Triffid!!!

Rond de eeuwhelft verscheen het boek "De Triffids komen". Hierinbeschrijft John Wyndham op boeiende wijze hoe een agressieve plant uitgroeit toteen wereldomspannende levensgevaarlijke bedreiging. Wyndhams verhaal heeft eenopen einde: het blijft onzeker of de mensheid, na zware verliezen, de Triffidsuiteindelijk alsnog zal kunnen weerstaan. In tegenstelling tot Wyndhams sciencefiction-verhaal bestaat er tegenwoordig een èchte Triffid: HeracleumMantegazzianum ofwel de Reuzebereklauw (ook bekend als Perzische of KaukasischeBereklauw), bijgestaan door zijn "kleinere" maar niet mindergevaarlijke broertje Heracleum Sphondylium, de voor Nederland inheemse GewoneBereklauw.

Beide planten behoren tot de Umbelliferae (Schermbloemenfamilie), eenplantenfamilie met een geduchte reputatie: in de oudheid dienden planten vandeze soort niet alleen als geneesmiddel bij allerlei ziekten, mystiek speeldeook een rol: er vond verering plaats in verband met het door God naar de aardegezonden zijn. In de oudheid speelde de umbellifeer Gevlekte Scheerling een rolbij terechtstellingen. Zo beschrijft plato de dood van Socrates, in 399 voorChristus ter dood veroordeeld, door het drinken van de zogenaamdescheerling-beker.

Medisch gevaarlijk
Ook de moderne medische en botanische literatuur en instanties zijneenduidig over het gevaar van bereklauwen. Naarmate de literatuur van recenterdatum is, komen steeds meer en nieuwe gevaarlijke aspecten van de bereklauw aanhet licht. Regelmatig is sprake van ziekenhuisopname.
Algemeen was al bekend dat aanraking van de plant kan leiden tothuidklachten als roodheid van de huid en/of ernstige (tweedegraads) brandwondenalsook lang zichtbaar blijvende huidverkleuringen (vlekken). Betrekkelijk nieuwis echter het inzicht dat allerlei huidklachten die afgedaan werden met watvagere kreten als bijvoorbeeld zonne-allergie, vaak ook te maken hebben met eeneerder huidcontact met de bereklauw. Bepaalde in de plant voorkomende stoffen,cumarinen of furocumarinen, maken de huid overgevoelig voor zonlicht. Dehuidreactie kan nog etmalen nadat het huidcontact plaatsvond plotseling optredenbij fel zonlicht. Naarmate hierover meer bekend wordt, begint bij velen dan ooklangzaamaan het inzicht te dagen dat hun plots manifest geworden zonne-allergiehelemaal niet zo onverklaarbaar is, maar voortkomt uit een (veel) eerderhuidcontact met bereklauwen. Dermatologen benoemen deze huidaandoening inmiddelsals Heracleum dermatitis. En recent deelde het Nationaal VergiftigingenInformatiecentrum (NVIC) mee dat, indien huidreactie/blaarvorming optreedt, erforse kans is dat, na genezing van de getroffen plek(ken) en hernieuwdeblootstelling aan (fel) zonlicht, gedurende vele jaren deze reactie keer op keerterug blijft komen.
Naarmate een groter deel van de huid met de plant in contact komt, neemthet gevaar toe. 's Zomers met ontbloot bovenlijf en korte broek je door eenpopulatie bereklauwen worstelen, betekent indien daarvoor allergisch (en eenhoog percentage mensen ís dat voor deze planten!) een overdekt raken vanhet lichaam met brandwonden en daarmee zelfs levensgevaar, de huid kan immersniet meer (goed) functioneren. Een geraadpleegde kinderarts trekt eenvergelijking met de reactie zoals die tegenwoordig bekend is op wespesteken,zijnde bij ongunstig verloop optredende anafylactische shok, in zeldzamegevallen met dodelijke afloop. Uit beschadigde stengels kan gas ontsnappen, dateen allergische reactie tot gevolg kan hebben. En over gas gesproken: in een uithet Tsjechisch vertaalde publikatie wordt aangaande de blaartrekkende werkingletterlijk geschreven over huidklachten "die vergelijkbaar zijn met deuitwerking van mosterdgas".
Uit wat navolgend geschreven wordt zal blijken dat het vrij ondoenlijk iseen bereklauw die zich eenmaal ergens geworteld heeft, weer te verdrijven. Mochtu desondanks van zins zijn zoiets toch te proberen, doe het dan niet bij (fel)zonlicht, trek voldoende stevige handschoenen aan en zorg ervoor dat alle delenvan het lichaam zo veilig mogelijk bedekt zijn. Doe het vooral niet op de manierzoals drie Ieren het deden: op een zonnige dag gingen die de Gewone Bereklauwmet trimmers te lijf en kregen rondvliegende plantedelen en -sap op de blotehuid. Vervolgens verrichten zij ten aanzien van de bereklauw baanbrekend medischwerk middels de klinische beschrijvingen van het ziekteverloop, verlucht metillustraties.
Overigens: mensen die zonder nadelige gevolgen bereklauwen hebbenaangeraakt, moeten zich realiseren dat dat niet betekent dat zij niet vatbaarzijn voor de gevaren van de plant. Een allergie kan namelijk gaandeweg "opgebouwd"worden. Je kan een plant dus dertig keer aanraken en vervolgens deeenendertigste keer tot de onprettige ontdekking komen, met blaren overdekt teraken.

