naar de hand gezet. de werkelijkheid wordt niet eens een beetje nagebootst, hij wordt rigoureus buiten spel gezet. Vergeet je verleden, vergeet je karakter, vergeet hoe je omgeving op je reageert, en al het onverwachte dat dagelijks op je pad komt. Voor drie dagen ben jij meester over je leven, bedenk jij hoe je het wilt hebben. Daar draait het om, en dat is wat al die cursisten aanspreekt: even het gevoel te hebben dat ze er toe doen, niet alleen in kleine kring, maar ook in een maatschappij die steeds onpersoonlijker, harder en complexer wordt. De vraag is alleen: hoe lang houdt dat gevoel stand? Saar Koolschijn (24) deed haar Forum een jaar geleden. De eerste twee dagen was ze heel kritisch; vooral het optimisme dat zo typerend is voor de Amerikaanse mentaliteit beviel haar niet. Maar de derde dag werd ze gegrepen door de verhalen die haar mede-cursisten vertelden, en door de manier waarop de coach hen een spiegel voorhield. Saar: 'De meeste mensen komen er tijdens het Forum achter dat ze arrogant en bevooroordeeld zijn. Ik ook. Ik wist het altijd beter. Landmark leert je minder vast te houden aan je eigen standpunten, niet meteen te oordelen. Open te staan voor de leuke kanten van mensen om je heen, in plaats van te focussen op de negatieve.' Na een paar weken Landmark in de praktijk te hebben gebracht kwam Saar er achter dat hetgeen ze had geleerd weliswaar werkte in nieuwe situaties, maar dat ze in bestaande situaties terugviel in oude patronen. Saar: 'Mijn ouders zijn gescheiden, ik heb het hen altijd kwalijk genomen dat ik dat heb moeten meemaken.
Vlak na het weekend heb ik tegen hen gezegd dat ik hen niet meer als slechte ouders zie, en dat is nog steeds zo. Maar dat neemt niet weg dat ik me soms nog steeds slachtoffer voel, en gekwetst ben. Dat kun je niet zomaar wegdenken. Landmark zegt dan: vasthouden aan iets negatiefs is slecht. Maar het gebeurt gewoon, dat is eigen aan de mens. Je kunt nu eenmaal niet altijd positief zijn. Wat me van Landmark het meest tegen staat is dat je iemand wordt van mogelijkheden, van pure productiviteit. Dat vind ik onnatuurlijk. Ik heb niet altijd zin om mijn angsten meteen te lijf te gaan, ik hoef geen manager te zijn van mijn eigen leven. Laatst had ik ruzie met mijn vriend. Mijn beste vriendin, die het hele Curriculum for Living heeft doorlopen, zegt dan: ga de advanced course doen.
Ik respecteer haar keuze, maar ik doe het liever op mijn manier. Landmark is niet de enige oplossing voor je problemen.'

De truc heeft weer gewerkt

En dat is nu precies de crux van het hele Landmarkverhaal. Er begint geen nieuw leven na het Forum, er begint een Landmark-leven na het Forum. Hoeveel mensen hebben zich niet al tijdens het weekend ingeschreven voor een van de vervolgcursussen? In mijn groep minstens de helft. En hoeveel cursisten zeggen niet na verloop van tijd: ik moet me maar weer eens inschrijven, want het begint allemaal een beetje weg te zakken? Sterker nog: hoeveel mensen geven gehoor aan de oproep van Landmark om zo veel mogelijk vrienden en familieleden aan te brengen voor het Forum, zodat je elkaar steeds kunt wijzen op de fouten die je maakt? Laat de kassa maar rinkelen! En alles onder het mom van persoonlijke groei.
Alles onder het mom van een betere wereld. Het is dat aspect wat me - naarmate het Forum verder achter me ligt en de euforie van het weekend is gezakt - het meeste stoort. Alles, maar dan ook alles is er op gericht cursisten aan Landmark te binden. De extreem lange dagen die je kritische vermogen verminderen. Het applaus van de groep dat je het gevoel geeft dat je het goed doet. De impliciete boodschap dat je een dief van je eigen leven bent als je jezelf geen leven vol mogelijkheden gunt. Dat je je vrienden geen mooier cadeau kunt geven dan ze in contact te brengen met Landmark. Er worden zelfs twee avonden voor ingeruimd om nieuwe zieltjes te winnen. Doorzie je het principe, dan is er niet zoveel aan de hand en leer je misschien wel iets van het Forum. Maar ik geef de mensen de kost die zoekende zijn en na jaren van therapieën denken dat Landmark het ei van Columbus is, en zich volledig overgeven aan wat de coaches hen leren. Of ze daardoor in de knoop komen met zichzelf, zal de organisatie een zorg zijn.
Die heeft zich tenslotte ingedekt door iedere deelnemer te laten verklaren dat hij lichamelijk en geestelijk gezond is.
'Toen mijn zus Landmark had gedaan,' vertelde een vriendin me laatst, 'leek het alsof ze het licht had gezien. Er komt tijdens die cursussen enorm veel rotzooi naar boven, maar er zijn helemaal geen deskundigen die dat begeleiden. Mijn zus moest ook mensen overhalen om Landmark te gaan doen, en daar werd enorme controle op uitgeoefend. Maar toen ze na verloop van tijd overspannen raakte, heeft ze nooit meer iets van Landmark gehoord.
Op dinsdagavond, de laatste avond van het Forum, is van enige kritiek nog geen sprake. Op tafel staan de bloemen die een van de cursisten de uitspraak ontlokt: Ik voel me net als die bloemen. Vrijdag waren ze nog dicht en nu zijn ze open.' David vraagt hem of hij dat voor de microfoon wil herhalen. In de blikken die David en de Forum-vrijwilligers dan wisselen, ligt alles besloten: de truc is weer gelukt!

