De verkiezingswinst van de AKP in Turkije

Winnen en verliezen

door Peter Edel
Verkiezingen in Turkije, de Turken zouden het weten. Luidsprekers op daken van immense voertuigen met de smoelwerken van kandidaten, spuwden partijliederen uit, waardoor het een heksenketel van jewelste werd in de sowieso al rumoerige Turkse steden. Alleen de drie grootste partijen gebruiken dergelijke mobiele propaganda. De anderen doen niet aan dit soort overdreven gedoe. Kunnen het waarschijnlijk ook niet betalen, want het moet een lieve duit kosten om al die bussen rond te laten rijden. Je vraagt je af hoeveel Turken onder de armoedegrens geholpen zouden zijn met het totale bedrag dat daarmee gemoeid was. Gek genoeg stond geen columnist daar bij stil. Die schreven vooral over de schandalen en het onvermijdelijke moddergooien. Op dat gebied viel er zeker veel te beleven. Zo was er het videoschandaal waar de ultra-nationalistische Nationale Actiepartij (MHP) - die ooit de fascistische Grijze Wolven voortbracht - door geteisterd werd. Op Internet verschenen video-opnamen waarop prominente MHP-politici met aantrekkelijke deernen in de weer waren. MHP-leider Devlet Bahceli reageerde als door een wesp gestoken: dit kon alleen het werk zijn van politieke tegenstanders. Bahceli wees de beschuldigende vinger naar ‘de andere kant van de oceaan’. Meer hoefde niet gezegd te worden, want iedere Turk begrijpt dat hij daarmee de sekteleider Fethullah Gülen bedoelde. Gülen verblijft sinds het einde van de jaren negentig met steun van een aantal CIA-coryfeeën in de VS en heeft zich sindsdien gemanifesteerd als een zeer invloedrijke steunpilaar van de regerende Gerechtigheids en Ontwikkelingspartij (AKP). Of Gülen werkelijk achter de problemen van de MHP zat, is onduidelijk. Er waren ook geruchten dat een militante fractie binnen de MHP Bahceli via het videoschandaal tot vertrek wilde dwingen.

Bahceli sloeg in de laatste week voor de verkiezingen terug door Premier Erdogan te beschuldigen van afspraken met Abdullah Öcalan, de tot levenslang veroordeelde leider van de Koerdische PKK. ‘Niets van waar’, zei Erdogan en verklaarde dat Öcalan was opgeknoopt als hij destijds had geregeerd. ‘Waarom heb je dat dan niet gedaan in de negen jaar dat je aan de macht bent?’, reageerde Bahceli uiteindelijk. En zo werd de bereidheid tot het ophangen van Öcalan uiteindelijk een punt in de toch al grimmige verkiezingsretoriek. Weinig verheffend. Overigens was er een partij die de herinvoering van de doodstraf als belangrijkste inzet bij de verkiezingen koos. Dat was de Grote Eenheidspartij (BBP), een club die zich in 1993 van de MHP afsplitste. Gelukkig zou de BBP geen rol van betekenis spelen bij de verkiezingen.

Wederom winst voor de AKP
Dan breekt de dag aan waar de Turken al die maanden op gewacht hebben. Een grote verrassing was dat de stemmers deze keer geen blauwe stip op hun vinger kregen, wat bij vorige verkiezingen gebruikelijk was om fraude uit te sluiten. Kennelijk bestaat er nu wel voldoende vertrouwen in de administratie bij verkiezingen. Neemt niet weg dat er altijd weer geruchten zijn over verkiezingsfraude. Die werden in de hand gewerkt door het verloop van het referendum verleden jaar over een aanpassing van de grondwet. Politieagenten zouden toen misbruik hebben gemaakt van hun recht om bij een ander stembureau te stemmen dan in de wijk waar ze wonen. Velen zouden zo tientallen keren ‘ja’ hebben gestemd en het gerucht deed de ronde dat zoiets ook bij de verkiezingen zou gebeuren. Koren op de molen van de tegenstanders van Fethullah Gülen, waarvan iedereen weet dat hij veel volgelingen binnen de politie heeft.

