Cursus of Cultus?

"Landmark heeft zich ook in Nederland gestort op jonge carrièremakers. Een enkeling zet zich schrap"

Elsevier, 3 april 1999
door Sabine Gieben

Het Amerikaanse instituut Landmark Education Forum geeft in Nederland workshops voor 'vitaliteit, eigenwaarde en effectiviteit'. Duizenden merendeels goedverdienenden en hoogopgeleiden schrijven zich in. Tussen nu en het geluk staan maar drie dagen - en 895 gulden. 'Het lijkt wel een piramidespel.'

Het meest versleten liftknopje van het monumentale gebouw in de Amsterdamse Raadhuisstraat leidt naar het Landmark-hoofdkwartier. Het loopt storm deze woensdagavond. Velen zijn nieuwsgierig naar Landmark. Wie een workshop doet, krijgt 'een nieuwe vrijheid en spontaniteit, een verhoogd gevoel van vitaliteit en levenslust, een diepere ervaring van eigenwaarde, een hogere mate van helderheid, inzicht en effectiviteit', jubelt de brochure. 'U kunt het verleden achter u laten, over de grenzen stappen van uw identiteit, naar een toekomst die wordt bepaald door wat mogelijk is, en niet alleen door wat vroeger is gebeurd.' Dat alles in drie dagen en voor maar 895 gulden! Wie wil dat nu niet? Een Landmark-weekend is heel wat korter dan de gemiddelde psychotherapie, die jaren kan duren. Landmark belooft persoonlijke groei in recordtijd. Landmark Education Forum, dat met 49 vestigingen in veertien landen opereert, groeit razendsnel in Nederland. Volgens een studie van het Sociaal en Cultureel Planbureau uit 1997 zoekt 16 procent van de Nederlanders actief naar alternatieve levensbeschouwingen; van hen vinden bijna dagelijks enkele honderden hun weg naar Landmark-avonden in en rond Amsterdam. Het afgelopen jaar hebben tweeduizend nieuwkomers zich voor een workshopweekend ingeschreven. Omdat Landmark slechts per brochure adverteert, zijn zij via mond-tot-mondreclame binnengehaald - door kennissen, vrienden en familieleden die zich na een cursus van Landmark een beter mens voelen.
Onder jonge hoogopgeleiden in Amsterdam doen wilde verhalen de ronde. Ex-cursisten zijn lyrisch. Maar het schijnt dat je gedurende de lange cursusdagen, van negen uur 's ochtends tot twaalf uur 's avonds, niet naar de wc mag wanneer je wilt - hoewel: 'In werkelijkheid ben jij het zelf, die je die beperking oplegt,' relativeert een enthousiaste ex-cursist die al drie familieleden heeft ingebracht. En het schijnt dat (ex-)cursisten bezeten raken van een fanatieke zendingsdrang om kennissen te winnen voor hun nieuwe levensbeschouwing.

Otto van Laar, een hoge ambtenaar van 35, bezocht een introductieavond. 'Er werd nogal hevige persoonlijke druk op me uitgeoefend. Een paar mensen die geen problemen hadden, werd wijsgemaakt dat dat juist hun probleem was. Er was geen ontkomen aan. Toen hij zonder zich in te schrijven de zaal wilde verlaten, werd hij tegengehouden door een uit de kluiten gewassen vrouw, die hem verweet niet de moed te hebben aan zijn problemen te werken. 'Ik had het gevoel, dat zij mij als bewaker toegewezen was. Ze ging voor de deur staan, ik moest duwen om eruit te komen.'

Martine Verschuur, een 37-jarige juriste, meegenomen door een vriendin die haar halve vriendenkring al had meegetroond: 'In de jaren zeventig zaten dit soort bewustwordingscursussen vol met geitenwollensokkentypes, maar dit was allemaal jasje-dasje. Het leek wel een top-businessmeeting. Maar de manier waarop Landmark aan de man gebracht wordt ... brrr. Alsof het om een McDonald's hamburger gaat. Ze verdelen de introducés: dit is jouw prooi, dit de jouwe. Toen ik op een gegeven moment door vijf mensen tegelijk op mijn huid werd gezeten, verloor ik mijn geduld. Je wordt gehersenspoeld. Zeker als je in zielennood zit, ben je daar vatbaar voor.'

