Dutch Intelligence & Dutch Politics

"Verzin een list, jonge vriend!", de bekende oproep van Heer Bommel aan Tom Poes, als beiden weer in een moeilijk parket geraakt zijn. Nu is het aantal Tom Poes en Ollie B. Bommel liefhebbers/sters onder de abonnees van het Kleintje onbekend. Maar erg groot zal het niet zijn, daarom een korte schets: de post-feodale wereld van Ollie B. en Tom P. wordt bevolkt door incompetentie, arrogante en ijdele autoriteiten , ambtenaren die zich geheel en al houden aan de opvattingen van hun meerderen (his masters' voice) en aan de letter van de gemeentelijke verordening; zakenlui - vrije jongens - criminelen, die de mogelijkheden van de vrije markt tot het uiterste benutten. De politie, met aan het hoofd de niet zo snuggere commissaris Bulle Bas heeft het wat bevoegdheden betreft gemakkelijk, aangezien zij niet gehinderd wordt dat wat voor beperkende maatregelen ook. Opvallend is tevens het ontbreken van democratische verhoudingen. In dit kleine wereldje brengen vreemdelingen nieuwe ideeën, dus onrust teweeg en zijn dan ook a priori verdacht. De tekenaar/schrijver Marten Toonder gaf op sarcastische wijze uiting aan het tijdloos -bekrompen- wereldbeeld van een gezapige samenleving, de stad Rommeldam en de Rommeldamse sociale verhoudingen als microkosmos van Nederland.

Van IRT affaire naar CID-affaire
Na de eerste publiciteitsgolf rond het IRT in 1994, waarbij het niet alleen ging om vallende ministers en elkaar naar het leven staande Hoofdcommissarissen, maar met name over ongecontroleerd en onwettig politie-optreden, is het nu relatief stil. In ieder geval zijn de kiftende politiebazen naar de achtergrond verdrongen. Ook de berichtgeving rond de werkwijze van de IRT's is wat naar de achtergrond geraakt. Om het geheugen op te frissen enkele hoogstandjes uit het onwettige politieoptreden: inbraken , onwettig afluisteren, het opzetten van dekmantelorganisaties, smokkel van en groothandel in hard en soft drugs, het inzetten van verklikkers en "geheim agenten" , het aansporen tot misdaad, het achterhouden van gegevens voor verdedigers van verdachten, het bewerken van processen-verbaal. Kortom al datgene waardoor een met weinig fantasie behepte procureur generaal toch op z'n minst artikel 140 kan loslaten op deze onderdelen van het politie- en justitie-apparaat.
Recentelijk werd bekend hoe de werkwijze van de Haarlemse Criminele Inlichtingen Dienst landelijk navolging kreeg en op welke schaal de politie de bestaande wetten overtrad: ten minste 50 containers werden door ingrijpen van deze CID ongehinderd in Nederland toegelaten; gemiddeld kan er 17.000 kg hasj in een container, dus we hebben het over (als het al om hasj gaat en niet om cocaïne of heroïne) over 850.000 kg hasj, tel uit de winst.
Nu heeft ons land natuurlijk wel een verleden op het gebied van handel in hard drugs, - in het voormalige Nederlands Oost Indië was de groothandel in opium een staatsmonopolie en de inkomsten uit de verkoop van opium waren niet bepaald gering.

Het is echter niet te hopen dat de vorig jaar ingestelde parlementaire enquêtecommissie naar de opsporingsmethoden van justitie en politie in Nederland (de commissie van Traa) haar werk conform de Rommeldamse opvattingen zal verrichten. Anders ligt het eindscenario al vast; wat nieuwe eufemistische begrippen zullen het licht zien (zoals: het "veredelen" van de informatie), verder wordt hier 'n kopje gesneld, (het hakblok ligt immers klaar, aldus Docters van Leeuwen , daar een klopje gegeven en voilà: binnenkort zullen politie en justitie de zegeningen van de terugtredende overheid in de schoot geworpen krijgen. Een ietsje minder rechtszekerheid en rechtsbescherming voor de burger, een ietsje meer voor de overheid en ziezo het noodzakelijke is gedaan om onze rechtsstaat overeind te houden. In de ministeriele en parlementaire wandelgangen lopen de boodschappenjongens al te trompetteren hoe het probleempje van de noodzakelijke maar blijkbaar gevaarlijke publieke, demokratische controle op het werk van de inlichtingendiensten (zowel de criminele, als de politieke) van de politiecorpsen zou kunnen plaatsvinden, namelijk door dat te doen op de wijze waarop het parlement de BVD controleert. (Niet dus).

Een nieuw tijdperk, een nieuwe vijand
Na de instorting van de Oost Europese regimes was door BVD en Co verbazend snel een nieuwe vijand ontdekt, zowel "de zakenwereld als de democratische rechtsorde lopen gevaar door de opkomst van maffia-achtige internationaal opererende misdaadorganisaties" . De financiële opbrengsten van dergelijke criminele multinationals zijn gigantisch en "worden in tegenstelling tot de meer alledaagse vormen van criminaliteit niet gebruikt om de eigen levensstandaard te optimaliseren, maar worden geïnvesteerd in de gewone economie. Zo werd door de CRI-accountantsdienst de netto-winst van het XTC-concern geschat op zo'n 240 miljoen gulden". Niemand zal bestrijden dat het hier niet alleen om gigantische bedragen gaat, maar ook om gehele industrietakken die hun marktaandeel willen vergroten. De moderne misdaad-ondernemingen zijn veelal opgezet volgens hedendaagse bedrijfseconomische en organisatorische inzichten met aparte divisies voor aankoop, marketing, transport, financiering, en voor deelname aan de officiële economie.
Al met al lijkt het erop, als je tenminste waarde hecht aan verklaringen van de betrokken overheidsdiensten, alsof de dreiging van deze nieuwe vijand vele malen erger is dan die van het voormalig communistiese Oost Europa.
Werk aan de winkel dus is de boodschap, en als je goed leest is de boodschap ook: meer werk aan de winkel dan tijdens de Koude Oorlog.

