Rampenzenders

"(...) Wanneer je een heel hóóg signaal hebt doordat je de zender in dezelfde stad hebt staan, dan heb je natuurlijk veel minder last van storende factoren. Maar bestaat er voor u niet de mogelijkheid om de radio's wat te verplaatsen? In sommige gevallen helpt dat natuurlijk wel, dat je dan even een plekje in huis opzoekt waar het wat beter is."

door eric zwitser

Het vorenstaande is geen citaat uit een boek van Kees van Kooten, maar een serieuze suggestie van PR-functionaris Rob Roskam van NOZEMA-OBC. Dus de stereo-installatie op zo'n volume in het douchehok dat je de uitzending in de huiskamer kunt volgen en het nachtkastje met de wekkerradio naar het balkon, want buiten ontvang je nog veel beter. Maar nee, haast Roskam zich uit te leggen, het is niet de bedoeling het bed in de openlucht te plaatsen.
NOZEMA staat voor Nederlandse Omroepzender Maatschappij en OBC is voluit Omroepzender Beheer Centrum: "Wij bewaken de zenders 24 uur per dag." Zènders? Wèlke zenders?! Want sinds enige tijd zijn een aantal daarvan op heel wat plekken in Nederland niet of nauwelijks meer te ontvangen.

Frequentiewisseling
In april 2003 bevestigt een TeleTekst-pagina van het Zuid-Hollandse RTV-West mijn ervaring dat Radio West sinds een zenderfrequentiewisseling van 88.4 FM naar 89.3 FM via de ether slecht te ontvangen is. Voor klachten wordt verwezen naar NOZEMA-nummer 686.25.50, het doorkiesnummer van het OBC. Totdat in maart Radio West en de Westlandse Omroep Stichting van frequentie wisselden ontving ik West net zo goed als tegenwoordig de WOS. Alleen, ik ben minder geïnteresseerd in de groei-situatie van paprika's en tomaten dan in sommige Radio-Westrubrieken. Daar komt nog bij dat in geval van een calamiteit Radio West de officiële regionale rampenzender is. Overigens ontvang ik inmiddels ook een zender als - bijvoorbeeld - Radio 1 niet meer probleemloos. Aan mijn radio's zal het niet liggen, die zullen niet na vele jaren trouwe dienst alle drie tegelijk de geest geven.
Om te ontdekken wat er aan de hand is bel ik op 4 april jongstleden het NOZEMA-nummer. Klachten over slechte zender-ontvangst worden behandeld door klachtencoördinator Jaap van Lier, maar omdat die nooit werkt op vrijdag wordt mij gevraagd na het weekend opnieuw te bellen. Van Lier wordt dat weekend echter ziek. Omdat niemand voor hem waarneemt en onbekend is hoe lang hij afwezig zal zijn probeer ik het de weken daarna een aantal keren en spreek daarbij verschillende NOZEMA-functionarissen. Die bevestigen niet alleen dat het klachten regent, maar weten mij ook te melden dat het probleem vooral wordt veroorzaakt doordat de zender van Radio West is verplaatst van Den Haag naar Rotterdam waardoor de signaalsterkte in het doelgebied is afgenomen.

