van patiënt naar zorgconsument

Minister van volksgezondheid Hoogervorst zal peentjes gezweet hebben om zijn nieuwe zorgverzekeringswet. De huisartsen gingen drie dagen in staking en zetten de bezwaren tegen een door 'de zorgverzekeraar' gedomineerde gezondheidszorg flink op de kaart.

door Herman van Wietmarschen

In de Eerste Kamer waren dan ook opvallend veel camera's op 6 juni, toen de eerste kamer uiteindelijk toch instemde met de nieuwe wet (1). Per 1 januari aanstaande zal, indien de invoering van de wet op rolletjes verloopt, het ziekenfonds worden afgeschaft en worden vervangen door een basisverzekering. Meer marktwerking in de zorg moet kosten verlagen, belooft Hoogervorst. Echter, de kritieken op het nieuwe zorgstelsel nemen toe en de consument zal er niet beter op worden.

Plotseling zijn we allemaal zorgconsumenten geworden. De patiënt is verleden tijd. Met een winkelwagentje rijden we straks door de zorgsupermarkt, zoekend naar de producten die we lekker vinden, die er goed uitzien en waar we nog wat geld voor over hebben. Rijke mensen gaan naar de duurste supermarkt met prachtige producten, armere zullen genoegen moeten nemen met goedkope, kwalitatief mindere producten of zullen op een houtje moeten bijten. Zorg is geen basisrecht meer, het is een privilege.
Eind 2005 krijgt iedere verzekerde een nieuwe polis aangeboden voor een nieuwe basisverzekering in 2006. Zorgverzekeraars mogen mensen niet weigeren voor deze basisverzekering. Echter deze polis zal rond de 1100 euro per jaar gaan kosten, tegen de 400 à 500 euro die mensen nu betalen. Via de no-claim regeling en de zorgtoeslag moeten mensen proberen nog wat van hun betaalde premie terug te krijgen.
Zaken als fysiotherapie, tandarts en de pil zitten niet in de basisverzekering en moeten bijgekocht worden. "Omdat alleen het uitgeklede basispakket een acceptatieplicht kent, kunnen verzekeraars straks ongestoord selecteren op gezondheidsrisico's, zoals diabetes", zegt cardioloog Menno Baars (2).
Het uitkleden van de zorgverzekering neemt echter al sinds 2004 ernstige vormen aan. De Chronisch zieken en Gehandicaptenraad signaleren sterk toegenomen kosten voor chronisch zieken en gehandicapten door het schrappen in het ziekenfondspakket. "De maatregelen van de minister betekenen vooral een lastenverschuiving van collectief gedragen kosten naar individuele lasten. Het zijn met name mensen met een chronische ziekte of beperking die de rekening gaan betalen". zegt Jan Troost, destijds voorzitter van de CG-Raad (3). "De zorgverzekeraar dwingt ons eigenlijk om de patiënten te mishandelen", zegt huisarts Bram de Wit: "In de voorgelegde contracten wordt heel slecht gezorgd voor diabetes patiënten, amputatie van tenen en voeten is de laatste tijd enorm toegenomen. CZ weigert de benodigde zorg in te kopen; deze groepen zijn gewoon te duur (4)."

Zorgconsumenten
"Consument vindt shoppen in de zorg te lastig", kopt 't Utrechts Nieuwsblad op 5 maart 2005. Begin dit jaar kreeg iedereen een paar maanden de tijd om van zorgverzekeraar te wisselen. Zorgverzekeraars gaven eind 2004 ruim 35 miljoen euro uit aan reclamecampagnes (5). Marktwerking in de zorg, en vooral de druk op verzekeraars zou door de kritisch consument gewaarborgd worden. Echter slechts weinig mensen veranderden van verzekeraar: "Relatief gezien is de verschuiving dus te verwaarlozen", zei woordvoerder Rensen van VGZ (6). Verzekerden blijken over het algemeen te blijven zitten waar ze zitten waardoor de verzekeraar haar kwaliteit niet hoeft te waarborgen. De Nederlandse Patiënten en Consumenten Federatie (NPCF) signaleert dat mensen juist wel willen overstappen, maar niet kunnen. "Uit onze telefonische meldlijn blijkt dat verzekeraars mensen die iets mankeren al snel beschouwen als een risico". Verzekeraars mogen mensen niet weigeren voor het basispakket, maar wel voor het aanvullende pakket. Hierdoor kunnen mensen zich na een overstap moeilijker verzekeren voor aanvullingen (6).
Een andere reden waarom mensen niet kunnen kiezen tussen verzekeraars is dat mensen gewoonweg niet weten welke ziekte of aandoening ze zullen krijgen. PvdA woordvoerder Hamel voorspelt in Trouw dat mensen gaan kiezen voor de goedkoopste zorgverzekering. "Dit betekent dat de kwaliteit van de zorg op de tweede plaats komt en dat vind ik een achteruitgang (7)."
Bijzonder hoogleraar patiëntenperspectief Margo Trappenburg vraagt zich af of mensen wel behoefte hebben aan meer keuzevrijheid: "De meeste mensen zullen zich straks overspoeld voelen met alle aanbiedingen (7)." Om mensen te leren kritische zorgconsument te worden is volgens Trappenburg een 'volksopvoedingsproject' nodig. Maar mensen hebben het gewoon veel te druk om zich hiermee bezig te houden, aldus Trappenburg.

