De Somzheimer-epidemie

De bron van de verspreiding van EHEC is al weer geruime tijd bekend. Nadat de usual suspects de revue waren gepasseerd: Zuid-Europa, spruiten, tomaten en vlees, kwam via besmette komkommers uit een biobak in Maagdenburg dan eindelijk het verlossende woord: taugé is de grote boosdoener. Maar media zouden geen media zijn als een goed verhaal niet tot voorbij de laatste druppel wordt uitgemolken en dus komen in de Duitse pers vragen aan bod zoals “zitten de Chinezen erachter?”
Wat de voorpagina's niet haalde zijn de recente EHEC gevallen in Frankrijk (vlees) en Italië (salami). Leidde de EHEC op het hoogtepunt tot vraaguitval van komkommers, de aanwezigheid van de MRSA bacterie in kip leidde noch tot mediagekte noch tot vraaguitval. Ook het advies van een medewerker van het Robert Koch Instituut om in verband met de MRSA kip voortaan met wegwerphandschoenen te bereiden, haalde de voorpagina's niet.
Gelukkig voor de mediale komkommertijd heeft die super E-coli voor een overvloed aan human interest verhalen gezorgd. Figuranten alom: bezorgde telers, hypocriete politici, vermoeide artsen en verpleegkundigen, weifelende shoppers, doodzieke patiënten. Iedereen kan een al dan niet met emoties doorspekt verhaal kwijt aan lopende camera's of open microfoons. Uiteraard worden er vanachter de camera geen kritische vragen gesteld aan politici of telers. Vermoeide artsen en verpleegkundigen, zou dat iets te maken kunnen hebben met jarenlange bezuinigingen op personeel? Nee, dat soort journalistiek is te kritisch, dat is zo 1980. Dit is het tijdperk van soft news en verstrooiing, daarin hebben we te maken met de voorlichtende journalistiek van vleesgeworden wordprocessors dan wel met een nieuwe generatie Pauline Broekema's. En zoals dat gaat met de media, voor andere zaken die minder mooie, laat staan geen beelden geven is geen plaats. Human interest biedt kijkcijfers, en dus reclame omzet. De moderne mediababbelaar weet wat er wel en wat er niet aan de orde gesteld kan worden. Boulevardisierung heet dat bij de oosterburen en Vorauseilender Gehorsamkeit noemen ze dat gedrag. Klinkt deftiger dan zelfcensuur. Alhoewel, bij zelfcensuur verwacht je nog inhoudelijke kennis van de materie en dat lijkt teveel gevraagd.

Mirabile Dictu! Nee, met ons voedsel is echt niks mis, met de intensieve landbouw en veeteelt ook niet en kernenergie is gewoon nodig. Wat nou fraude van bankiers, leugens van politici of zakkenvullerij van surrogaat ondernemers in het onderwijs? Koude prak! Milieuramp in de Golf van Mexico, opgelost toch? Evenals de kernramp in Fukushima, niks meer aan de hand? Irak, wat nou Irak?
Als een tijdreiziger uit het Duitsland van de jaren dertig zich nu plots in Nederland zou bevinden, dan besefte hij onmiddellijk dat de media hier ook gelijkgeschakeld zijn. Zij brengen het nieuws in een combinatie van positieve en verontrustende berichten. De Duitser Friedrich Kellner herkende de gevolgen van dat soort nieuwsverspreiding in de jaren dertig al snel en noteerde in zijn dagboek “Das ist dein Werk, Propagandaminister! Vernebelt, verdunkelt sind alle Hirne." Zo zijn anno 2011 bommen terreur en niet banken. Behalve als het 'onze' bommen zijn dan is het 'bevrijding'. Demonstranten tegen bezuinigingen in West Europa zijn idealistische dwaallichten; demonstranten in de Arabische wereld zijn de nieuwe helden. Behalve als zij demonstreren tegen Israël op de Golan, dan worden ze door Israelische soldaten doodgeschoten en verdwijnen snel uit de berichtgeving.
De demonstraties in Griekenland, Italië, Spanje, Portugal komen nauwelijks in beeld, tenzij je overschakelt naar Al-Jazeera of Russia TV. Hoe anders de beelden en interviews van demonstraties in Egypte en andere Arabische landen, lyrische commentaren over Arabische lente, vrijheid, democratie en mensenrechten. Lopende camera's op CNN, BBC World en uitgebreid nieuws op de Nederlandstalige zenders. Dat soort nieuws strookte meer met de politieke en economische belangen van het westen, die demonstraties in Zuid Europa niet. Laat staan dat de media melden dat de komende financiële steun aan Griekenland niet de laatste steun zal zijn, want daarna staat er nog een tekort van 96 miljard euries te betalen (aan kortlopende leningen en interest). Bedroeg de toegezegde “steun” in 2010 al 110 miljard, in 2011 is nogmaals 110 miljard noodzakelijk. Begin 2011 hadden de Franse en Duitse bankiers daar samen voor tientallen miljarden aan leningen lopen, met alle gewone bedrijfsrisico's van dien. Ondertussen is de rekening bij de burgers gepresenteerd.