Pieter van Baarle
In afwachting van het herstel van Van Lier probeer ik vanaf 16 april tevens de verantwoordelijke functionaris bij RTV-West te pakken te krijgen. Uiteindelijk word ik op 25 april teruggebeld door facilitair manager Pieter van Baarle, die bevestigt dat er nog steeds grote problemen met de ontvangst zijn. Ik zeg er bij de NOZEMA niet doorheen te komen. Van Baarle: "Het ministerie van Economische Zaken heeft de wettelijke verplichting ervoor te zorgen dat zenders goed te ontvangen zijn. Dat ligt dus niet bij de NOZEMA, helemaal niet. (...) Voor ons is het natuurlijk vreselijk, dat dit allemaal gebeurt. Ik zal u kort uitleggen wat er allemaal aan de hand is. Onder dwang van de commerciële omroepen, dwang is misschien een groot woord, maar laat ik het zo zeggen: er is behoefte in Nederland aan meer landelijke FM-netten. U heeft ongetwijfeld van die beruchte frequentieveiling gehoord. Het is de bedoeling dat door het herverdelen van allerlei frequenties en zenders er zeven landelijk dekkende commerciële radiozenders komen. EZ heeft opdracht gegeven aan TNO om dat helemaal te gaan berekenen. Dat betekent dat een heleboel zenders in Nederland en een heleboel omroepen naar andere zenders en andere frequenties moeten. Dat krijgt per 1 juni aanstaande z'n beslag, dan komen die zeven netten in de lucht. Een aantal omroepen hebben daar niet alleen een andere frequentie door gekregen, maar moesten zelfs hun zenders heel ergens anders gaan zetten en één van die omroepen zijn uitgerekend wij. Onze zender, die hier op de KPN-toren in Den Haag stond, staat nu in de Waalhaven in Rotterdam. TNO heeft onderzoek en berekening gedaan. U kunt begrijpen dat je moet afspreken met elkaar hoe sterk een zender op een antenne mag binnenkomen, dat is Europees vastgelegd. Om die zeven landelijke netten in Nederland te maken moest die norm in Nederland naar beneden. Met andere woorden, de norm voor het antennesignaal is nu lager dan vroeger. Daar zijn wij op een ongelooflijke manier de dupe van, want in heel Groot-Den Haag en in Leiden en Lisse zijn wij daardoor in het stedelijke gebied héél slecht te ontvangen. De NOZEMA heeft het aangelegd en voldoet keurig aan de norm. Alleen, die norm is niet toereikend genoeg en het regent hier klachten, wat voor ons natuurlijk dodelijk is."
Vervolgens deelt Van Baarle mee dat RTV-West op een aantal punten actie heeft ondernomen: er is een brandbrief geschreven naar EZ, er is een klacht ingediend bij de NOZEMA en men gaat zelf de veldsterktes laten meten. Daarnaast "hebben we hulp gevraagd aan de burgemeester van Den Haag en aan de grote steden, zeg maar Delft en Leiden. Die hebben een brandbrief geschreven naar aanleiding van het feit dat wij calamiteitenzender zijn en dus gewoon overal goed te horen moeten zijn, naar de Provincie en die schrijft weer een brandbrief naar EZ met het doel dat wij in de grootstedelijke gebieden steunzenders krijgen. We hebben drie van die gatenvullers aangevraagd en wachten nu op toestemming om die dingen aan te zetten. Als dat aangaat, dan zijn alle problemen grotendeels verholpen. Het kan binnen enkele dagen aan, maar we hebben toestemming van EZ nodig."
Als ik opmerk te overwegen de minister van EZ aansprakelijk te stellen antwoordt Van Baarle: "Wij vinden het onverantwoord, deze situatie, want als er iets gebeurt in het centrum van Den Haag... Ik rijd er zelf regelmatig met mijn auto en ik kan het gewoon niet ontvangen. Dan zeggen ze: 'Ja, dan moet je een goede autoradio kopen.' Nou, die heb ik, ik rijd in een nieuwe auto en ik vind het echt schandálig wat er aan de hand is." Erg optimistisch is Van Baarle niet. Aan het slot van het gesprek merkt hij op: "Misschien valt het allemaal mee en krijgen we toestemming om die steunzenders neer te zetten, maar ik heb er een hard hoofd in."