Het inlichtingenwerk van CRI, BVD, CID en PID
Hoe simpel is het toch allemaal op papier: "Nederland wenst geen geheime veiligheidspolitie en evenmin een politiële veiligheidsdienst. De ambtenaren van de BVD, de Militaire Inlichtingendienst bezitten geen bevoegheden tot het opsporen van strafbare feiten. Dat geldt ook voor de aangewezen ambtenaren van de politie bij het verrichten van werkzaamheden voor de BVD" . Maar de BVD heeft zich in het recente verleden, met name na het wegvallen van de traditionele erfvijand -het communisme-, ook geworpen op de bestrijding van corruptie en van criminele organisaties, hiermee werd de BVD een directe concurrent van de CRI .
Het gaat beide organisaties natuurlijk eerst en vooral om een concurrentie en competentiestrijd, zelf overleven, of minstens vooraan te zitten bij het verdelen van toekomstige gelden voor de centrale taken, zoals het verkrijgen van inlichtingen. In de taal van ambtelijke commissies heet dat "het voorterrein"; in de vorige eeuw werd dit al "preventief politiewerk" genoemd. Dergelijke inlichtingen worden verzameld zonder dat er sprake is van een strafbaar feit, een directe verdenking of zelfs van een verdachte. De aanpak van deze vorm van criminaliteit wordt interdisciplinair (aldus de CRI), met andere woorden niet alleen politie en justitie, maar ook bijzondere opsporingsdiensten, openbaar bestuur, bedrijfsleven en wetenschap worden geacht een steentje bij te dragen
Het oude terrein van de veiligheid van de staat dus, met als directe consequentie dat criminaliteit zodoende verpolitiseerd wordt. Het begrip binnenlandse veiligheid wordt dan niet meer alleen van toepassing op politiek extremisme (oftewel: wat de BVD daar onder verstaat), buitenlandse spionage en dergelijke, maar ook op het gebied van de bestrijding van criminaliteit. Echter, er zitten nog enkele andere addertjes onder het gras, zoals het vraagstuk van de politieke controle op het werk van inlichtingendiensten. Reeds eerder schreven we: " In Nederland heeft de politiek, althans in de tweede kamer zich nogal oppervlakkig bezig gehouden met zaken als de politieke controle over de BVD (is in handen van de Minister van Binnenlandse Zaken, resp van de Ministeriële Commissie voor de Inlichtingen en Veiligheidsdiensten MICIV), "gecontroleerd" door de fractievoorzitters van de vier grootste partijen; oftewel de Vaste Kamercommissie IVD'en)". Deze IVD commissie vergadert in beslotenheid, het geheel blinkt niet bepaald uit door welke parlementaire controle dan ook. Recentelijk bleek dat het archief van de Inlichtingendienst Buitenland , ondanks toezeggingen van de vorige regering en ondanks de archiefwet, via de papierversnipperaar in het cirkelvormig archief terecht gekomen te zijn.
Maar recentelijk bleek ook dat de BVD al jarenlang op dezelfde creatieve wijze als de IDB met haar archieven is omgegaan. Ondanks allerlei plechtige verklaringen van het tegendeel door de verantwoordelijke Minister aan de Tweede Kamer.

Een bloemlezing uit het vernietigingswerk van de BVD: Vanaf 1956/57 is de BVD aan de slag gegaan om haar archieven op te schonen. Het begon met het vernietigen van delen van de archieven van de voorganger van de BVD (het BNV), in 1959 begon een tweede vernietigingsactie, in 1976 werden de kaarten uit de kartotheek omgezet naar het computerbestand. Verouderde gegevens (betreffende Jehova-getuigen, Waarheidlezers, leden van PSP en leden van de NVSH) werden niet omgezet maar vernietigd. Begin 1991 werd deze vernietiging stopgezet. Voor zover bekend resteert nu nog zo'n 680 meter persoonsdossiers en een 320 meter onderwerpdossiers (plus wat er nog is vastgelegd op film en in de computer zit). Wat dit laatste betreft zijn er bestanden als: het REISbestand, waarin alle nederlanders en niet-nederlanders die bezoeken brachten aan communistische landen en aan landen waarvan terroristische dreiging uitgaat; het VISUMbestand met visumgegevens rond het REISbestand; het telefoonbestand met kiesgegevens (gegevens rond telefoonnummers die contact met elkaar zochten) betreffende het telefoonverkeer tussen Nederland en de Arabische wereld.

Tja, een veiligheidsdienst die zich niets aantrekt van welke politieke uitspraak dan ook, die ongecontroleerd haar gang gaat, een politiek die zich ook hier niet al te druk over maakt. Met wat ambtelijke wil en politieke massage is dat het toekomstbeeld van de toekomstige politieke controle over de criminele en politieke inlichtingendiensten van de politie.

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 287, 7 juli 1995