Inmiddels is de stand van zaken dat Frankrijk (overheid, bankiers, financiers) nog 56,7 miljard aan Griekse schulden tegoed heeft, Duitsland (idem) 33,9 miljard, het Verenigd Koninkrijk 14,6 miljard (volgens opgave van de BBC op 20 juni jl). Schulden van 158 miljard euries zijn niet meer in handen van de private ondernemers (banken/verzekeraars) maar doorgespeeld aan de centrale banken in de EU (zoals de Nederlandse Bank) de ECB en EU-lidstaten. Kortom 44 procent van de Griekse schuld (totale schuld bedraagt 355 miljard euries, oplopend tot 364 miljard eind 2011) is nu van “ons”, na de volgende redding zal dat 60 procent zijn. Terwijl het een kwestie van tijd lijkt totdat de Griekse schulden worden geherstructureerd, worden hel en verdoemenis gepreekt over zo'n faillissement. Blijkbaar zijn andere herstructureringen geheel en al vergeten, Rusland, Argentinië, Turkije, diverse andere landen in Zuid Amerika. Maar IJsland? Nee, IJsland is blijkbaar geen Westers voorbeeld dat gevolgd moet worden. Overigens zonder dat het waarom ervan duidelijk gemaakt wordt. Het IJslandse model, met verantwoordelijke politici, financiers, toezichthouders en bankiers voor de rechter slepen en banken gewoon failliet laten gaan is elders niet zo populair.

Maar we dwalen af. Om terug te keren in de lijn van de EHEC: behalve die epidemie zijn er andere aandoeningen met epidemische omvang die bedreigend zijn voor de gezondheid. Helaas krijgen die geen mediale aandacht. Neem Somzheimer bij voorbeeld. In tegenstelling tot de chronische variant Alzheimer is er voor de lijders aan Somzheimer tijdelijk nog een kans dat zij de echte wereld weer op het netvlies kunnen krijgen. Somzheimer reduceert de lijders tot een soort zombie. Het nestelt zich in de hersenen, brengt het vermogen tot kritisch denken tot een nulpunt terug, stimuleert gemoedsuitbarstingen. De ziekte vervreemdt mensen van de werkelijkheid, geeft hen illusies en prikkelt de behoefte aan steeds heftiger emotionele hoogtepunten; aan eindeloos vermaak en lusten zonder lasten. De werkelijkheid wordt teruggebracht tot wat een generatie of wat geleden het-hier-en-nu genoemd werd. Het historisch besef is jammerlijk gereduceerd tot een spanne van enkele weken op zijn hoogst; alles daarvoor is een ver verleden, niet meer toegankelijk en er niet toe doend. Alhoewel epidemiologisch onderzoek naar de verspreiding van Somzheimer onder de bevolking nog niet heeft plaatsgevonden, kan wel een historische parallel getrokken worden met de nadagen van de regentenperiode van de 18e eeuw. “Dan eten ze toch cake” zei de Franse koningin Marie- Antoinette toen de hongerende Parijse bevolking voor de poorten van haar paleis demonstreerde. Daarmee te kennen gevend dat zij absoluut geen benul had van de ellende van het alledaagse leven van de stadsbevolking. Maar, de werkelijkheid rammelde aan de poorten van het paleis. Een klassiek geval van Somzheimer in de chronische fase.
Bij ons zijn het de hedendaagse nieuwe regenten die als eersten Somzheimer patiënt werden en de eerste generatie ziekteverspreider zijn: de managers van de publieke opinie, bestuurders, politici en mediamensen. Inmiddels is bij hen ook de chronische fase ingetreden: geen hoop meer op herstel en alleen oog voor eindeloos eigenbelang.

