koop geen kleren!
Achter de etalages van kledingwinkels gaat een harde realiteit schuil. Kleren die hier in de winkels hangen komen vaak uit Azië of Oost-Europa en zijn daar onder slechte omstandigheden gemaakt. Lage lonen, lange werkweken en repressie van vakbonden maken het moeilijk voor de werknemers om hun situatie te verbeteren. Kledingproductie is werk dat laag wordt gewaardeerd. Het is dan ook weinig verrassend dat 80 á 90% van de werknemers in deze sector vrouwen zijn. Aan vrouwen kan minder worden uitbetaald dan aan mannen die hetzelfde werk doen. De Schone Kleren Kampagne voert actie voor betere arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie, wereldwijd.
Zomaar een voorbeeld. Een fabriek in Bangladesh produceert jassen en joggingpakken, onder andere voor H&M. Er werken 1.000 mensen. De basislonen zijn volgens de manager 1.500 tot 2.000 taka per maand (30 tot 40 gulden) voor een getrainde stikster, 1.000 voor een helper. Er is geen vakbond in de fabriek. De manager: "Het doel van een bond is het land misbruiken. Ze willen niet werken maar wel geld". Later praten we met de werkneemsters. Zij vertellen dat getrainde stiksters 450-900 taka per maand verdienen en helpers 350-500. Een super-visor verdient ongeveer 2.200.
Het bedrijf heeft nog een kledingfabriek, in het centrum van Dhaka. Het is hier een stuk voller en warmer. Er is een nooduitgang, we zien 1 brandblusser. Overal is bewaking. Er is ontzettend veel stof in de fabriek. Alle arbeidsters hebben wit pluis in hun haar en op hun kleren. Dat sta je dus ook de hele dag in te ademen. De naaimachines zijn in relatief goede staat, de voetjes intact. Het is duidelijk wel een veel slechtere situatie dan bij de andere fabriek. Het is hier veel voller, warmer en vooral stoffiger en benauwder.
Een getrainde werkneemster verdient volgens de manager 1500 tot 2000 taka per maand, een helper 800 tot 1000. Ze werken 8 uur per dag en soms 10 a 11 uur, 6 dagen per week. De arbeidsters vertellen dat een getrainde werkneemster 1.200 taka verdient, een kwaliteitscontroleur 1.300 een helper 627. Dit is allemaal inclusief bonussen en exclusief overwerk.
De meeste mensen kopen kleren op basis van de prijs, de kwaliteit en of het leuk staat. De omstandigheden waaronder kleding wordt geproduceerd speelt voor consumenten nauwelijks een rol. Je kunt ook niet zien aan een kledingstuk hoe het is gemaakt. Bovenstaand voorbeeld betreft H&M, maar we hebben soortgelijke voorbeelden van alle grote winkelbedrijven in Nederland.
verhuizen
Enige tientallen jaren geleden werd de meeste kleding in Nederland gemaakt. Onder invloed van nieuwe technologieën en de opkomst van nieuwe industrielanden begon eind jaren '60 de productie vanuit ons eigen land te verschuiven naar lage lonenlanden als Zuid-Korea en Taiwan. Door de grote hoeveelheid banen in de exportindustrie kregen deze landen langzaamaan meer welvaart. De arbeidsters dwongen meer loon af en eisten betere arbeidsvoorwaarden. Vakbonden groeiden. De kledingindustrie trok weer weg uit de eerste 'goedkope' landen en hun plek werd ingenomen door de Filippijnen, India, Indonesië, Bangladesh, Vietnam en China.
