De enige kandidaat heeft gewonnen!

Presidentsverkiezingen in Rusland

Met een overweldigende meerderheid van stemmen werd Vladimir Vladimirovitsj Poetin op zondag 14 maart voor een tweede ambtstermijn gekozen als president van de Russische Federatie. Die overwinning kwam voor niemand als een verrassing, de enige verrassing was Poetin's keuze van zijn nieuwe premier: de grijze muis Fradkov.

door Vadim Donetsky/INSUDOK

Het ontslag van premier Mikhail Kasjanov, en met hem van de hele Russische regering, op dinsdag 24 februari was al maanden eerder verwacht. Alleen het tijdstip, een paar weken voor de presidentsverkiezingen van 14 maart, was verrassend. Volgens Poetin had hij juist voor dit moment gekozen om de kiezers duidelijkheid te geven over de politieke koers in het land die men na zijn herverkiezing zou mogen verwachten. Maar sommige ministers uit het kabinet van Kasjanov moesten uit de media vernemen dat zij waren ontslagen. Uiteindelijk moest alleen Kasjanov zelf het veld ruimen en werd de rest van de regeringsploeg opnieuw geïnstalleerd onder leiding van de voor velen onbekende Mikhail Fradkov. Fradkov werd op 1 maart door Poetin voorgedragen en op 5 maart door het parlement 'goedgekeurd', wat geen groot wonder was omdat ruim 300 van de 450 parlementszetels worden bezet door Poetin-getrouwen.

grijze muis
Mikhail Fradkov was op de achtergrond al vele jaren bekend als een loyaal bureaucraat. De nu 53-jarige grijze muis was in de Sovjetperiode economisch adviseur aan de ambassade van de USSR in de Indiase hoofdstad New Delhi en na de ineenstorting van de Sovjet-Unie werkte hij als Russisch vertegenwoordiger bij de Verenigde Naties en werd voorzitter van de Russische GATT-delegatie. Onder Jeltsin was hij een tijd minister van buitenlandse economische relaties, vervolgens hoofd van de Federale belastingpolitie, een soort Russische FIOD, maar dan met veel meer macht en behorend tot het Ministerie van Binnenlandse Zaken, waar nauw werd samengewerkt met de Federale Veiligheidsdienst FSB, de naadloze opvolger van de roemruchte KGB. Sinds maart 2003 was Fradkov Russisch ambassadeur bij de Europese Unie in Brussel, waarvoor hij de rang van minister kreeg. Zijn Brusselse avontuur heeft dus minder dan een jaar geduurd. Door zijn werk bij de belastingpolitie kreeg Fradkov goede betrekkingen met de staatsveiligheidsdiensten, die een sleutelpositie innemen achter de machtsvorming rond president Poetin. Zoals bekend is Poetin zelf uit deze diensten afkomstig.
Met het aan de kant zetten van Mikhail Kasjanov is de laatste relikwie uit het Jeltsin-tijdperk verdwenen uit de Russische regering, op Poetin zelf na. Hij en Kasjanov waren de enigen die nog resteerden van degenen die ooit door Jeltsin zelf op hoge posten waren benoemd. Tijdens de bijna vier jaar dat Kasjanov premier was bereikte de economische groei in Rusland bijna 20 procent. Deze groei werd evenwel vrijwel alleen veroorzaakt door de stijging van olie- en gasprijzen op de wereldmarkt en niet door het economisch beleid van de regering-Kasjanov. De echte reden van Kasjanov's ontslag had evenwel niets met de economie te maken, maar veel meer met het feit dat Kasjanov er een eigen mening op na hield, los van de mening van het staatshoofd. Terwijl Poetin steeds hardere standpunten innam ten opzichte van de Russische superrijken, de oligarchen, en zelfs Chodorkovsky, met een geschat eigen vermogen van 8 miljard dollar de rijkste man van Rusland, liet arresteren vond Kasjanov dat deze arrestatie een negatieve invloed had op het economisch herstel van Rusland. Bovendien was Kasjanov een goede vriend van Aleksandr Volosjin, de stafchef die in december 2003 ontslag nam uit protest tegen de arrestatie van Chodorkovsky. Poetin bleef evenwel op het standpunt dat Chodorkovsky - die wordt beschuldigd van miljardenfraude op belastinggebied - wegens economische misdaden moet worden berecht. Het voordeel bij de benoeming van Fradkov kan men dan ook ontlenen aan het feit dat deze nooit op een eigen mening kon worden betrapt en dat hij dus de aangewezen figuur is om onder Poetin de rol van premier te spelen.