Tegen dat soort achtergronden is het niet zo bevreemdend dat in politiek en media zowel de oorzaken van de huidige economische crisis als de voorgestelde oplossingen ervan, (pakweg twee, drie jaar geleden gedaan), plaats hebben gemaakt voor niets doen en de zaak gewoon als vanouds zijn gang laten gaan. O ja, met één uitzondering: 'we' leven op te grote voet en 'we' moeten dan ook dringend bezuinigen. Kritiekloos wordt het mantra van de Chicago boys herhaald en wordt een media campagne gevoerd tegen de verspillers in Griekenland. Op klassiek Goebbeliaanse wijze inspelen op de onderbuikgevoelens van de gemiddelde Nederlander. Miljoenen euro's voor dode Grieken kopt een landelijk ochtendvod, schande (met de Griekse aow van 300 euro per maand en prijzen op Nederlands niveau kom je niet ver, maar dat schrijft men niet).

De oorzaken van de crisis liggen dus blijkbaar in een ver, bijna mythisch verleden. Het officiële verhaal achter die oorzaken is dat het vertrouwen in de waarde van allerlei innovatieve financiële producten (1) verdampte en er een klein technisch probleem in de bancaire geldstromen ontstond. Die droogden namelijk op omdat het vertrouwen van de banken in andere banken eenvoudigweg verdween. De oplossing was simpel: zorg ervoor dat 'men' erop kan vertrouwen dat die producten hun waarde altijd behouden. Bij gebrek aan kopers-met-vertrouwen moest de staat dit vertrouwen tonen aan de markten. Miljarden injecteren in de banken, geldbronnen laten vloeien tegen lage rentes (voor de financiers dan) et voilà probleem opgelost. Zolang er niet getwijfeld wordt aan de papieren waarde (boekwaarde) van producten als CDS was er niks aan de hand. De “waarde” papieren bleven met de oude waarde op de balans van de banken staan en dus zijn de banken solvabel. Crisis, niks crisis. Maar zoals gebruikelijk, eigenbelang eerst, dus probeerden de banken hun “beleggingen”zo snel mogelijk te lozen. Het soort “zwarte pieten” waarbij niet de banken en andere financiële speculanten met de brokken zouden blijven zitten, maar gewoon de burger, in de vorm van de staat. Mocht de papieren waarde ook de werkelijk marktwaarde zijn, niks aan de hand; mocht dat niet zo zijn dan is het risico niet voor de bankiers en speculanten, maar voor de bevolking. Kijk naar Ierland. Of kijk naar Beieren, die rijke Duitse deelstaat waar de Hypo Real Estate met 6,3 miljard Euro aan Griekse “beleggingen” zit, staan vast tegen boekwaarde op de balans. Nou is de HRE een zogenaamde “bad bank” met veel waardepapieren, waaronder hypotheken op onroerend goed die al meer dan drie jaar niet zijn geherwaardeerd op marktwaarde. De officiële reden voor dit gebrek aan actie is dat er te weinig personeel is. Maar wat geeft het, de Duitse belastingbetaler staat garant met 173 miljard euries. Geen politicus die daarover iets wenst te zeggen. Trouwens, andere Duitse banken zijn de grootste kredietverstrekkers aan Griekenland, met een bedragje van 23 miljard Euro. Dat moet wel opgehoest worden anders gaan een aantal banken in Duitsland failliet. Koortsachtig wordt dan ook gepoogd om een failliet van Griekenland te voorkomen, desnoods met het verlengen van de leningen met een jaar of zeven. Maar als een bank verkeerde investeringsbesluiten neemt, waarom moeten anderen daarvoor opdraaien? Mag je verwachten dat de kredietverschaffers deskundig zijn? Zo ja, waarom is buiten beschouwing gelaten dat Griekenland sinds 1824 bijna 90 jaar in staat van faillisement verkeerde dan wel bezig was met herstructurering van eerdere schulden.
Dan komt het luchtballonnetje van Jan-Kees de Jager dat 'onze' pensioenfondsen hun geld in Griekenland moeten stoppen wel in een heel vreemd daglicht te staan. Zo'n opmerking illustreert volgens optimisten, de wanhoop onder de “verantwoordelijke politici”. Pessimisten zien dat ietsje anders, crises worden uitgemolken voor de echte politieke agenda: collectief bezit moet verdwijnen, staten afhankelijk worden van de financiële wereld, burgerrechten plaats maken voor .. ja voor wat? Bezuinigen moet, zonodig met behulp van een militair bewind, een uitlating in die geest werd door dezelfde Jan-Kees gedaan. Zo'n uitspraak geeft niet alleen het democratisch gehalte van dit kabinet weer, maar ook dat er geen grenzen zijn aan de eisen van de financiële wereld en dat bestuurders hun marionetten zijn. Gewoon de Mafia inhuren om je schulden te innen, welkom in de nieuwe wereld van onze Christen-Liberale-Vrijheidspartij.

