Antroposofie: zuivere koffie?

In het tweewekelijkse antroposofische blad JONAS, uitgegeven door de Stichting de Mens op Weg, verscheen een reactie naar aanleiding van het artikel met betrekking tot het artikel "antroposofische koffie met indianenbloed" in Kleintje nummer 297 (10 mei 1996): "In de Bossche actiekrant Kleintje Muurkrant, die blijkens het colofon "onszelf en anderen aan wil zetten tot kritisch denken", woedt al enige tijd een hevige discussie over het racisme en antroposofie. Inmiddels omvat de discussie meer dan het gedachtengoed van Steiner. Volgens het Kleintje sluiten de uitspraken van Christof Wiechert, voormalig vice-voorzitter van de Antroposofische Vereniging, "over de indianen en hun kosmisch lot naadloos aan bij de antroposofische hel in Zuid-Chiapas". In de Mexicaanse provincie Chiapas bezit de Duitse antroposoof Rudolf Peters het bedrijf Finca Irlanda, dat biologische en biologisch-dynamische (BD-) koffie produceert voor de Amerikaanse en Europese markt. Peters zou zijn arbeiders stelselmatig uitbuiten. Eerder dit jaar riep de Duitse 'anarcho-syndicalistische' organisatie FAU op tot een boycot van Finca Irlanda-koffie. Sindsdien zou in Duitsland de omzet van de koffie met 25 procent zijn teruggelopen. In Nederland importeert koffiebrander Simon Lévelt Finca Irlanda. Simon Lévelt-woordvoerster Dijk heeft nog niets gemerkt van een boycot van Finca Irlanda-koffie door de Nederlandse consument. Dijk betreurt het dat FAU en het Kleintje beschuldigingen uiten zonder vooraf contact te hebben opgenomen met Simon Lévelt. "Onze inkopers bezoeken Finca Irlanda regelmatig en beschikken over actuele feitelijke informatie." In 1992 heeft Simon Lévelt in overleg met Finca Irlanda een sociaal plan voor de arbeiders opgesteld. Dijk: "Inmiddels is een gedeelte van het plan uitgevoerd. Zaken als sanitair en een gemeenschappelijke keuken zijn er inmiddels gerealiseerd. Nu wordt er nog gewerkt aan behuizing voor de seizoenarbeiders." Dijk erkent dat de situatie nog niet ideaal is. "Maar we houden de druk op de ketel. de zaak is in beweging en dat is wat Simon Lévelt vooropstelt." De IFOAM, de internationale federatie van biologische producenten, heeft inmiddels in opdracht van de internationale Demeterbond (houder van het BD-keurmerk Demeter) een onderzoek ingesteld naar de vermeende uitbuiting van de Finca Irlanda-arbeiders."

interne discussies
Dat gaat dus de goede kant op. Hoe meer aandacht en onderzoek naar deze kwalijke praktijken, des te beter. Wij roepen iedereen op deel te nemen aan de discussie rondom soortgelijke "schijnbaar progressieve en alternatieve bewegingen". Ondertussen suddert de interne discussie bij de Antroposofische Vereniging langzaam door. De vooraanstaande antroposoof Maarten Ploeger heeft tijdens een themadag "rassenkunde" (!) recent verklaard dat de Antroposofen er alles aan moeten doen om afstand te nemen van al datgene dat je als racistisch kunt kenmerken binnen de antroposofische heilsleer. Ook in het sterk op 'New Age'-stromingen gerichte tweemaandelijkse blad ONKRUID (juli/augustus nummer) wordt ingegaan op het racisme binnen de antroposofie, en dan voornamelijk op antroposofische Vrije Scholen. Marcel Seelen, van de Geert Groote Vrije School in Amsterdam, is blij met alle kritiek op Steiners racisme. Zijn school is één van de weinige Vrije Scholen in Nederland die zich openlijk distantieert van Steiners racistische uitspraken. Volgens hem is het trouwens uit den boze dat er in een schoolklas iets over antroposofie wordt gezegd. "Het leerplan van de Vrije School is wel gebaseerd op ideeën van Steiner, maar de lesinhoud mag geen antroposofie zijn. Daar mag helemaal niet over gepraat worden! Wij voeden kinderen niet tot antroposoof op." (einde citaat). En dat is nu weer een opmerkelijke uitlating aangezien wij van veel Vrije Scholen weten dat daar wel degelijk onderwezen wordt 'volgens antroposofische inzichten'. En wat te denken van het volgende citaat uit hetzelfde nummer van Onkruid? W.F. Veldman, hoofdredacteur van het antroposofische tijdschrift Vrije Opvoedkunst, gevraagd naar waarom Steiner het ene (blanke) ras boven het andere (zwarte) stelt: "Welnee, de blanke mens en de zwarte mens zijn als individualiteit volkomen gelijkwaardig. In de rassenvormen drukken zich bepaalde stadia af van de hele mensheidsontwikkeling. Die rassenvormen stammen uit het verre verleden en zullen op den duur verdwijnen. Elk menselijk individu gaat door zijn verschillende reïncarnaties door alle rassen en volken heen." De Onkruid-medewerkster vraagt dan aan Veltman of hij vindt dat op Vrije Scholen kinderen van niet-witte afkomst anders benaderd moeten worden dan witte kinderen. Veltman: "Daar heb ik niet veel ervaring mee. Er zitten op de Vrije Scholen natuurlijk maar weinig kinderen van andere rassen. Marokkaanse islamieten passen zich snel aan, maar dat is eigenlijk hetzelfde ras natuurlijk. Met negroïde kinderen, zoals Surinaamse kinderen, is het misschien anders. Door het taalprobleem bijvoorbeeld." ??? Ongelooflijk dus, die uitlatingen van deze Steineriaan, die elke kritiek op Steiners racistische uitlatingen afwijst.