uitbesteden
Eén aspect van goedkoop produceren is dus het zoeken naar 'goedkope' landen. Daarnaast proberen bedrijven de werknemers kort te houden: lange dagen werken, geen vakbonden, eenzijdig opgelegde arbeidsvoorwaarden, hoge werkdruk. Een ander aspect van goedkoop produceren is uitbesteden. Binnen goedkope landen zijn er namelijk verschillen tussen duurdere en goedkopere fabrieken en werkplaatsen. Fabrieken die opdrachten voor productie krijgen maken de kleding vaak niet helemaal zelf. Ze krijgen bijvoorbeeld de opdracht voor het maken van jasjes. De stof wordt gesneden, waarna het naar een onderaannemer gaat, een fabriek die goedkoop werkt en de jasjes in elkaar zet. Een ander atelier dat gespecialiseerd is in voeringen krijgt de basis van de jasjes en maakt de voering. Een thuiswerkster zet er vervolgens knopen aan waarna de eerste fabriek de complete jassen terugkrijgt. Losse draadjes worden verwijderd en het label erin gezet. De jasjes zijn klaar en kunnen naar de winkel. De uitbesteding, het doorschuiven van de productie, kan binnen een land gebeuren, maar ook in verschillende landen. De jasjes kunnen zo zelfs de hele wereld over gaan.
snel en goedkoop
De mode is niet meer zo voorspelbaar als jaren geleden. De twee seizoenen (zomer en winter) zijn allang verdrongen door wel vijf seizoenen. De smaak van consumenten is individueler geworden, trends wisselen snel, er is 'wegwerpmode' bedoeld voor eenmalig gebruik. Winkelbedrijven kunnen zo moeilijker bepalen wat 'in' is. Er moet meer uitgeprobeerd worden wat mensen leuk vinden, kleinere partijen kleding zoeken voorzichtig hun weg richting consumenten. Voor dergelijk kleding is het belangrijk dat er dicht op de markt wordt geproduceerd. Want slaat een kledingstuk aan, dan moet zeer snel voldoende in de winkels liggen. En zeker de 'wegwerpmode' moet ook nog goedkoop zijn. De illegale ateliers die de laatste jaren in ons land veel publiciteit haalden zijn hier een uitvloeisel van. Gevestigd in en rond de grote steden slaagden deze ateliers erin dit deel van de kleding voor de winkelbedrijven te verzorgen. De ateliers konden zeer flexibel werken en door gebruik te maken van vaak illegaal in het land verblijvend personeel kon ook goedkoop gewerkt worden. Overheidsmaatregelen hebben nu het aantal illegale ateliers sterk teruggedrongen. De productie die de ateliers voor hun rekening namen wordt nu uitgevoerd in 'goedkope' landen die niet zo ver weg zijn, zoals bijvoorbeeld Marokko, Tunesië, Turkije, Bulgarije, Polen en Moldavië. Ook thuiswerksters in Nederland en andere Noordeuropese landen worden meer ingeschakeld.
De Schone Kleren Kampagne stelt zich ten doel de arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie te verbeteren. Daartoe worden sinds 1990 op een aantal fronten initiatieven ondernomen.
het Eerlijk Handels Handvest
Kledingverkopende bedrijven is een Eerlijk Handels Handvest voor kleding (EHH) voorgelegd. Dit EHH is een combinatie van een gedragscode en een winkelkeurmerk, gebaseerd op de belangrijkste arbeidsrechten. De eisen die erin geformuleerd staan zijn: vrijheid van organisatie en collectieve onderhandelingen, betalen van een leefbaar loon, geen gedwongen over-werk, geen discriminatie, veilige en gezonde arbeidsomstandigheden en geen kinderarbeid. De winkelbedrijven wordt gevraagd het EHH te ondertekenen en daarmee te verklaren alleen nog kleding te verkopen die volgens deze normen is geproduceerd. Ook zal de naleving van deze code door een onafhankelijke organisatie gecontroleerd worden. Bedrijven die het EHH teke-nen, verklaren zich open te stellen voor deze controle. Zonder onafhankelijke controle is zo'n code alleen maar een leuk public relations middel voor een bedrijf.
consumentenmacht
Consumenten worden geïnformeerd over de wantoestanden in de kledingindustrie. Zij worden opgeroepen om te vragen naar kleding die op een verantwoorde manier geproduceerd wordt. De Schone Kleren Kampagne werkt samen met talloze organisaties in binnen- en buitenland die net als zij werken aan verbetering van omstandigheden in de kledingindustrie. Er zijn vele contacten met grote en kleine organisaties in Europese landen, de VS, maar ook in de belangrijkste productielanden in vooral Azië. In 1995 is samen met de Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) een "Europroject" opgezet. In Duitsland, België, Frankrijk en Groot-Brittannië zijn soortgelijke Schone Kleren Kampagnes opgezet. In april en mei van dit jaar tourden we met 6 vertegenwoordigsters van de kledingsector uit 6 verschillende Aziatische landen door Europa om aandacht te vragen voor de arbeidsomstandigheden in de kledingindustrie. Dat zorgde voor veel publiciteit en deed het aantal organisaties dat bij de campagnes betrokken is toenemen. Het komend jaar zullen de campagnes worden uitgebreid naar andere Europese landen.