In de eerste maanden van deze solvabiliteitscrisis werden er nog ballonnen opgelaten over groter toezicht, strengere regels, meer eigen kapitaal voor banken (2), alternatieven voor kredietbeoordelaars als Moody's, het splitsen van banken in investeringsbanken en gewone banken; zonder staatsgaranties voor de investeringsbanken. Het verbieden of strak aan banden leggen van de handel in derivaten. Scherpere regels voor boekhouding en accountancy. Krachtig ingrijpen bij overtredingen. Allemaal voormalige hete lucht. Somzheimer heeft dit alles weggevaagd uit het bewustzijn. Af en toe is er een vonkje kritisch historisch besef, maar dat wordt overschaduwd door prangende vragen of het huwelijk van Wesley en hoe-heet-ze-ook-weer op springen staat, of wie de winnaar van X-Factor zal worden. Nee, we weten het nu echt dat de kosten van de collectieve voorzieningen belachelijk hoog zijn en op termijn niet meer te handhaven. Dat wordt ons wel in dagelijkse porties voorgehouden. Onderwijs, zorg, oudedagsvoorziening? Met droge ogen wordt beweerd dat de publieke verwachtingen op deze gebieden te hoog gespannen zijn, daar moet iets aan gedaan worden. Gewoon een kwestie van verwachtingen management. Want het kan niet vaak genoeg herhaald worden: bij collectieve voorzieningen ligt de schuld van al die overheidstekorten, niet bij de financiële steun aan bankiers en andere speculanten. (Overigens kan aan dit rijtje worden toegevoegd: de groentetelers, die hun bedrijfsrisico's snel willen afwentelen op de belastingbetalers. Goed voorbeeld doet volgen, nietwaar.)
Dus is de oplossing een simpele: bezuinigen, bezuinigen en herstructureren van wat er nog rest aan collectieve voorzieningen; en uiteraard het schrappen van allerlei regels die de economie belemmeren. Denk dan vooral aan zaken als CAO's, ontslagbescherming, werkloosheids- en andere sociale uitkeringen. Datgene wat in de 19e en 20e eeuw werd veroverd als “sociale verworvenheden” wordt met een sneltreinvaart op de vuilnisbelt gestort. Een terugkeer naar de charitas van de rijken. Inderdaad, vernebelt, verdunkelt sind alle Hirne. Blijkbaar wordt ook vergeten dat voor de neoklassieke economen “ongelijkheid” een goede zaak is. Waarom zou men anders blijven werken. En hoe “productiever” hoe beter, dus scheppen geld naar de financiële toverkunstenaars en wat wisselgeld naar de werkenden. Niet-werkenden? Opvreters meneer! Het weg ermee wordt nog net niet over de lippen gebracht, althans niet in het publiek.