Jaap van Lier
Drie dagen later, op 28 april, word ik gebeld door een inmiddels herstelde Jaap van Lier van NOZEMA, die het verhaal van Van Baarle bevestigt: "Er is een grote operatie gaande om de hele FM-band opnieuw in te delen. Dat is een overheidsbeslissing en daarbij is een planning gehanteerd op basis van een andere norm dan tot voor kort gehanteerd werd. Die andere norm is onder andere nodig omdat men de FM-omroepband optimaal wil gaan benutten, dus zoveel mogelijk zenders daarop wil kunnen plaatsen oftewel zoveel mogelijk gegadigden voor een plaatsje in de FM-band iets wil kunnen aanbieden. De nieuwe zijn met name commerciële zenders die een plekje moeten krijgen. (...) Wat nu gaande is, de uitvoering van die herindeling, daar maakt de verplaatsing van Radio West onderdeel van uit. Gebaseerd op die nieuwe norm, zodat het doelgebied, dat in principe gelijk gebleven is, nog steeds gehaald wordt. Dat betekent voor een stad als Den Haag, waar een zender lokaal gevestigd was, dat je daar altijd een hele makkelijke ontvangst kon realiseren, terwijl je nu als het ware op afstand bediend wordt en dat betekent dat je dan lager in de schaal uitkomt. Dat is heel praktisch en logisch, lijkt me. Maar daarnaast is het óók zo, die norm is gewijzigd en dat betekent, er is heel kritisch gekeken wat er minimaal nodig is om toch een goede ontvangst te realiseren. (...) Al die getallen die daarop gebaseerd zijn, die zijn behoorlijk aangescherpt, heel kritisch gesteld en dat betekent: de ondergrens is naar beneden toe bijgesteld. Praktisch betekent dat: je moet hogere eisen stellen aan de locatie waar je ontvangt, dus bijvoorbeeld midden in een flat in de badkamer zal dat niet meer gaan èn de eisen die je aan de ontvanger stelt zijn verhoogd. Niet met de bedoeling, althans, ik neem aan dat dat niet de bedoeling van de minister geweest is, om iedereen dan maar peperdure ontvangers te laten aanschaffen, maar er is in de loop der jaren nogal wat kaf onder het koren gekomen en je koopt voor een habbekrats audiosets en ontvangertjes die eigenlijk het woord radio niet meer waardig zijn. Die konden altijd tot tevredenheid of redelijke tevredenheid meelopen in het geheel, maar vallen nu door de mand omdat er gewoon hogere eisen worden gesteld in selectiviteit en gevoeligheid en dergelijke en dat merk je. Die band wordt helemaal vol gezet, dat betekent alles moet wat inschikken. Er is geen vrijheid meer naar linker- en rechterburen, die is er nu wèl en het minimumsignaal is naar beneden bijgesteld omdat berekeningen en proeven van de overheid zelf hebben aangetoond dat dat kan. Daarmee bereik je dan dat je dus méér zenders op een band kwijt kunt."
Ik vraag of Van Lier hiermee de door TNO uitgevoerde berekeningen en proeven bedoelt. Zijn antwoord: "Ook, ja, ja. Met name TNO is voor de overheid dè leidraad geweest om de opdracht op te baseren." Begrijp ik goed van hem dat het dus eigenlijk niet specifiek een probleem van Radio West betreft en het ontvangstgebied daarvan, maar dat dus naarmate de zenderfrequentiewisselingen en herindelingen en dergelijke voortgang vinden die ontvangstproblemen ook in andere regio's te verwachten vallen? Van Lier: "Absoluut, ja. Wij ervaren dat ook, want wij zien gewoon overal dat niet alleen de verandering vragen en klachten oproept."
Ik: "Heeft TNO wellicht niet de onvangstnormen wat te laag gesteld, zijn ze daarin soms wat te optimistisch geweest?" Van Lier, wat zuchtend: "Ja, dat is inderdaad de vraag. Kijk, hoe meer wij van dit hele project realiseren, hoe meer je tegen die kritische norm aanloopt. Dus iedere verandering op verandering en aanvulling op aanvulling gaat steeds meer naar dat eindresultaat toe, waar je dan zal moeten vaststellen of die norm redelijk is. Laat ik het zó zeggen: je kunt natuurlijk alles wel verder aanscherpen en het onderste uit de kan halen, maar dat eist zijn tol. Kijk, West heeft een doelgebied maar het accent ligt in het stedelijk gebied Den Haag en een stad als Den Haag ervaart het per direct en voorspelbaar negatief. We hebben dit in meer regio's meegemaakt. Alleen, dan betrof het vaak regio's met kleine provinciestadjes en kleinere plaatsen. Het is dus absoluut niet gebonden aan achterliggende ideeën of technieken in Den Haag."
Ik zeg dat volgens Pieter van Baarle drie steunzenders voldoende zouden zijn, waarbij EZ verantwoordelijk is voor een goede ontvangst van het signaal. Van Lier: "Ja, EZ heeft die verantwoordelijkheid, absoluut. Maar kijk, datzelfde EZ is ook verantwoordelijk voor die wet zèlf. Dus deze norm komt in de Telecommunicatiewet te staan en daaraan getoetst wordt dan een nieuw zendernet gerealiseerd. Dus dan is het cirkeltje weer rond: de bedenker is ook de eindverantwoordelijke en tsja..."
Ik merk op van Pieter van Baarle begrepen te hebben dat EZ geen toestemming geeft om die "gatenvullers" te plaatsen. Van Lier: "Nou, niet primair. De eerste reactie is negatief, dat klopt, maar dat is een eerste reactie. Want wij zien dit op meer plekken. Het zou niet redelijk zijn om nu al gaten te gaan vullen, want dan heb je misschien de beperkte reserves die er zijn op verkeerde plekken ingezet. Dat zie je pas aan het einde van de rit en dat is voor de publieke omroep in juni."
Ik zeg dat een en ander naar mijn idee betekent dat er wellicht gaten vallen wat de ontvangst van rampenzenders betreft waardoor allerlei mensen de rampenzender tenminste tijdelijk niet kunnen ontvangen en vraag of er ook normen voor radio-ontvangers komen.
Van Lier: "Wij proberen daar ook achter te komen. TNO heeft natuurlijk een bepaalde minimumnorm moeten hanteren qua ontvangers om uiteindelijk tot een verzorgingsnorm te komen. Dat kàn niet anders, maar het is ook voor ons wat moeilijk om daar het hele absolute op tafel te krijgen."