Stalins wraak
De inheemse Gewone Bereklauw kan met gemak een lengte vananderhalve meter bereiken. Toch blijft hij een duidelijke junior, vergeleken metde Reuzenbereklauw. Deze bereikt een lengte van meer dan drie meter, metuitschieters van nog een tot twee meter langer. Deze laatste is rond de vorigeeeuwwisseling uit de Kaukasus ingevoerd als sierplant voor grote parken entuinen van welgestelden. Zo kreeg de Engelse koningin Victoria zo'n eeuw terugeen exemplaar cadeau. "Ons kent ons", dacht zij en gaf het kreng voltrots een plekje in haar paleistuin. In eerste instantie zijn deze planten dusgoed terechtgekomen. Helaas is deze situatie veranderd en zijn het thans vooralook de minder welgestelden die er last van hebben. Enerzijds wonen die inbuurten waar het onderhoud van groen steeds verder wordt wegbezuinigd;anderzijds mogen zij als onderbetaalde banenpooler of Melkert-slachtoffer metniet of nauwelijks beschermende uitrusting de (Reuze)bereklauwen alsnog te lijf,wanneer deze in stedelijke gebieden zodanig oprukken dat de vrije doorgangonmogelijk wordt.
Zoals in Tsjechië. "Hele dorpen zijn omsingeld", aldusbiologe Renate Kübler, die in het "Katastrophengebiet" is gaankijken. "Veel moeders laten hun kinderen niet meer buiten spelen".
Aangaande deze veroveringsdrift van de Reuzebereklauw maakt Nederland ophet ogenblik nog slechts een klein voorproefje mee. In andere landen, waar deplant inmiddels wat langer aanwezig is, wordt deze niet meer zoals in oudetijden aanbeden, maar vervloekt. Zo spreken de Polen, wanneer zij het hebbenover de Kaukasische indringer, over "Stalins wraak".
In Zwedenroept de overheid al langer tot de vorming van burgerwachten op, om hetbloeiende monster te bestrijden.

Ecologisch gevaarlijk
Als door een bijbelse plaag, is Zuid-Duitslandgetroffen. Sinds enkele jaren walst de woekerplant daar over weiden enlandouwen. De taaie Reuzenbereklauw duldt gen andere plant naast zich.Geschrokken van zijn opmars, grijpen steeds meer natuurbeschermers naar middelenom de bedreigde flora te helpen. Zo voert bioloog en voormalig parlementslid vande Groenen in de deelstaat Baden-Württemberg, Helgo Bran, met zijnvlammenwerper de Freiburger "Bürgerinitiative für Bärenklau-Bekämpfung"(BBB) aan. "Veel mensen houden ons voor de gek", zegt Jochen Fiala,die met zijn plantenjagers van het "Gesellschaft für Naturschutz undOrnithologie Rheinland-Pfalz" het natuurbeschermingsgebied Selztal uitkamt."Maar als we de Reuzebereklauw nu niet stoppen, kunnen we veel van onzenatuurbeschermingsgebieden afschrijven".
Ze hebben reden voor hun bezorgdheid. Want niet alleen moeten de eigeninheemse planten geholpen worden omdat de reuzebereklauw alles overwoekert en degrond zelfs zou vergiftigen, daarnaast dreigt nog een heel ander gevaar: vooralbij oeverbegroeiingen van meren en rivieren in Zuid-West Duitsland verdringt hetonkruid in toenemende mate rietland en grote struiken, die met hun dichtewortelvlechtwerk erosie tegengaan. De wortel van de Reuzebereklauw is nietvoorzien van zijwortels, waardoor erosie makkelijk kan optreden.
Jongstejobstijding: de Reuzebereklauw nestelt zich ook in graanvelden. "De plantis extreem aanpassingsvaardig", zegt Fiala, "en chemische bestrijdingwerkt nauwelijks meer". Komen de gifplanten in het maaigoed, dan is deoogst bedorven. Enkele boeren, zo heeft Fiala vernomen, hebben om die redenvelden moeten opgeven. "Mooi maar gevaarlijk", oordeelde KlaudiaMartine, milieuminister in Rijnland-Palts, toen zij kortgeleden een boekjeopendeed over de Reuzebereklauw. In steeds grotere delen van Duitsland, ook allangs de Rijn in Bonn, krijgt de plant de overhand in parken en natuurgebieden.Dus heeft inmiddels ook de Duitse overheid de oorlog verklaard aan deReuzebereklauw.