over theosofisch racisme
Er is zojuist een interessante studie uitgekomen naar de Theosofische Vereniging. Deze is in 1875 opgericht door Helena Petrowna Blavatsky (1831-1891) en uitgebouwd door Annie Besant (1847-1933), Rudolf Steiner (1861-1925), Charles Leadbeater (1847-1934) en Henry Steel Olcott (1832-1907). Het boek probeert aan de hand van de rol die Theosofen hebben gespeeld in (voornamelijk) Indonesië en India antwoord te geven op de volgende vragen: "waren Theosofen politiek relevant?" en "waren Theosofen politiek links georiënteerd?". Wanneer je de stukken in Kleintje Muurkrant tot nu toe hebt bijgehouden zal het je niet verbazen indien het antwoord op de eerste vraag "ja", en op de tweede "nee" is. De Theosofische Vereniging is de voorloper van de Antroposofische Vereniging. De volgelingen van Rudolf Steiner, de grondlegger der antroposofen, hebben altijd veel moeite gedaan om te verdoezelen hoeveel Steiner heeft overgenomen van Blavatsky & Co. Vooral de rassen-theorieën der Theosofen zijn door Rudolf Steiner vrijwel geheel binnen de antroposofie overgenomen. In het boek worden enkele Theosofische grondbeginselen getoetst aan de toenmalige socialistische (onafhankelijkheids)strijd in een aantal Aziatische landen. Hierbij vallen de conservatief-religieuze Theosofische en Antroposofische denkbeelden behoorlijk door de mand. Vooral het "denken in verschillende rassen" bracht de Theosofen in conflict met progressieve stromingen en revolutionair-socialistische voorvechters zoals bijvoorbeeld de in Azië hyper-aktieve Henk Sneevliet. Theosofen konden (en kunnen?) zich dan ook vinden in het discriminerende kastenstelsel in India. Theosofen en Antroposofen zijn zelf overtuigd van reïncarnatie en (dus) van een sterke lotsbestemming. Kasten zorgen voor handhaving van de (bestuurlijke) status quo en het is tekenend voor de politieke positie van onderandere Theosofen dat zij dit onderschreven en in overeenstemming brachten met hun eigen geloofsleer. Kortom, wanneer je munitie zoekt om aan te tonen dat Theosofie en Antroposofie er behoorlijk autoritaire en conservatieve denkbeelden op na houden dan is het lezen van deze studie een must. Nadelen van het boek zijn de prijs (bijna zes tientjes) en de hier en daar wat academische schrijfstijl (het is dan ook een dissertatie), maar met wat vasthoudendheid is hier zeer veel kei-interessant materiaal uit te halen. Het is uitgegeven door Uitgeverij Katholieke Universiteit Nijmegen en de titel is "The Politics of Divine Wisdom; Theosophy and labour, national, and women's movements in Indonesia and South Asia, 1875-1947". Het is geschreven door Herman de Tollenaere.

Je kunt kopietjes van alle bijdragen over dit onderwerp tot nu toe in het Kleintje ontvangen door zes gulden over te maken op giro 5349231 tnv Kleintje Muurkrant, DenBosch ovv 'sofen'.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 299, juli 1996