.Puntje.

Ondanks dat de tv-verslaggeving over de watercrisis van die mate was dat we zowat alle kistkalveren en onttande varkens de evacuatie-revue hebben zien passeren en iedereen, vanaf de deskundige tot en met de primitieve polderbewoner, zijn zegje heeft kunnen doen voor de hongerige camera's, mis ik enkele beschouwingen die te weinig aandacht kregen in het mediacircus. Duidelijk was dat het belang van de kijkcijfers weer eens zorgde voor een massale strooptocht naar amusement-dramatiek om voeding te geven aan de nationale honger naar de ach en wee's over andermans (herkenbaar) leed. Korte 'in depth reportage's' over persoonlijke mini-drama's kwamen zelfs dagelijks opdraven met allerlei 'baasjes' die het leed van hun geevacueerde honden, katten en kanaries uitvoerig mochten vertolken. Ook mezelf bezie ik met gemengde gevoelens nu ik terugkijk op mijn ongeremde buisgekluisterdheid in de hoop niets te hoeven missen van de actualiteiten en informatie over onze dijken en rivieren, om maar te zwijgen over de uitgebreide collectie dagbladen en tijdschriften die ik heb verzameld tijdens en na de 'ramp'. Een echte ramp is ons bespaard gebleven en de polders zijn nu ruim een week geleden weer volgelopen met auto's, maar toch, bovenop de stortvloed van beschouwingen die ons landje overspoelde, meen ik nog wat nattigheid te moeten lozen. Leuk is om te beginnen met een berichtje uit het NRC-Handelsblad van vrijdag 20 januari, toen er nog geen vuiltje aan de lucht was. Het berichtje, onder de kop 'Stichting tegen dijkbeschermers', lijkt nu een teken aan de wand. Enkele citaten hieruit: "Uit bezorgdheid over de trage voortgang van de dijkverzwaring hebben inwoners uit enkele dorpen langs die rivieren gisteren de 'Stichting Dijkverbetering Levensbelang' opgericht. Ze moet een tegenwicht gaan vormen tegen een stichting als 'Red ons Rivierenlandschap' en andere 'dijkbeschermers'." Wat verder in het bericht werd de bestaansreden van dit 'tegenwicht' echter behoorlijk ontkracht: "Het dijkvak bij Varik-Heesselt is een van de zes Gelderse dijkvakken waarvoor het ministerie van VROM onlangs een ontheffing gaf van de verplichting tot het houden van een Milieu Effect Rapportage (MER)". "Aanwezige vertegenwoordigers van 'Red Ons Rivierenlandschap' en andere 'dijkbeschermers maakten geen bezwaar, maar wel lieten zij weten het niet terecht te vinden dat de autoriteiten zo zeuren over de tijd die het maken van een MER in beslag neemt". "Zit toch niet te melken over dat jaartje voor een MER, als je vervolgens vier jaar doet over de grondaankoop en nog veel langer voor je daadwerkelijk tot het werk overgaat", zei ook een duidelijk geirriteerde J. Beyart van de vereniging 'Dorp en Landschap'". Pats boem, toen al. Dan een sprongetje naar voorpagina van de Volkskrant van 24 januari, zes dagen voordat de grote evacuaties begonnen. Dit was de dag waarop de heiligverklaring van de Betuweroute de voorpagina's van alle dagbladen ontsierde. Het advies-rapport van de 'commissie-Hermans' bepleitte een snelle aanleg van 'De Lijn' (sic) en een meerderheid in de Tweede Kamer van PvdA, VVD en D66 was het daar mee eens, zo lezen we. Op een arrogante manier werd het volkje duidelijk gemaakt dat de 'gewone' Betuwelijn een zo goed als uitgemaakte zaak was die met grote haast moest worden uitgevoerd. Hoogmoed en retoriek vielen ons hierbij ten deel; kreten als "de Betuwelijn MOET ZO SNEL MOGELIJK worden aangelegd" en "een besluit van het MILIEU VERSUS HET MILIEU", moesten het laatste