Kneusjes

Volgens de brochure heeft 56 procent van de cursisten een universitaire opleiding - opdat de aanstaande cursist vooral niet denkt dat hij zich in een therapie voor kneusjes begeeft.
Een onderzoek van J.M. Chinsky en anderen in het 'Journal of Consulting & Clinical Psychology' concludeert echter dat degenen die op Landmark afkomen, gemiddeld meer ellende achter de rug hebben en zich slechter voelen dan hun klasse- en leeftijdgenoten. Van Laar: 'Ik keek om me heen en zag een paar types waarvan ik dacht: nou... misschien is hier deskundige hulp meer op zijn plaats.' Landmark dekt zich in tegen het risico van instortende mensen door iedereen een verklaring te laten ondertekenen dat hij of zij lichamelijk en psychisch gezond is. Voor zover bekend zijn in Nederland nog geen ongelukken gebeurd tijdens de drie lange dagen van emotionele bewustwording. Cursisten kunnen niet precies uitleggen wat er tijdens zo'n weekend gebeurt. 'Het is als fietsen: je moet het doen om te begrijpen hoe het werkt.' Over een ding zijn ze het eens: dat Landmark hen in staat heeft gesteld, alle denkbare emotionele en carrièreproblemen op te lossen. 'Als iedereen Landmark zou doen, zou het nooit meer oorlog zijn,' zegt een ex-cursiste, die niet bij naam wil worden genoemd. Wie een workshop volgt, ondertekent namelijk een 'confidentiality agreement' om geen informatie buiten Landmark om aan de media te verstrekken. Ook Landmark zelf is niet scheutig met infor- matie. Wie navraag doet in Amsterdam, wordt na lang aandringen naar een antwoordapparaat in de Verenigde Staten doorverwezen.

Er doen, onder meer op internet, legio negatieve verhalen over Landmark de ronde. Het zou een cult of sekte zijn a la de Scientologykerk - hetgeen Landmark nadrukkelijk ontkent.
Volgens Werner Erhard, de schepper van Landmark, zijn de negatieve geruchten afkomstig van de Scientologykerk zelf, die in Landmark een geduchte concurrent zou zien. En Erhard kan het weten, want hij heeft jarenlang met Scientology geflirt.
De charismatische handelaar in tweedehands auto's volgde ook cursussen in hypnose en Silva Mind Control. In 1971 creëerde hij een eigen, bikkelharde transformatiecursus: EST, Latijn voor 'dit is'. Cursisten werden tot de grond toe afgebroken om daarna collectief tot een nieuw zelfvertrouwen te komen. De seminars duurden 60 uur. De autoritaire leider dicteerde wanneer er moest worden geapplaudisseerd, gegeten, gedronken of ontlast. 'Slappe' cursisten kregen kotszakjes om hun brein en blaas te helpen beheersen. Een half miljoen Amerikanen, onder wie sterren als John Denver en Diana Ross, deden mee.

Emoties

Midden jaren tachtig ontwikkelde EST zich tot de zachtere Landmark-techniek. Even autoritair en met net zulke lange dagen, maar minder extreem en vooral minder beledigend. Het idee dat je 'vastgeroeste' manieren van denken overboord moet gooien, is gebleven. Erhard zelf verdween in 1991 van het toneel, nadat zijn dochter hem op de televisie had beschuldigd van incest, en de belasting zijn bezittingen ter waarde van 7 miljoen dollar in beslag had genomen. Hij verkocht het Landmark-concept aan een groep medewerkers; zijn broer zit nog in het hoofdbestuur.

Sinds 1991 hebben ongeveer een half miljoen mensen wereldwijd een cursus gevolgd. Volgens het Amerikaanse weekblad 'Time' bedroegen de inkomsten in 199748 miljoen dollar. Wie een compleet pakket wil afronden, is nabij de 3000 gulden kwijt.

Daarna kun je nog een 'graduate'-programma volgen, dat uitmondt in 'The Wisdom Program' a 3250 gulden. Een van de klachten over Landmark is dan ook dat de cursisten opgeslokt raken door telkens nieuwe cursussen. Op de introductieavond in Amsterdam staan de introducés nog aan het begin van het tracé. De zaal stroomt vol. Goedgeklede mensen tussen de 25 en 45 jaar lopen af en aan. Naast elke introducé zit een (ex)cursist. Op het podium aan een schoolbord en een tafel met een doos tissues om opkomende emotie te deppen. De spreker van de avond is David Sherman, een kleine, keurig geklede en gebruinde man. Op energieke wijze en met veel grappen vertelt hij hoezeer Landmark zijn leven heeft verbeterd. De zaal hangt aan zijn lippen. Alles draait in Landmark om de doorbraak, vertelt Sherman: zodra het cursusgeld wordt overgemaakt zal de grafiek van uw welbevinden - hij tekent een hobbelige lijn op het schoolbord - een plotselinge wending nemen: hij tekent een rechte lijn hemelwaarts, de grafiek uit. Geluk is gewoon een kwestie van kiezen. Sherman belooft wonderen, terwijl hij dynamisch over het toneel beweegt. Met Landmark kun je de oorzaak vinden van je problemen. Aan de hand van trefwoorden leert Landmark hoe je een gebeurtenis die aan een probleem ten grondslag ligt, positief kunt her-interpreteren.

