Persweeën

Het komplot van Yevgenia Albats

Was Gorbatsjov's perestrojkapolitiek een initiatief van de KGB? En in hoeverre heeft de KGB in het huidige Rusland de touwtjes in handen? Op die vragen probeert Yevgenia Albats in haar zojuist verschenen boek 'The State Within A State' antwoord te geven. Albats is journaliste bij het blad Moskovskije Novosti (Moskou Nieuws), een blad dat in de periode van glasnost en perestrojka een belangrijke rol speelde door de liberale aanpak en de publikatie van artikelen die daarvoor nooit hadden gekund. Met de glasnost kwam ook Albats bovendrijven en in vrij korte tijd had zij naam gemaakt door opzienbarende reportages en interviews over met name de KGB. In 1989 won zij zelfs de hoogste Sovjetonderscheiding voor journalistiek werk, de Gouden Pen.
Naar aanleiding van haar artikelen in Moskovskije Novosti over de KGB kreeg zij de gelegenheid na de val van de Sovjet-Unie een boek uit te geven over dit onderwerp, dat in 1992 in Moskou verscheen onder de titel 'Tijdbom. Een politiek portret van de KGB van de Sovjet-Unie'. Dit Russische boek vormde de basis voor de nu verschenen publikatie 'The State Within A State', dat volgens de uitgever voor eenderde met nieuw materiaal is aangevuld.
En waaruit bestaat dat materiaal? Voor een deel gebruikt Albats tot voor kort geheime stukken uit KGB-archieven, baseert zij zich op interviews met anonieme -want nog aktieve- KGB-funktionarissen en met name genoemde ex-KGBers en raadpleegt openbare bronnen en rapporten. Regelmatig vertrouwt zij in haar betoog op de recente 'onthullingen' van Oleg Kalugin (dat wij bespraken in nr. 281) en het al wat oudere werk van Oleg Gordievsky en Christopher Andrew, KGB-The inside story. Beide laatste bronnen zijn met de nodige reserves te raadplegen. Hetzelfde geldt voor de gesprekken die Albats had met anoniem blijvende funktionarissen en de met naam genoemde. Beide groepen informanten hebben hun eigen belangen om een nieuwsgierige journaliste te woord te staan.
Een werkelijk objektief werk over de KGB zal wel nooit verschijnen, want elke interpretatie van feiten dient men te subjektiveren. Zeker wanneer, zoals Albats in haar boek probeert aan te tonen, de KGB aktiever is en meer in de top van de samenleving is doorgedrongen dan ooit. Ook de geheime archiefstukken herbergen met het openslaan van de dossiers grote aantallen vraagtekens.
In haar betoog gaat Albats uit van de komplottheorie. Door een komplot van de KGB kwam Gorbatsjov aan de macht, en door een idem komplot raakte hij de macht ook weer kwijt. Gorbatsjov was slechts een overgangsfiguur die het de KGB mogelijk moest maken een 'stalen' greep op de Russische samenleving te krijgen. Wanneer Albats zich tot de feiten, desnoods aangevuld met haar interviews en citaten van Kalugin en Gordievsky, zou beperken, zou het voor de lezer de nobele taak openlaten zelf tot interpretaties en meningen te komen. Die ruimte laat Albats niet. Haar schrijftrant is uiterst irritant en na vrijwel iedere alinea meent zij haar mening te moeten geven, de lezer aan de hand van haar interpretatie verder te moeten leiden naar het volgende komplot. Helaas weten we daardoor aan het eind van het boek meer over het komplotdenken van Yevgenia Albats dan sec over de KGB. Het is haar mening die in het boek prominent is, het is haar komplot dat zij ontdekt, maar het is slechts één mening. We zouden over talloze door Albats aangesneden punten met haar in diskussie kunnen gaan. Afgewacht dient te worden in hoeverre de verschijning van dit boek aanleiding geeft tot een werkelijke diskussie over de KGB van gisteren, vandaag en morgen. En dan met name binnen de Sovjet-Unie omdat daar degenen wonen die het alleenrecht hebben op deze diskussie.
Yevgenia Albats, The State Within A State. Uitg. Farrar-Straus- Giroux, New York 1994. Prijs $ 25.