kaderstukje bij Marie Claire, maart 1999

De wereld van Landmark Education

Landmark Forum is de eerste stap in het Curriculum for Living, een serie cursussen die wordt aangeboden door Landmark Education Corporation. Deze Amerikaanse organisatie - opgericht in 1991 - heeft vestigingen in vijftien landen in de wereld. De Nederlandse afdeling in Amsterdam bestaat sinds 1994 en wordt net als in de rest van de wereld, gerund door vrijwilligers en een enkele betaalde kracht. Tegenover het enthousiasme van excursisten staat ook de nodige kritiek.
Landmark is meer dan eens een sekte genoemd. Dat de oprichter van EST, de voorloper van Landmark Education, ooit Scientology-volgeling was, heeft daar zeker aan bijgedragen.
Het heilige vuur waarmee Landmarkers hun levensvisie proberen te slijten, en de opdringerigheid die daarmee gepaard gaat, doen de rest. Het Curriculum for living bestaat naast het Forum uit het Forum in Actie, tien vervolgavonden gegeven door Nederlandse vrijwilligers. Daarna kun je je opgeven voor de Advanced Course, die vierenhalve dag duurt. Deze vervolgcursus 'belooft je het gereedschap om je eigen toekomst te ontwerpen.' Je zult 'nieuwe perspectieven en benaderingen bedenken, die leiden tot nieuwe manieren van zijn en handelen.' Het Curriculum wordt afgesloten met het SELP, het Self Expression and Leadership Programme. deze cursus leert je niet alleen jezelf te zijn, maar ook leider te worden en je omgeving te inspireren. Alle cursussen, behalve het Forum in Actie, worden in het Engels gegeven. Het Forum kost 895 gulden, het complete Curriculum 2645 gulden. Landmark Education, Raadhuisstraat 15, Amsterdam, 020-4221188

& nog een kaderstukje bij Marie Claire maart 1999

Catherine Daniels (32) zit 'in het trainersvak', volgde drie cursussen uit het Curriculum en wordt door Landmark opgeleid om coach te worden. Naast een veertig-urige werkweek werkt ze twee dagen per week bij landmark Education. 'Ik ben voor het opleidingsprogramma gevraagd vanwege mijn leiderschapskwaliteiten, ik vind het heerlijk om met mensen om te gaan, en bij te dragen aan hun zoektocht naar het goede in zichzelf. Vroeger deelde ik de wereld in in sufferds en leuke mensen. Nu vind ik nooit meer iemand niet de moeite waard. Het hoogste dat je binnen Landmark kunt bereiken, is coach worden, ik weet nog niet of ik dat wil. Want dan moet je je identiteit opgeven. jezelf opnieuw creëren. Het mooie is wel dat je een innerlijke rust vindt en dat de wereld één grote mogelijkheid wordt. Ik heb twintig vrienden aangebracht bij Landmark. Door het Forum zijn onze conversaties anders geworden. Het fantastische van Landmark is, dat je het nooit meer over meningen hebt je hoeft nooit meer te discussiëren. leder heeft namelijk zijn eigen verhaal. Als ik met vrienden praat over de kwestie Israël en Palestina, zeggen we: Arafat zit in zijn winning formula, in plaats van ons hoofd te breken over waarom de onderhandelingen niet werken.

Ciska van Betten (34) is maatschappelijk werker bij het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Ze deed het hele Curriculum for Livig, en heeft zich pas ingeschreven voor een nieuw seminar. Mijn moeder had het Forum gedaan, zij heeft mij, mijn vader en mijn zus geïntroduceerd. Ik had geen bevredigende relatie met mijn moeder, vond dat ze weinig interesse in me had. Tijdens het Forum zag ik ineens dat ik haar nooit had gezegd wat ik van haar verwachte, dat ik haar alleen verwijten maakte. Ik heb mijn moeder na het weekend gebeld en mijn excuses aangeboden. Dat was genoeg om opnieuw te beginnen. De eerste maanden na het Forum was ik er zo vol van, dat ik niet begreep dat mensen weerstand hadden tegen Landmark. Met één vriendin ben ik in mijn enthousiasme te ver gegaan. Zij was naar mijn idee ontzettend met haar werk bezig, en dat leek me niet goed. Ik dacht dat zij er aan onderdoor ging. Toen ik haar vroeg wat het haar allemaal opleverde zei ze: 'Waar haal je het recht vandaan mij zo toe te spreken?' Ik antwoordde dat ik haar niet wilde veroordelen, alleen wilde weten waarom ze het deed. Maar mijn vriendin was niet bereid naar zichzelf te kijken. Ik heb geaccepteerd dat ze tevreden is met haar leven, maar nog steeds koester ik de stille hoop dat ze een keer het Forum gaat doen.'