Bezuinigen op zorg
"Ouders houden kinderen weg bij huisarts", is de titel van een verontrustend artikel in Utrechts Nieuwsblad. Veel ouders blijken niet te weten dat kinderen onder de 18 jaar uitgesloten zijn van de no-claim regeling. "Een kwart van de ziekenfondsverzekerden zegt niets te snappen van de no-claimregeling", blijkt uit onderzoek van Achmea Zorg. "Eén op de vier Nederlanders denkt ten onrechte dat huisartsenbezoek ten koste gaat van de teruggaaf. Eén op de vijf ziekenfondsverzekerden weet niet dat de no-claimregeling al is ingegaan (8)."
Een kwart van de mensen met kinderen denkt ook dat zorg gebruik door minderjarige kinderen hun teruggaaf vermindert. "Zes procent heeft zelfs om die reden de kinderen daadwerkelijk zorg onthouden. Twee miljoen Nederlanders hebben het afgelopen jaar afgezien van zorg omdat ze de kosten van een behandeling te hoog vonden", toonde hetzelfde Achmea onderzoek aan. Er werd vooral bezuinigd op tandarts, fysiotherapie en geneesmiddelen (9).
Bovendien zijn er in Nederland zo'n 225 duizend mensen met helemaal geen zorgverzekering (10). Dit zullen er alleen maar meer worden wanneer mensen hun veel hogere premie niet meer kunnen betalen. Op verschillende vlakken zijn de lasten alleen maar toegenomen, denk aan de huur- en energieprijzen. Hoogervorst beleid lijkt nu al te werken. Door de onduidelijkheid en ingewikkeldheid rond de zorgverzekeringen zien mensen af van zorg, ook al zou dit gewoon vergoed worden.

Verzekeraars aan de macht
Niet alleen de 'zorgconsument' lijdt onder Hoogervorsts beleid, menige beroepsgroep in de zorg ondervindt de gevolgen van de marktwerking in de zorg. Zorgverleners kunnen het zich niet permitteren om machtige zorgverzekeraars te negeren. Zo heeft zorgverzekeraar CZ twee miljoen klanten en kondigde onlangs een fusie aan met OZ, die nog eens 600 duizend klanten aan zal leveren (11). Zorgverzekeraars hebben het afgelopen jaar hun economische machtspositie doen laten gelden, schrijft Bouten in het Financieel Dagblad (12). "De fysiotherapeuten kregen wurgcontracten aangeboden voor behandelingen in de hoofdverzekering èn de aanvullende verzekering. De aanvullende verzekering is een particuliere verzekering. Daarvoor bestaat geen wettelijke verplichting om contracten te sluiten. De onderhandelingsmarge die de ziektekostenverzekeraars boden was: zegt u maar ja of nee tegen het totale contract", aldus Bouten. Deze wurgcontracten bieden tarieven die ver beneden de kostprijs liggen, en dat terwijl de tarieven in de fysiotherapie al 50 procent te laag zijn.
Ook de kraamzorg ligt in de clinch met verzekeraars. Menzis en Achmea hebben bedacht kraamzorg te gaan veilen. Kraamzorgbureaus moeten tegen elkaar opbieden om een deel van de markt voor zich te winnen. "We zullen elkaar de tent uitvechten. Ik vrees dat dit funest zal zijn voor de kwaliteit van de kraamzorg", vertelde Directeur B. de Jager van Groene Kruis Kraamzorg in Groningen de Trouw in maart (13). De laagste bieder krijgt de opdracht. Verzekeraars zeggen dat dit niet ten koste zal gaan van de kwaliteit. Een paar maanden later zijn de eerste spaanders gevallen. "Op verschillende plaatsen in het land zijn bureaus op de fles gegaan of afgeslankt", schrijft Yvonne Jansen in het UN van 1 juni. Commerciële kraamzorg aanbieders bezuinigen rustig twintig procent op het uurtarief. Blijkbaar moeten de bezuinigingen in de kraamzorg gehaald worden bij de salarissen van de zorgverleners. L. Vincken van CNV Publieke Zaak maakt zich ernstig zorgen over de kwaliteit van de kraamzorg: "het wachten is op ongelukken (14)".
Een andere tactiek is het verstrekken van bonussen als huisartsen zich een door de zorgverzekeraar gewenst gedrag aanmeten. "Zorgverzekeraar CZ gaat huisartsen die zo verstandig mogelijk medicijnen voorschrijven extra belonen", meldt een ANP persbericht. "De extra beloning kan oplopen tot circa 3000 euro". Wat een verzekeraar onder 'verstandig' verstaat laat zich raden: kosten besparing. Ook al kan dit in sommige gevallen betekenen dat groepen mensen meer medicijnen voorgeschreven krijgen door de huisarts, zoals CZ zich in het persbericht verdedigt, de verzekeraar waant zich steeds meer een praktijkgenoot van de arts (15).
Zorgverzekeraars kunnen er voor kiezen de touwtjes helemaal in eigen handen te nemen door zelf ziekenhuizen te starten. Zo heeft zorgverzekeraar CZ een orthopedisch centrum opgericht samen met het Veldhovense ziekenhuis Maxima Medisch Centrum (16). Annelies Huygen noemt de nieuwe rol van verzekeraars een spannend experiment: "De dubbelrol maakt de verzekeraar ook ongeschikt om budgetten te verdelen. Ze kunnen de gelden dan naar zichzelf sluizen, bijvoorbeeld door normen te stellen waaraan zij zelf het beste voldoen. Het kan slagen, maar het kan ook faliekant misgaan (17)".
Daarnaast zullen verzekeraars zich steeds meer gaan bemoeien met het leven van mensen. "Verzekeraar vergoedt margarine" kopte de Trouw van 5 januari 2005. Zorgverzekeraar VGZ gaat een vergoeding aan haar leden uitkeren voor het consumeren van producten van Becel Pro-activ. VGZ-directeur Wouter van Soest noemt het in de Trouw "preventief beleid", door het consumeren van margarine, melk en yoghurt van Becel Pro-activ gaat het cholesterolgehalte naar beneden. Unilever en VGZ hebben een goede deal gesloten (18).

