De verborgen agenda van een antroposofische bank

Racisten in de ontwikkelingshulp

"De uitroeiing van de Indianen is een kosmische noodzaak", zei top-antroposoof Wiegert naar aanleiding van een kritisch boekje over de antroposofie. Uit de daarop volgende verhitte discussies bleek dat veel antroposofen Rudolf Steiners rassenleer nog steeds herkauwen. Bepaald niet ongevaarlijk, zeker nu de antroposofische beweging meer en meer uit het isolement kruipt. Een van de succesvolste antroposofische ondernemingen is tegenwoordig de Triodos-bank. Sinds kort doet men daar samen met de humanisten zelfs aan "ontwikkelingssamenwerking".

De Triodos is een bank die naar eigen zeggen "uw geld ook in maatschappelijk opzicht zorgvuldig beheert." Hij werd in 1980 opgericht door leden van de Antroposofische Vereniging en de Christengemeenschap, beide geesteskin-deren van Steiner himself. Antroposofie valt vooral in de smaak bij de vermo-gen-den en een flink begin-kapitaal was dus snel gevonden. Directeur van de bank werd baron P. Mackay, tevens voorzitter van de Antroposofische Vereniging en mede-directeur van Triodos' Duitse zusterbank. De antroposofische bestuursleden van de kersverse bank kwamen voornamelijk uit de top van de NMB, die inmiddels is opgegaan in de ING-Post-bank. De voorzitter van de raad van bestuur van de NMB, E. Scherpenhuijsen Rom, werd voor-zitter van de Stichting Triodos. Van een onafhankelijke bank is daarom nauwelijks sprake.
Een korte blik op het lijstje van nevenfuncties van Triodos-bestuursleden maakt duidelijk dat deze "idealistische" bank zeker niet gerund wordt door mensen uit een "pro-gressief kleinschalig" circuit. Integendeel, de Triodos lijkt een cynische poging van topbankiers om winst te slaan uit de "groeimarkt" van kleinschalige bedrijfjes en goedgelovige spaarders. De Triodos geeft haar spaarders een minimale rente en leent hun geld uit tegen het normale tarief. Tel uit je winst. Inmiddels slaat de Triodos ook haar klauwen uit naar België en Engeland.

controle
Maar winst lijkt niet het enige oogmerk van de Triodos-directeuren P. Blom en baron P. Mackay. Hun chef, de antroposoof Scherpenhuijsen Rom, is namelijk een vooraan-staand lid van de internationale Trila-terale Commissie. Die com-missie is in de jaren 70 opgericht vanuit kringen van puissant rijken om het toen sterk opkomende linkse tij te keren. De controle die de Trio-dos kan uitoefenen op het alternatieve ci-cuit wordt daar zeer zeker erg op prijs gesteld. Toen Scherpenhuijzen Rom in 1984 Steiner aanhaalde en zei dat "je zoveel mogelijk de economie, de handel en het bankwezen los moet zien van de politiek" (1) doelde hij dan ook vanzelfsprekend niet op zijn eigen verbor-gen agenda, maar op linkse actievoer-ders die eisten dat hij de verkoop van Zuid-Afrikaanse Kruger-rands stop zou zetten. Zijn NMB was de laatste die zich aansloot bij de toenmalige boycot van het apartheidssysteem.
De Triodos zorgt steeds voor strategische samenwerking met allerlei progressieve organisaties. Onlangs werd bijvoorbeeld met het AIDS-fonds de Red Ribbon Rekening geopend. Al eerder richtte men speciale fondsen op voor "bio-gron-den" en windmolens. In ruim 40% van de Nederlandse windmolens zit nu Triodosgeld.

HIVOS
Ook in kringen van ontwikkelingssamenwerking heeft de Triodos inmiddels voet aan de grond gekregen. In 1994/95 werd Triodos beheerder van de leningenfondsen van het Humanistisch Instituut voor Ontwikkelingssamen-wer-king (HIVOS). Daarbij werd vastgelegd dat de Triodos vrijelijk van die miljoenen mag nemen als haar cliënten in de Derde Wereld hun leningen en hoge rente niet terug kunnen betalen. Zo-doende loopt de bank geen enkel risico meer. De Triodos-top weet maar al te goed wat een ellende niet terugbetaalde leningen opleveren. De ING-postbank is namelijk een van 's werelds grootste handela-ren in Derde Wereldschulden. De NMB haalde in die bloedgeldsector al een omzet van 1,3 miljard per jaar.
De HIVOS/Triodos-combinatie heeft onder meer geld geleend aan Asoprodes in Costa Rica, die de cultuur en de leefomgeving van de Guyami-Indianen wil beschermen.(2) Zo kunnen de antroposofen risicoloos nog snel even wat geld verdienen aan de door "kosmische" krachten bedreigde Indianen.