De uitslag was geen verrassing. Je kon op je klompen (voor zover die er zijn in Turkije) aanvoelen dat de AKP met overmacht ging winnen, waardoor nogmaals zonder coalitie geregeerd kon worden. Met meer dan vijftig procent kreeg de AKP meer stemmen dan ooit tevoren. Toch was het even spannend. Grote vraag was of er tweederde van het parlement veroverd zou worden. In dat geval had een ‘supermeerderheid’ ontstaan, waardoor de AKP een nieuwe grondwet in elkaar had kunnen sleutelen, waar de andere partijen geen enkele invloed op hadden. Dat maakte het videoschandaal rond de MHP extra saillant. Want als de MHP er niet in geslaagd was de kiesdrempel van tien procent te halen, waren de stemmen op die partij naar de AKP gegaan. En dan had Erdogan wel degelijk een supermeerderheid gekregen.
De Premier rekende zich in de aanloop van de verkiezingen al rijk, maar de vlieger ging niet op, want de MHP kreeg dertien procent van de stemmen. Meer zelfs dan de elf procent in de peilingen van een paar weken geleden. Als gevolg werd de AKP weliswaar de winnaar, maar in een zeker opzicht toch ook de verliezer. Want zoals de zaken er nu voor staan komt de AKP zelfs vier zetels tekort om een nieuwe grondwet zelfstandig naar een referendum te kunnen verwijzen.
De MHP bleef gespaard omdat stemmers die het anders niet in het hoofd hadden gehaald om op die partij te stemmen, dat nu wel deden. Alleen maar om een supermeerderheid van de AKP te voorkomen. Onder hen bevinden zich velen die normaliter op de gematigd linkse Republikeinse Volkspartij (CHP) van Kemal Kilicdaroglu hadden gestemd. Zonder de vrees dat de MHP de kiesdrempel niet zou halen, had de winst van de ooit door Atatürk himself opgerichte CHP waarschijnlijk dan ook nog iets ruimer uitgevallen dan de extra vijf procent waar de partij nu op bleef steken.

Kokende kikker
De seculiere achterban van de CHP zag de bui al hangen bij een supermeerderheid voor de AKP. Daar leeft het schrikbeeld van een verbod op bikini’s op de Turkse stranden, een fles raki van meer dan honderd lira, gescheiden parken voor mannen en vrouwen en meer van dat soort ongein. Of het daar werkelijk van was gekomen, is echter zeer de vraag. Het lijdt weinig twijfel dat de meest fanatieke AKP-aanhangers in het geniep van dat soort zaken dromen. En ook de grote roerganger Fethullah Gülen zal dat zien zitten als je diep in zijn hart kijkt.
Daar staat tegenover dat Turkije tegen heel wat haren in zou strijken wanneer het onvoorwaardelijk op weg zou gaan naar de status van een tweede Iran. Buitenlandse investeerders zouden zich dan bijvoorbeeld nog wel eens achter het oor kunnen krabben. En het is juist door hen dat de Turkse economie onder de AKP een van de snelst groeiende economieën op de aardkloot is geworden. Verder zal de rigoureuze invoering van aan de islam gerelateerde wetten de toetreding van Turkije tot de EU niet bespoedigen. En een meerderheid onder de AKP-stemmers schijnt daar nog altijd aan te hechten.
Toch blijft de vraag hoe Turkije er na nog eens tien jaar AKP-bestuur uit zal zien. Het is de afgelopen negen jaar weliswaar niet zo’n vaart gelopen als de seculieren vreesden, maar de AKP heeft duidelijk voor een proces van geleidelijkheid gekozen, waarbij langs slinkse weg stapje voor stapje islamitische stokpaardjes worden uitgewerkt. Merk je de laatste tijd al, want een fles raki is nu toch al een behoorlijk stukkie duurder dan vroeger. En waar jongeren tijdens feestelijke gelegenheden op nationale feestdagen nog in korte broekjes waren gehuld, is er tegenwoordig een stuk minder bloot vel zichtbaar. Verder worden in toenemende mate boeken verboden, vaak vanwege hun erotische inhoud. Kortom, de metafoor van de boiling frog zou zich in Turkije wel eens kunnen openbaren.
Vooralsnog is een andere vrees echter meer aan de orde, want de verkiezingsuitslag zou heel goed door de AKP geïnterpreteerd kunnen worden als een goedkeuring van het electoraat aan de antidemocratische tendensen van de laatste tijd. Want alle schone woorden over democratisering ten spijt, lijkt de AKP niet veel kaas gegeten te hebben van democratie en vrijheid van meningsuiting. Het record-aantal journalisten in Turkse gevangenissen en de processen tegen critici, zijn tekenen aan de wand dat de AKP wat dat betreft niet snel het boetekleed aan zal trekken. Integendeel, alles wijst er op dat Turkije onder de AKP meer en meer een autocratie gaat worden.