beetje verzet tegen de oorspronkelijk geplande en 'sobere' route al bij voorbaat moedeloos maken. Een landkaartje waarop onverbiddelijk het 'Trace Betuwelijn' als een vette slagader was ingetekend alsof de treinen er al reden, bood ook rijkelijk ruimte om iedereeen het 'angstgegner-idee' nog eens extra in te prenten; de enige andere dikke slagader op het kaartje was die van de 'Ijzeren Rijn' (de spoorlijn Antwerpen-Aken). De strekking van het nog onbelangrijke kranteberichtje onderaan deze voorpagina, zou echter door een speling van het lot het nieuws van de komende weken gaan bepalen en de onkunde en kortzichtigheid waarmee politici grootschalige infrastructurele projecten aan het uitvoeren zijn, pijnlijk zichtbaar aan de oppervlakte brengen. Typisch hoe juist op deze 'Betuwelijndag' het eerste berichtje over de dreigende watersnood de gewichtige 'Betuwelijnvoorpagina' mocht completeren. Onder de kop "Wassende water alarmeert Limburg aan de Maas", was oa te lezen dat Rijkswaterstaat niet verwachtte dat het zo ver zou komen dat de waterstand van de Maas zou leiden tot ernstige situaties. Zoals later bleek was deze geruststelling een blunder van jewelste, maar terug naar het kaartje bovenaan de voorpagina waarop die dikke ader van de Betuwelijn zo rigoreus zijn weg baande tussen enkele dunne kronkellijntjes die in dit geheel geen naam mochten dragen... Daarentegen waren de plaatsnamen Hardinxveld, Gorinchem, Tiel en Geldermalsen in vette letters afgedrukt als route-begeleidersrs van de Betuwelijn. Hoe kon het zo mooi uitkomen dat juist deze plaatsen op het punt stonden om een geheel andere landelijke bekendheid te krijgen dan de propaganda beoogde. Zoals een weekje later zou blijken, loopt het trace van de Betuwelijn vanaf Hardinxveld tot voorbij Geldermalsen dwars door de vijf meter diepe polders die hals over kop moesten worden geevacueerd. Ineens bleek het Nederlandse staaltje van moderne infrastructuur van meer dan acht miljard gulden te zijn gepland achter gammele dijkjes. Alsof je eerst een huis gaat bouwen en daarna pas aan het fundament begint. Maar goed voor de heren plannenmakers dat de natuur hen vroegtijdig voor deze kapitale blunder heeft gewaarschuwd. Nu schreeuwt iedereen ineens over de noodzaak van goede dijken, maar als de regen-records van de afgelopen winters zich pas over een jaartje of vijf hadden aangediend, dan hadden enkele lang vergeten dijkjes het 'hoogstandje' Betuwelijn wel eens diep kunnen laten zinken. Politici en ambtenaren huizen tegenwoordig bijna alleen nog maar in de meest moderne en prestigieuze bouwwerken waar de arrogantie met glans van afstraalt. Hierbij vergeleken bleven de binnenlandse dijkverbeteringen flink verstoken van politieke prestatiedriften. Aan de uit te voeren dijkverbeteringen viel al jaren geen eer of politiek gewin meer te behalen; dat door de bureaucratische doolhof en de talrijke langdurige procedures de besluitvormingen en de uitvoering van het beoogde verbeteringsproces veel langer duurden dan verantwoord was, werd gemakshalve over het hoofd gezien. Vanzelfsprekend vond dit wanbeleid in de jaren tachtig ook voeding in de toen al heersende knip op de beurs-mentaliteit voor alle landelijke belangen die geen (direkte) geldelijke winst opleveren. Als de tientallen jaren oude plannen betreffende onze dijken, die in een polderland toch een halszaak vormen, met dezelfde gretigheid waren aangepakt als nu 'mainport' Schiphol, de Betuwelijn en de HSL (hoge-snelheidslijn), hadden we al lang