Euforisch

Dan is het de beurt aan een ex-cursist om te 'delen', een letterlijke vertaling van het Amerikaanse 'sharing': ten overstaan van het publiek kond doen van je persoonlijke doorbraak. Een jonge ondernemer in de informatietechnologie springt het toneel op en vertelt met gebroken stem, dat hij dacht dat niemand van hem hield. Door Landmark kwam hij erachter dat de oorzaak lag in zijn vijfde levensjaar, toen een vriendje hem tegen de zandbak sloeg. Gelukkig heeft hij door Landmark zijn eigenwaarde hervonden. Voor het eerst heeft hij aan zijn vader durven zeggen dat hij van hem houdt. Helaas wilde de vader niet mee naar Landmark, zodat de twijfel weer toesloeg, maar toch is de ondernemer gelukkiger dan voorheen. De permanente knoop in zijn buik is verdwenen. De zaal klapt.
Degenen die al een Landmarkcursus achter de rug hebben, zijn euforisch, de introducés onwennig bij deze openhartigheid. Wordt dat straks ook van hen verwacht?
Sherman roept iedereen op te kiezen voor het fantastische Landmarkleven. Door 'sharing' verdwijnen schaamte en minderwaardigheidsgevoelens als sneeuw voor de zon, zegt hij.
Een gouden tijd van zelfontplooiing breekt aan. Hij instrueert de veteranen, hun introducés te vertellen waarom zij een cursus moeten doen. Een ex-cursist met gelukzalig glanzende ogen drukt zijn vriend op het hart dat hij door Landmark meer in contact kan komen met zijn emoties. De vriend schuift ongemakkelijk heen en weer op zijn stoel. In de pauze neemt zijn ongemak acute vormen aan als er nog meer Landmarkers om hem heen komen zitten om hem over te halen. Elders in de zaal spelen zich soortgelijke taferelen af. Een jonge beroepsmilitair is ook sceptisch. 'Iedereen is opeens aan het zieltjeswinnen. Het lijkt wel een piramidespel.' Een iets oudere vrouw staat verhit te protesteren. 'Waarom is deze organisatie zo vaag en geheimzinnig?' vraagt ze met een scherp Gronings accent aan een Landmarkvrijwilliger die haar met zachte overreding maar weinig informatief benadert. 'Wat houdt zo'n weekend precies in? Waarom maakt Landmark geen reclame? Voor ik een aanbetaling doe, wil ik meer informatie.
Gewoon op papier, met foto's.'

Heilig vuur

Overal in de zaal is de rekrutering in volle gang. Voor de inschrijftafels vormen zich lange rijen. Een Landmarker tracht een tegenstribbelende vrouw tot inschrijven te bewegen door haar een pen en formulier in de hand te duwen. Als zij na vijf minuten nog niet overstag gaat, komt er een ander bij zitten om haar 'over de rand te helpen'. Alle zeilen worden bijgezet.
Na lang aandringen wordt de oorzaak van dit heilig vuur duidelijk: het overhalen is onderdeel van de cursus, zegt een van de Landmark-gevorderden. Er zijn twee cursusavonden voor ingeruimd. Ook bij de diploma-uitreiking aan het eind van een workshop worden cursisten aangemoedigd om vrienden en familie uit te nodigen, die vervolgens ook worden geprest zich in te schrijven. Negen anderen, onder wie een arts met een ferme zegelring, durven dat niet te vertellen. Liever weiden ze nog eens uit over de wonderen die de toekomstige Landmarker te wachten staan.

Een hardnekkige weigeraar in hun midden kijkt steeds wanhopiger. Ten slotte komt Forumleider Sherman op hem af: 'Ik ga jou over de rand duwen.' Als de jongen antwoordt dat hij er liever nog even over nadenkt, boort Sherman zijn lichtblauwe ogen diep in de zijne. 'Denk niet na. Doe het. De manier, waarop je nu denkt, zal je nooit een steek verder brengen.

Don't think! SIGN UP!'