acties
De Schone Kleren Kampagne geeft een Nederlandse en Engelstalige nieuwsbrief uit die beide een aantal malen per jaar verschijnen. Een belangrijke activiteit van het secretariaat is het doorsluizen van informatie en het reageren op oproepen voor internationale solidariteit. De campagne heeft een stakingsfonds, dat als laatste strohalm kan dienen voor stakende arbeidsters in de armste landen. Er worden veel protestbrieven geschreven naar bedrijven, ondersteuning geboden aan arbeidsters en er is een netwerk opgezet om wereldwijd het schrijven van dergelijke brieven te stimuleren. Informatie over de kledingindustrie en mogelijkheden tot verandering wordt beschikbaar gemaakt op onze homepage op Internet. Geregeld worden er acties georganiseerd zoals onlangs nog bij de ope-ning van een door Nike gesponsord speelveldje in Amsterdam. Nike is vooral bekend als schoenenproducent, maar het is ook één van de grootste kledingbedrijven in de wereld. Het bedrijf profileert zich graag als verantwoord; ze heeft zelfs een (niet gecontroleerde) gedragscode. De realiteit is echter minder mooi.
nike
Een fabriek in de Export Processing Zone van Cebu in de Filippijnen produceert onder andere voor Nike. Een stikster in deze fabriek verdient het minimumloon van 120 peso per dag (6.25 gulden). Naast dit basisloon bestaat een aantal productiebonussen. Dat levert echter netto niet zoveel op als ons wel wordt voorgehouden door de managers, die vaak spreken over verdubbeling van het basisloon. Wanneer je 100% van het 'target' haalt, krijg je 25 peso extra per maand en een kantinebon van 11.50 peso. Elke twee weken krijgen de beste drie in de groep (van 50 mensen) een bioscoopkaartje van 8 peso. De beste krijgt 2 kaartjes, de 2e en 3e moeten alleen naar de film. Het is erg moeilijk om de targets te halen want ze worden telkens hoger gezet. Als je nooit te laat bent, nooit absent bent, en altijd alle overuren maakt, kun je 'arbeidster van het jaar' worden, mét een bonus. Er is een groepsbonus per dag: als 75% van het target gehaald wordt krijgt de groep 1500 peso. Tot slot is er ook nog een productiebonus die wordt uitgekeerd in vrije tijd. Momenteel wordt er van 7.00 tot 22.00 uur gewerkt, maar als de groep 75% van het target heeft gehaald vóór 22.00 uur mag ze naar huis en krijgt tot 22.00 uur betaald. Maar als dat twee dagen achter elkaar gebeurt gaat het target al weer omhoog. Momenteel wordt er ook op zondag overgewerkt, 'slechts' van 6.00 tot 14.00 uur. Dat brengt ons op een werkweek van 98 uur. In de minder drukke tijden wordt er zo'n 70 uur per week gewerkt. Overwerk is verplicht en wordt niet extra uitbetaald. De fabriek bevindt zich op de derde verdieping. Er is een nooduitgang, maar die is volkomen onbereikbaar door al het meubilair, dozen en andere troep die er voor gestapeld is. Hooguit één persoon tegelijk kan zich hier nog doorheen wringen. In de fabriek werken 700 mensen. Volgens een arbeidster zit de nooduitgang bovendien op slot.
Meer informatie? Je kunt gratis folders, nieuwsbrieven en brochures bestellen. Geld overmaken mag ook, graag zelfs. Schone Kleren Kampagne, van Ostadestraat 233b, 1072 TN Amsterdam. Telefoon 020-6796325 (Fax 6730595) E-mail:
Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 301, september 1996