De nieuwe werkelijkheid is dat bedrijfsrisico's van bankiers en financiers niet meer bestaan. Mogelijke verliezen worden gesocialiseerd terwijl de winsten geprivatiseerd blijven. De rekening voor de verliezen komt bij de staat, zoals de investeringsverliezen van Duitse, Franse, Engelse en Nederlandse bankiers op Centraal en Zuid Europa gedekt worden door de burgers. Dit terwijl de kassen van de grote onderneming overvol zijn, alleen al de aan de beurs in Frankfurt genoteerde ondernemingen hadden op 1/12/2010 138 miljard in kas. Maar daar komt de politiek niet aan. Net zomin als de Griekse politiek aan het miljarden bezit van de Griekse Orthodoxe Kerk komt.
Onder het mom van crisisbestrijding worden de democratische rechten van burger en parlement overgeheveld naar nieuwe centrale organen die niet aan democratische controle zijn onderworpen.Zo spreekt José Manuel Barroso, voorzitter van de Europese Commissie van een stille revolutie die zich aan het voltrekken is. Een stiekeme verscherping van het Europese Stabiliteitspact met wijdreikende bevoegdheden voor de Europese Commissie. Hun oplossingen voor de crisis zijn voorspelbaar: korten op lonen en sociale zekerheid, afbouw van publieke dienstverlening, lagere belastingen voor grote ondernemingen en snijden in de rechten van werknemers. Besluiten hiervoor zijn geen zaak meer van de nationale parlementen maar van de Europese Commissie. De geconditioneerde reflex van de neo-regenten. En alsof dit al niet voldoende is komt de NAVO met de mededeling dat er meer geld in defensie gestort moet gaan worden, anders speelt Europa geen rol meer op het wereldtoneel, aldus de secretaris-generaal Anders Rasmussen. Na de eerdere kritiek van de vertrekkende Amerikaanse minister van Defensie, Robert Gates, moeten de geesten weer vrij gemaakt worden voor meer geld en meer buiten-Europese militaire avonturen.

Ondertussen is onder de bevolking het vertrouwen in traditionele instituties en partijen aan het verdampen. Bezuinigen en privatiseren met behulp van een militaire dictatuur wordt schaamteloos geopperd. De kloof tussen kiezer en politiek wordt dieper en breder, de grenzen van het traditionele politieke bedrijf zijn bereikt. Paul Mason (redacteur economie van het BBC programma “Newsnight” bracht het treffend onder woorden: The "mainstream" - whether it's the media, politicians or business people - is beginning to seem illegitimate to large numbers of people.” En zo is het maar net. Europa betekent vooral dat de belangen van de grote ondernemingen en banken centraal staan. Niemand die het heeft over de belangen van de bevolking, garanties op sociale zekerheid, het herstel van nutsbedrijven, terugdringing van marktwerking in onderwijs, gezondheidszorg, huisvesting en openbaar vervoer. Bij Donner zal dat alles niet doordringen. Hij beschouwt zichzelf als Procrustes (3) en voelt zich wel bij deze renaissance van Gezag en Orde, bij het gebrek aan tegenspraak. Bij charitas in plaats van rechten, van geen gezeur van het plebs bij de bestuurders, van herstel van de traditionele verhoudingen, respect voor bewindspersonen en een volgzame, gezagsgetrouwe “journalistiek” die dat alles in- en uitademt. Nog even en Donner komt in ambtsuniform met steek naar de Tweede Kamer. Somzheimer heeft zich daar dan definitief gevestigd.

Noten:
(1) CDS: Credit Default Swap, CDO: Collateralised Debt Obligations, RMBS: Residential Mortgage Backed Securities, CMES: Commercial Mortgage Backed Securities.
(2) Behalve in Zwitserland, waar besloten is om het eigen kapitaal van banken tot 19 procent te verhogen. Eén bank overweegt al om zich te splitsen en de “investeringsbank” buiten Zwitserland te vestigen.
(3) Een zoon van Poseidon, die mensen bij zich op een ijzeren bed liet overnachten. Volgens de mythe maakte hij hen dan “passend” door ze of met een hamer te bewerken dan wel met een bijl te kortwieken.

Dit bericht is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 438, 1 juli 2011