FundamentalistenDe HIVOS werd naar eigen zeggen tot samenwerking gedwongen "uit de nood-zaak van krimp-"(3). Maar gaat dat samen? Aanhangers van de ver-lichting en racistische zie-ners met een rotsvast geloof in engelen en reïncarnatie? Het huwelijk werd door het maandblad De Humanist beklonken met een reeks onkriti-sche artikelen over het tijdschrift On-kruid, de antroposofische architectuur, Homeopaten Zonder Grenzen en last but not least het "caring capitalism" van de Triodos.
De redac-tie werd overspoeld met boze brieven. Veel lezers waren woest dat "deze "Onkruid-maffia" nu ook al in het Humanistisch Verbond is doorgedrongen." (4) "Het humanisme hoeft geen leemte op te vullen met propaganda voor een nieuw, vaag geloof, het is juist ontstaan als reactie tégen oud en nieuw (bij)geloof, met als steun de wetenschap." (5) "Daarmee is gebroken met de rationele wortels van het Nede-rlandse humanisme." (6)
De "sofen" sloegen terug en verweten de "fundamentalistische humanisten" (7) bang te zijn "voor de paniek die zou ontstaan als er iets niet begrepen kan worden." (8) Humanisten ontkennen "de spirituele werkingen", maar die "zijn een realiteit en in principe voor iedereen waarneembaar" aldus Harrie Salman van de Leidse Hogeschool. (9) De discussie is inmiddels verstomd, de mystiek verdween uit De Humanist, maar de samenwerking tussen HIVOS en Triodos bleef.

ingrijpen
"We kijken meer over de schouders mee dan andere banken", zegt directeur Mackay. Zo probeert de Triodos invloed uit te oefenen op haar cliënten. Ooit gaf de bankier een linkse boekhandel die geld had geleend de aanwijzing haar etalage wat minder "radikaal" te maken. De affaire in 1985 rond het milieucentrum De Kleine Aarde laat zien hoever de bemoeizucht van de Triodos gaat.(10)
De Kleine Aarde vertegenwoordigde het progressieve EKO-circuit, de grootste concurrent van de antroposofische biologisch-dynamische landbouw. Het zeer populaire blad van het centrum werd begin jaren 80 politiek steeds kritischer. Door slecht beheer bouwde De Kleine Aarde bij de Triodos een schuld op van anderhalve ton. Die stuurde er toen het antroposofische organisatiebureau Commentor van ex-Triodos directeur Francken op af.
Commentor stelde min of meer de keuze tussen een rechts centrum of een faillissement. Het bureau sneed de enige winstgevende tak van het centrum, de uitgeverij, weg en gaf de hoofdverantwoordelijke voor de financiële problemen, de boekhouder, extra taken. Vervolgens para-chuteerde Commentor enkele antroposofen in het bestuur en ontsloeg men de kritische redacteuren van het blad. Ze waren niet "positief" genoeg, aldus de antroposofen. Ze werden vervangen door onder meer de voorzitter van de Ekologische Beweging, een club uit het extreemrechtse circuit. De voormalige secretaris van Janmaat, Vierling, is daar ook voorzitter geweest. Het eerste nummer van De Kleine Aarde na de 'reorganisatie' ging onder meer over de mystiek van edelstenen. De HIVOS is gewaarschuwd.

Eric Krebbers

Welke andere functies hebben (ex-)bestuursleden van de Triodos (gehad)? Een beknopt overzicht.

Directeur Unilever, hoofd Kernenergie Commissie, commissaris McDonalds Nederland, commissaris Boskalis, lid Economische Adviesraad Atlantische Commissie, bestuur Stichting Maatschappij en Politie, beroepsofficier Luchtmacht, Schout-bij-nacht, lid Rotary, vice-voorzitter van de Raad van Advies van het (pro-apart-heid) Veteranen Legioen Nederland, voorzitter van de voorloper van Clingen-dael, stafmedewerker van Defensie Studie Centrum, penningmees-ter van de afdeling Amsterdam van de VVD, lid raad van bestuur van de NMB, voorzitter Nederlands Instituut Bank- en Effektenbedrijf (NIBE), lid raad van bestuur van Tropen Instituut, lid Trilaterale Commissie, Koninklijke Marine, president directeur Siemens, hoofddirecteur TNO, uitgever Haagsche Courant, commissaris Kluwer, directeur kabelmaatschappij Enertel, raad van bestuur Hoogovens, raad van bestuur bouw-concern Bredero, voorzitter raad van bestuur TNO, commissaris Textlite, directeur Geldens Groep, commissaris Weweler, Bureau Berenschot BV.

noten
(1) NRC, 14 feb. 1984
(2) HIVOS projectbericht, sept. 1994
(3) volgens HIVOS jaarverslag, 1993
(4) G. Busnach (Amsterdam) in De Humanist, nov. 1994
(5) A.W. Nauta (Luxemburg) in De Humanist, okt. 1994
(6) T.E. Visser (Wilnis) in De Humanist, okt. 1994
(7) W. Ha-gens uit Huldenberg) in De Humanist, dec. 1994
(8) S. Brouwer (Groningen) in De Humanist, nov. 1994
(9) Haarie Salman, "Wat de antroposofie van het humanis-me kan leren (en omgekeerd)" in Jonas, 9 juni 1995
(10) De Vuile was van De Kleine Aarde, 1985

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 298, juni 1996