Geen Mavi Marmara 2
Tijdens de eerste toespraak na zijn overwinning noemde Erdogan de uitslag ook goed nieuws voor de bevolking van Gaza. Op dat moment heerste nog de veronderstelling dat het Turkse passagiersschip Mavi Marmara deel zou nemen aan het Freedom Flotilla, dat later deze maand wederom een poging onderneemt om Gaza te bereiken. Verleden jaar liep dat totaal uit de hand, toen acht Turken door Israëlische machinegeweren werden neer gemaaid op de Mavi Marmara.
Een paar dagen na de verkiezingen werd echter bekend dat de Mavi Marmara om onduidelijke redenen niet deel zal nemen aan het Freedom Flotilla. Tot groot genoegen van Israël overigens. Daarmee is het conflict tussen Turkije en Israël nog niet de wereld uit. De verkiezingswinst zal Erdogan zo te zien zelfs aanmoedigen zijn verbale aanvallen op Israël voort te zetten. Het behoeft geen betoog dat er tal van geldige redenen zijn om kritiek op Israël te hebben, maar in zijn geval passen daar vraagtekens bij. Bekommert Erdogan zich werkelijk om de Palestijnen, of meent hij zo zijn populariteit te vergroten in de islamitische wereld? Dat de AKP niet te porren is voor een economische boycot die Israël echt pijn zou doen, wijst in die richting. Sterker, onder de AKP is de handel over en weer tussen Turkije en Israël alleen maar toegenomen. Turkije koopt nog altijd veel wapens van Israël en het is een merkwaardige gedachte dat de soldaten die op de Mavi Marmara Turken doodschoten, uniformen dragen waarvan de stof in Turkije wordt geproduceerd.

Wat staat er verder op het Turkse menu waardoor de verkiezingen snel vergeten zullen zijn? Uiteraard zijn er de Koerden. Eerder suggereerde PKK-leider Abdullah Öcalan een einde van de eenzijdig door hem afgekondigde wapenstilstand, als de Koerdische opening niet snel wordt vlotgetrokken. Volgens de laatste berichten wil hij de wapenstilstand echter verlengen. Er doen zelfs geruchten de ronde als zou de vrijlating van Öcalan overwogen worden. Dat biedt de AKP een groot voordeel, want de onafhankelijke Koerdische parlementsleden zouden in ruil dan wel eens de fel door Erdogan begeerde nieuwe grondwet kunnen steunen. Krijgt Bahceli wellicht alsnog gelijk met zijn beschuldigingen in de week voor de verkiezingen over onderhandelingen met Öcalan. Met dergelijke ontwikkelingen zal de internationale aandacht hoe dan ook op Turkije gevestigd blijven. Ook nu de verkiezingen voorbij zijn.

Dit bericht is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 438, 1 juli 2011