ingenieuze dijken gehad die zowel rekening hadden gehouden met de wensen van landschapsbeschermers en dijkbewoners, als met de eisen van de veiligheidsnormen. De veiligheid van een kwart miljoen mensen verkoopt echter niet zo goed aan de hedendaagse poltici die alleen maar oog hebben voor in het oog springende prestige-projecten. Dat deze mentaliteit niet tot een ramp met veel doden heeft geleid, bleek in sommige gevallen meer een kwestie van puur geluk te zijn, zoals we nu weten. De politici prijzen elkaar wel voor de goed geslaagde hulpverlening, maar in feite zijn ze schuldig aan puur wanbeleid dat net zo gemakkelijk het leven van honderdduizenden mensen behoorlijk had kunnen ruineren. Ze verschuilen zich liever achter allerlei smoesjes, bv dat zo'n extreme regenval niet was te voorzien, maar de gegevens over de gestage toename van neerslag en zeker de nog sterker stijgende statistieken van de rivierwater-piekafvoeren van de afgelopen twintig jaar, zijn duidelijk genoeg. De bestuurlijke fout die het moeilijkst valt te verdoezelen, is dat men heeft verzuimd om te anticiperen op de consequenties van de grootschalige en intensieve oeverbeschermings-activiteiten en trajectverkortingen die onze buren (vooral Duitsland) nu toch al 20 jaar lang (wel) uitvoeren en de waterverplaatsing van de grote rivieren drastisch hebben veranderd. Hoe zou het in het bedrijfsleven vergaan met managers die een productieafdeling volledig moderniseerden terwijl het eeuwen oude dak boven al hun computers en robots al jaren op instorten stond? In dat verband is het leuk om nog even terug gaan naar de bewuste 'Betuwelijnpagina's'. Die leerden ons ook dat het super-moderne containeroverslagcentrum van de Betuwelijn, de plaats waar "shuttletreinen, antennetreinen, binnenvaartschepen, coasters en vrachtwagens hun lading uitwisselen" om "de goederen van de mainports Rotterdam, Schiphol en Antwerpen(?) te vervoeren over het vaste land van Europa", werd betiteld als "EUROPA'S 'S GROOTSTE 'DROGE HAVEN'" en is gepland bij het dorpje Valburg, twintig kilometer verwijderd van ons meest gammele CNN-dijkje: de 'schuiver van Ochten' (de eerlijkheid gebied me te vertellen dat na een blik op de hoogtekaart duidelijk werd dat Valburg zelf bij een dijkdoorbraak net geen natte voeten had gekregen, maar toch wel tijdelijk de naam Valburg aan de Waal had kunnen krijgen). En dan nu heel wat anders: de oogjes van VVD-kamerlid Van Rey. Brrr, zelfs de prangende oogjes van Brinkman die heel gevoelsrijk Nederland zo'n schrik inboezemden, ogen ongevaarlijk vergeleken met de duivelse blik die de ziel van Van Rey blootlegt. Dat de onberekenbaarheid van deze duistere geest nog wel eens ontmaskerd zou worden, was alleen maar een kwestie van tijd, zo was mijn gedachte. Zijn verschijning riep altijd twee verschillende voorstellingen in me op: het rationele beeld waarin ik hem zijn zelfverrijkingspolitiek zag bekonkelen in de 'achterkamertjes' van Limburgse projectontwikkelaars, onroerendgoedhandelaren en aannemers en het irrationele beeld waarin ik hem als een Koos Voos met een lolly achter een kleutertje aan zag lopen. Dat hij echter op het heetst van de strijd tegen het water honderden laagdrempelig gevaarlijke varkensboeren via de tv zou ophitsen met misleidende informatie over milieubewegingen en Ria Beckers, viel echter moeilijk te verwachten. Hoe kon het gebeuren dat hij zo gemakkelijk -met een excuusje- de politieke consequenties voor zijn gevaarlijke intrigantenrol ontliep? Het resultaat van