De patiënt is door Hoogervorst ingeruild voor de consument. De veranderingen in het zorgstelsel van de afgelopen jaren worden aangevuld met een nieuwe zorgverzekeringswet. Verzekeringsmaatschappijen gaan steeds meer de dienst uitmaken in zorgland. Zij, en steeds minder artsen, zullen bepalen welke zorg geschikt voor je is. Of de macht van verzekeraars nog in de toom te houden valt is een vraag waarop we het antwoord de komende jaren zullen zien.

(Herman van Wietmarschen is verbonden aan de Werkplaats Biopolitiek, kijk op internet: www.biopolitiek.nl)

noten:
1. Utrechts Nieuwsblad 8 juni 2005 "Groen licht voor basisverzekering zorg"
2. Mednet no. 8, 2004
3. Jan Troost, themabijeenkomst 20 januari 2005, CG-raad "Solidariteit en participatie"
4. Nikkie Post, Mednet 11, 2004 "Zorgverzekeraar dwingt ons de patiënten te mishandelen"
5. Jeroen Trommelen, de Volkskrant 1 februari 2005 "Effect van campagnes is beperkt"
6. Sylvia Marmelstein, Utrechts Nieuwsblad 5 maart 2005 "Consument vindt shoppen in de zorg te lastig"
7. Meindert van der Kaaij, Trouw 4 juni 2005 "Marktwerking blijft omstreden"
8. Sylvia Marmelstein, Utrechts Nieuwsblad 4 juni 2005 "Ouders houden kinderen weg bij huisarts"
9. Sylvia Marmelstein, Utrechts Nieuwsblad 4 juni 2005 "Niet naar de dokter uit geldgebrek"
10. GPD, Utrechts Nieuwsblad 8 juni 2005 "Nieuw zorgstelsel zorgt voor eerlijker verdeling kosten"
11. ANP, 13 juni 2005 "Zorgverzekeraars CZ en OZ hebben intentie tot fusie"
12. Kitty Bouten, Financieel Dagblad, 8 oktober 2004 "Patiënten en beroepsgroep in de kou door sanering fysiotherapie"
13. Wilfried van der Bles, Trouw 12 maart 2005 "Verzekeraars veilen zorg"
14. Yvonne Jansen, Utrechts Nieuwsblad 1 juni 2005 "Prijzenslag in de kraamzorg door veiling"
15. ANP, 31 maart 2005 "CZ geeft extra geld aan huisartsen die nog beter voorschrijven".
16. de Volkskrant 1 april 2005 "Verzekeraar CZ in zorgcentrum"
17. Annelies Huygen, Trouw 31 mei 2005 "De artsen zitten goed: regie bij de verzekeraar geeft zieke geen garantie voor beste zorg"
18. Herman van Wietmarschen, www.biopolitiek.nl 11 januari 2005 "Verzekeraar en industrie hand in hand"

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 404, 8 juli 2005