"dieven of verraders"
Tijdens de parlementsverkiezingen van 7 december 2003 werd al duidelijk in welke richting zich de politieke situatie in de Russische Federatie ontwikkelde (1). Met de presidentsverkiezingen van 14 maart van dit jaar is nog zichtbaarder geworden hoe dun het democratische laagje is dat de Russische samenleving bedekt. Tijdens de verkiezingscampagne weigerde Poetin deel te nemen aan openbare debatten met andere kandidaten, terwijl zijn verkiezingsactiviteiten door de onder regeringscontrole staande televisiekanalen tot vervelens toe breeduit werden uitgezonden als zijnde 'nieuws'. Andere kandidaten kwamen op de televisie nauwelijks aan bod, tenzij in zelfbetaalde verkiezingsspotjes. In sommige steden van de Russische Federatie werden mensen die op propagandatocht waren voor tegenkandidaten van Poetin door de politie meegenomen voor 'ondervraging'. De overwinning van Poetin stond al maanden geleden vast. Een van de kandidaten tijdens de presidentsverkiezingen en enige vrouw in het gezelschap, de liberale Irina Hakamada, noemde de keuze tijdens de verkiezingen er dan ook eentje tussen 'dieven' of 'verraders'. De door Poetin op 24 februari ontslagen Russische regering werd onder nieuwe leiding van Fradkov herbenoemd, zonder Kasjanov uiteraard. De nieuwe regering zal moeten zorgen voor herstructurering van het bankwezen en van het belastingstelsel, Poetin's voornaamste speerpunten in het beleid tegen corruptie en zelfverrijking. Het is een strijd die hij aangaat met de superrijken, de oligarchen, die tijdens Jeltsin de koek van privatisering van vroegere staatsbezittingen onder elkaar verdeelde en nu de nieuwe Russische bourgeoisie vormt (2). Deze superrijken hebben belastingontduiking en -fraude hoog in het vaandel staan. Middels een heel stelsel van banken in belastingparadijzen, vaak in handen van de Russische mafia, postbusfirma's op eilanden in de Stille Zuidzee en de Caraïben en talloze andere ondoorzichtige constructies sluizen zij hun miljoenen het land uit zonder daarover belasting te betalen. Poetin mobiliseert daarmee de bevolking door te stellen dat wegens een gebrek aan belastinginkomsten de staat wellicht in de nabije toekomst de pensioenen en andere sociale voorzieningen niet meer zal kunnen betalen. Zo bouwt hij zijn machtsbasis vooral op een fundament van angst en onzekerheid en kan hij zich vervolgens presenteren als de 'sterke man' die het op durft te nemen tegen degenen die zich onterecht hebben verrijkt op kosten van de bevolking. En zo is de cirkel weer rond.

vertrouwen verloren
Tijdens de parlementsverkiezingen van december vorig jaar was echter al duidelijk geworden dat juist degenen die het meest te lijden hebben van de ineenstorting van de Sovjet-Unie, en de daarmee gepaard gaande toenemende maatschappelijke ongelijkheid, een sterk teruglopende levensverwachting door invoering van hoge tarieven in de gezondheidszorg en veel te lage pensioenen, niet meer de moeite namen naar de stembus te komen. Zij hadden het vertrouwen in de politiek al verloren, een trend die zich nu bij de presidentsverkiezingen alleen maar heeft voortgezet. Er is geen werkelijke oppositie tegen Poetin, dus er valt ook niets te kiezen. De Communistische Partij staat op het punt van uiteenvallen in een aantal concurrerende groepjes, de andere oppositiepartijen verkeren in een diepe crisis. In de vier jaar dat Vladimir Vladimirovitsj Poetin nu aan de macht is heeft hij kans gezien om alle macht bij zichzelf te concentreren, gesteund door de 'machtsorganen', de veiligheidsdiensten en politie. Toch zullen dit onvoldoende garanties blijken voor de consolidatie van een probleemloze toekomst voor de heersende nieuwe elite in Rusland. Door de analisten van VN en OESO wordt een stagnatie in de economische groei in Rusland voorspeld. Het is daarom onvermijdelijk dat het vroeg of laat tot een hergroepering van oppositiekrachten in de Russische Federatie komt en zal de bevolking het op moeten nemen tegen het regime. Op dit moment is er nog geen herhaling van oktober 1917 te verwachten, maar de parallellen met de eraan voorafgaande periode nemen duidelijk toe!

noten:
1) Zie hiervoor "Geleide democratie in Rusland" in Kleintje Muurkrant 387 van 23 januari 2004.
2) Zie voor een "Top Tien" van de Russische miljardairs de website www.stelling.nl/insudok onder "Russische Federatie"

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 389, 19 maart 2004