Wegbezuinigd
Hoe komt het nu dat deze gevaarlijke planten in groteaantallen inmiddels door heel Nederland voorkomen?
Bij navraag blijkt allereerst dat noch internationaal, noch nationaal, delandelijke Nederlandse overheid nog centraal beleid zou voeren of vormen tenaanzien van de Gewone Bereklauw en/of de Reuzebereklauw.
Wat de opstelling van de gemeenten betreft, deze verschilt per gemeente.Soms worden beide soorten bereklauwen bestreden, soms een van beide. Al te vaakgebeurt er "gewoon" helemaal niets. Of er vond bestrijding plaats, dievervolgens werd wegbezuinigd, zoals dat bijvoorbeeld gebeurde in Den Haag.Hetgeen er daar toe leidde, dat dit jaar zelfs school- en speelomgevingen volstonden met deze gevaarlijke planten, tot zelfs meterslange rijen opspeelplaatsen.
Het vanuit de bevolking inseinen van de gemeente over deze gevaarlijkesituatie, leidde slechts (letterlijk!) tot hoongelach van een ambtenares en hetbagatelliseren door de verantwoordelijke wethouder Mr J.E. van der Putten. Zijnmethode-Colijn ("Gaat u allen rustig slapen") werd door deSijthoff-pers klakkeloos ondersteund. Men had echter niet gerekend op devolhardende houding van het onafhankelijke huis-aan-huisblad Zuid-West Nieuws endiens verslaggever Klaas de Boer. Binnen enkele weken werd driemaal prominentaandacht gegeven aan de gevaarlijke situatie rondom bereklauwen, waarmee dewethouder in een steeds benarder situatie kwam. Vervolgens geschiedde er eenheus wonder, zoals dat slecht in politieke kring mogelijk is: de neus van dewethouder steekt ineens de andere kant uit en in een verklaring in Zuid-WestNieuws weet hij uit zijn strot te wringen: "De Reuzebereklauw is eenindringer en een moordenaar van het landschap. Meneer Zwitser heeft gelijk en ikben hem erkentelijk voor het aankaarten van deze zaak. Momenteel zijn er menseneen evenwichtig plan aan het opstellen in deze. (...) Indien wijkbewonersvinden, dat de bereklauw op bepaalde locaties gevaar voor de volksgezondheid kanopleveren, kunnen zij dit onverwijld melden bij het stadsdeelkantoor. Ik neemdeze kwestie van het begin af aan uiterst serieus!"

Aansprakelijkstelling
Bij dat serieus nemen is wethouder Van derPutten stevig geholpen door, na geruime tijd van vruchteloos telefoneren encorresponderen, het verzenden van een aansprakelijkstelling van de gemeenteinzake tenminste immateriële, gevolg- en letselschade ten gevolge van ingebreke blijven. Plotseling bleek schriftelijk en persoonlijk antwoord van dewethouder mogelijk binnen één werkdag. Nog dezelfde maand volgdede eerder (deels) weergegeven verklaring en werd gestructureerd begonnen met deaanpak van (Reuze)bereklauwen. Voor inwoners van gemeenten waarin(Reuze)bereklauwen voorkomen (Den Bosch ìs zo'n gemeente) en die zeverwijderd willen zien, is een dergelijke aansprakelijkstelling dan ook eenhevig aan te raden tactiek.
Als uitsmijter J. Tolsma, conservator Botanische tuinen van de universiteitvan Utrecht, die recent verklaarde: "Ook de Gewone Bereklauw hoort nietthuis in openbare beplantingen en zéker niet in de omgeving van kinderen.De inwerking van het zonlicht op de beschadiging door het blad van de blote huidkan een blaarwerking van jewelste veroorzaken, die heel langdurig kan zijn. Ikkan daar heel kort in zijn: die plant hoort niet thuis is kinderrijkeomgevingen. Maar ook volwassenen kunnen daar last van hebben. (...) De GewoneBereklauw heeft dezelfde werking als de Reuzebereklauw. Sterker nog: álleschermbloemigen, umbelliferen als bijvoorbeeld de Wilde Peen, kunnen datveroorzaken. Maar in tegenstelling tot bereklauwen vind je die niet ofnauwelijks in de buurt van kinderspeelplaatsen. Elke plantkundige hoort dat teweten en als er een dat niet weet, heeft-ie bijscholing nodig". Lijkt eengoed idee te zijn voor de stadsecoloog van Den Haag. Kan-ie wellicht voortaan zèlfhet schoffelen van de stad bijtijds regelen!

eric zwitser

Belangrijkste bronnen:
Giftige planten, Harald Nielsen, Zutphen 1980.
Gids van giftige planten en dieren, H. Altmann, utrecht 1992.
Elseviers gids van giftige planten, Dr M. de Cleene, Amsterdam 1983.
Water- en weideplanten, Václav Vetvicka, Lisse 1993.
De Telegraaf (sorry), 20.07.96.
Der Spiegel, 30/1996.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 302, oktober 1996