Actie Etherflits
Op mijn vraag of actie Etherflits van het Agentschap Telecom van het ministerie van Economische Zaken met het maken van ruimte voor de commerciële zenders heeft te maken geeft Jaap van Lier een duidelijk antwoord: "Indirect kunt u dat daar wel aan koppelen, want de FM-band wordt dusdanig ingedeeld dat alles wat daarop afwijkt direct te storend is. De opdrachtgever, EZ, is zich dat ook bewust. Die heeft een eigen groep mensen die daar toezicht op houdt, handhaving van de ether en die zijn nu inderdaad actief geworden om deze band schoon te maken van alles wat illegaal is, want anders kun je natuurlijk plannen op stapel zetten wat je wilt, maar dan bereik je nooit je doel."

Conclusie
Van Lier blijkt een vooruitziende blik gehad te hebben: op 2 juni, maandag na de "grote" zenderwisseling, stromen ook bij Radio 1 de klachten over slechte ontvangst binnen. Op basis van deze informatie kun je niet anders concluderen dan dat de overheid kennelijk gekozen heeft voor de commercie ten koste van de radioluisteraar. Deze kan nu immers een nieuwe, ongetwijfeld duurdere, radio gaan aanschaffen in de hoop daarmee wèl een goede ontvangst te kunnen realiseren. Als het meezit kun je dan niet alleen je favoriete zender weer fatsoenlijk beluisteren, maar in geval van nood ook probleemloos afstemmen op de regionale of landelijke rampenzender. Waarbij niets zeker is, want normen worden niet bekend gemaakt. Inmiddels heb ik dan ook zowel de gemeente Den Haag in de persoon van burgemeester Deetman alsook het ministerie van Economische Zaken aansprakelijk gesteld voor elke vorm van schade die eventueel kan ontstaan als gevolg van het door mij en mijn gezin niet kunnen ontvangen van via de rampenzender ingeval van een calamiteit uitgezonden berichten.
Los van hoe de calamiteitenbestrijding meer in het algemeen functioneert, kun je je overigens sowieso afvragen of zo'n "rampenzender" wel iets kàn doen. Tijdens mijn gesprekken met Jaap van Lier en Pieter van Baarle werd namelijk ook duidelijk dat noch de NOZEMA, noch RTV-West beschikt over bijvoorbeeld een gasdichte ruimte (laat staan met overdruk om schadelijke stoffen buiten te houden), waarvanuit bij een gifgasramp gewerkt kan worden. Bij de NOZEMA is daar "eerlijk gezegd nooit over gedacht" en bij RTV-West "hebben we nog een auto waarvandaan we kunnen uitzenden, die we natuurlijk overal naartoe kunnen rijden en kunnen neerzetten." Tsja, je bent een ràmpenzender of je bent het niet, want ook die auto is niet gasdicht (wellicht een cabrio?) De moedigen die daarin tegen de calamiteit ten strijde trekken geef ik als blijk van waarderend medeleven graag een tip: héél hard voor de gifwolk uit blijven rijden.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 381, 11 juli 2003