zijn leugenachtige beschuldigingen was dat veel milieu-activisten en dijkbewoners werden bedreigd met moord en doodslag en nog steeds moeten vrezen voor een aanslag op hun leven of gezondheid. Tot nu toe kan Van Rey 'de hemel dankbaar zijn' dat niet een van de vele ongeleide projectielen uit zijn achterban die Ria Beckers met moord en doodslag bedreigden, de daad bij het woord heeft gevoegd. De polderbewoner die vanuit een onverlichte auto de kunstschilder Willem den Ouden in zijn (dijk)huis onder vuur nam, zal wel net zo'n soort achterdijks inteeltprodukt zijn geweest als het vreemd ogende boertje dat zo dom was om voor de tv-camera's de volgende verklaring af te leggen: "Ik adviseer die uh, milieumanne om mar weg te wezen, want die uh, die zullen 't wel kwaad krijgen de komende weken, want de bevolking die zal op gan treje, de komende week. Da gaat uh, zo en zo heur 't ok. Wegwezen, dumpen die lui. Die milieubeweging uit Geldermalsen, die moeten ze gelijk verzuipen, nou, des nog mar te hopen, maar as ze gan, dan uh, dan hoop ik da hun gan as irste, das mijn wens. En anders zullen we efkes meehelpen, as 't kan. Daar zullen we us gezamelijk voor gaan zorgen. Ik denk, iedereen die zijn waffel opentrekt over milieu en huizen en wit ik wat, die schoppen we gewoon onder aan dun dijk neer en die rij ik ur gewoon mee af, want... ...ik heb gisteravond al met 10 man gesproken, die staan als ze terugkomen klaar, 't irste wa ze doen is naar Siebes, (R. Siebers, st. Red ons rivierenlandschap), den Aalbe (?) en noem ze maar op." Bah, genoeg over Van Rey en andere enge kereltjes. Het wordt tijd voor mijn excuses aan de lezers die hadden verwacht om, zoals beloofd, een 'puntje' over de 'open' grenzen in Europa aan te treffen. Sorry hoor, maar het water kwam tot aan mijn lippen en ik had geen zin om het allemaal te slikken. Tenslotte dit: Zoals in vorig puntje al is opgemerkt, blijkt dat door de verplaatsing van de korte-Rossby golven (straalstroom in de lucht) naar het noorden, het er in de toekomst naar uit ziet dat de neerslagrecords tijdens onze winters wel eens een regelmatig terugkerend verschijnsel kunnen worden (om dezelfde reden heeft het in grote delen van Spanje al 5 jaar niet meer geregend en in sommige streken zelfs al 10 jaar niet meer). Dit natte vooruitzicht voorspelt niet veel goeds; zelfs als de voorgenomen dijkverhogingen -tot die van 1.30 toe- geheel zijn gerealiseerd, is er een grote kans dat de situatie zich voor zal doen dat de dijken niet afdoende zullen beschermen tegen het water. Met de laatste hoogwaterstand was er in feite nog niets aan de hand; we kunnen onder gunstige omstandigheden via het Haringvliet zelfs twaalf- en via Hoek van Holland vier miljoen liter water per seconde spuien. Maar de piekafvoer van de Rijn (bij Lobith) alleen al bedroeg deze keer 11,9 miljoen liter per seconde. De vraag is: waar blijven we zo snel met die watermassa van de 'achterdeur' als een flinke westerstorm en extreem hoog water op de Noordzee ons dwingen om de 'voordeur' te sluiten? Omstandigheden die toch ook niet vreemd zijn in de wintermaanden. Volgens mij heeft de mensheid met haar vijfde baan-mentaliteit een slapende reus gekieteld en kunnen we dat pompen of verzuipen ten bate van de actuele geladenheid maar beter veranderen in spuien of verzuipen, omdat dat wel eens meer het verschil kan gaan uitmaken tussen een nep-ramp en een echte ramp in ons plompverloren waterlandje.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 283, 10 maart 1995