De Manipulatie Machine

Onlangs verscheen de nieuwste uitgave van het Nijmeegse Informatie en Aktiecentrum Assata. Tijdens de afgelopen Pinksterlanddagen te Appelscha werd 'WUSKE en SISKE: de manipulatie machine', een brochure over media en informatie, gepresenteerd. De brochure is een rijke verzameling van vele aspecten van de informatie-samenleving anno nu geworden. Zo komen zowel de werkzaamheden van de gevestigde media, van regeringswege en vanuit diverse sociale bewegingen aan bod. Tijdens het werken aan deze uitgave ontdekten we keer op keer de ingewikkeldheid van deze materie. Of zoals mediaonderzoeker Berelson in 1948 al zei: "Bepaalde informatie over bepaalde onderwerpen heeft bepaalde effekten bij bepaalde mensen in bepaalde omstandigheden". Er ontstonden hoogoplopende diskussies over de positie en rol van media, wijzelf inkluis, bij de instandhouding en bestrijding van onrecht en onderdrukking. Tot een éénsluidende, allesomvattende analyse konden we niet komen. We hopen met 'de manipulatie machine' desalniettemin een bruikbare, leuke en prikkelende aanzet te geven. In 'de manipulatie machine' presenteren zich allereerst tientallen Nederlandse infogroepen: onderverdeeld in vrouwenboekhandels, info-kafees, vrije radio's, onderzoekskollektieven, dokumentatiecentra, archieven, linkse boek- en infowinkels, bibliotheken, alternatieve bladen en info/aktiecentra. Aangevuld met artikelen over onderandere media en minderheden, electronic mail, vrouwen en beeldvorming en verluchtigd met kolums over kraken en perswerk, het fenomeen zappen en de Komplottheorie. En enkele mooie songteksten. De brochure besluit met een berg interessante cq leuke bijlagen en een uitgebreide adressen- en literatuurlijst. (Jammer dat deze kans niet gegrepen is door er gelijk een grote hoeveelheid Belgische, nederlandstalige, informatiecentra & bladen in op te nemen, maarja). De brochure is voor 12,50 gulden verkrijgbaar in de betere boekwinkel en te bestellen door 15 gulden over te maken op giro 4500861 van Assata te Nijmegen ovv M&M. Meer informatie bij Assata: Begijnenstraat 34, 6511 WP, Nijmegen 080.238162.

Guatemala-informatie

In veel reisgidsen wordt Guatemala afgeschilderd als een waar toeristenparadijs. In lyrische bewoordingeen worden de prachtige natuur en de kleurrijke Indiaanse bevolking beschreven. Vooral markten zijn een 'must'; hier vindt men immers de authentieke Maya's die hun handelswaar verkopen. Aan het afdingen besteden de reisgidsen ruim aandacht zodat toeristen aan dit folkloristische spel kunnen deelnemen. Beladen met de aldus verworven souveniers spoeden de bezoekers zich terug naar hun luxe hotel in de toeristenoorden. Natuurlijk is de reis niet kompleet zonder een bezoek aan de Maya-ruïnes van Tikal, of een verblijf aan het Meer van Atitlan, waar luxe villa's de oevers opluisteren. Een paar regels wijden de reisgidsen nog aan verontrustende zaken als het bestaan van een guerrillabeweging, armoede en sociale onrust. Maar ach, wie let er nu op de kleine lettertjes? Wil je werkelijk geïnformeerd worden over het land en zijn bewoners dan heb je meer nodig dan alleen een reisgids. De zojuist door het Guatemala Komitee Nederland uitgebrachte brochure "De twee gezichten van Guatemala" is bedoeld als aanvulling op de informatie uit de reisgidsen. Geen uitputtende analyses van politiek en economie, noch een droge opsomming van namen en data, maar de Guatemalteekse geschiedenis en aktualiteiten in vogelvlucht. Achtergrondbeschrijvingen worden afgewisseld met indrukken opgedaan tijdens bezoeken aan het land. De brochure geeft een beeld van het leven van de Guatemalteekse bevolking en haar cultuur en gewoontees. Je kunt deze brochure bestellen door kontakt op te nemen met het Guatemala Komitee Nederland: Domstraat 29, 3512 JA, Utrecht 030.321112. Kost 6,50 gulden, eksklusief verzendkosten.

La Ventana

La Ventana is een blad over Midden-Amerika. Het wordt gemaakt door een redactie in Nederland en verschijnt als katern in het Belgische tweemaandelijkse tijdschrift América Revista dat gaat over heel Latijns-Amerika. Beide bladen komen voort uit de solidariteitsbeweging, maar hebben een onafhankelijke redactie. Voor journalistiek en kritische solidariteit, mooie foto's en gedegen onderzoek, onthullende interviews en veel informatie over Midden-Amerika en het Caribisch gebied, politiek en cultuur, is er vanaf nu: La Ventana in América Revista. Voor meer informatie: La Ventana, Postbus 8105, 5004 GC, Tilburg 013.430947.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 287, 7 juli 1995