De strijd voor het behoud van de Volksradios in El Salvador

El Salvador, een klein landje in Midden-Amerika, heeft na vijftien jaar strijd voor een betere samenleving, nog steeds zijn doel niet bereikt. Van de vredesaccoorden die in 1992 gesloten zijn en waarin veel beloofd is, is tot nu toe niet veel terecht gekomen. De verdeling van de grond ondervindt veel problemen, er is een nieuw politiecorps geformeerd maar die kan de criminaliteit niet bestrijden, de armoede is nog steeds schrikbarend hoog en allerlei overheidsbedrijven worden geprivatiseerd. Volgens de kranten worden er 25 mensen per dagvermoord en elke dag zijn er wel weer verkeersongevallen, veroorzaakt door onverantwoordelijk rijgedrag van buschauffeurs. En MINUSAL (de vredesbewaker van de VN) is uit El Salvador vertrokken! Maar gelukkig is niet alles zo negatief wat de klok slaat. In een land waar de commerciële radios altijd de scepter gezwaaid hebben zijn sinds 1993 ook een 17 alternatieve radios aktief. Deze radios noemen zich communale, alternatieve, participatieve radios (op zijn Nederlands gezegd, "volksradio's"). Zij zijn georganiseerd binnen ARPAS, een associatie van participatieve (alternatieve) radios. ARPAS bestaat uit 5 radios die in de stad aktief zijn (waaronder de vroegere radio Farabundo Marti en een aantal radios van universiteiten), 10 radios op het platteland en daarbij nog twee organisaties die radio programmas produceren.

Wat is nou het alternatieve van die radios?
De radios zijn ontstaan vanuit de behoefte van de bevolking en allerlei basis organisaties om hun stem te kunnen laten horen. Ze hebben als doelstelling om de gewone mensen aan het woord te laten, om adekwate informatie te verstrekken en om ontwikkelingen en organisatie in de (dorps-)gemeenschappen te ondersteunen. Dit kunnen programmas zijn over gezondheid, milieu, opvoeding maar ook programmas voor vrouwen, kinderen en de jeugd. Daarnaast wordt de radio gebruikt als communicatie middel in gebieden waar geen telefoon is. Mensen kunnen via de radio hun boodschap aan familieleden en of vrienden doorgeven. Het grootste gedeelte van het plattelandvan El Salvador ligt nog tamelijk geïsoleerd. Er is in vele gevallen geen telefoon en elektriciteit, de wegen zijn moeilijk begaanbare zandwegen, er is vaak geen riolering en geen individuele drinkwatervoorziening. Zoals je kunt begrijpen zijn de communale radios een doorn in het oog van de commerciële radios. Er zijn meer dan 100 commerciële radios in El Salvador, georganiseerd in de overkoepelende organisatie ASDER. Ze hebben altijd een monopolie positie gehad en willen die niet opgeven. Deze radios voelen zich bedreigd door de volksradio's van ARPAS. Zij proberen er dus van alles aan te doen om de alternatieve radios tegen te houden. Het feit wil, dat de 10 plattelandsradios geen uitzendvergunning hebben. Zij zijn zogenaamd illegaal. Hoewel ze sinds 1994 bezig zijn met het aanvragen van een zendvergunning heeft de Salvadoraanse PTT (ANTEL) tot nu toe deze vergunning geweigerd. ANTEL staat onder druk van ASDER (organisatie van commerciële radios) en ARENA (ultra rechtste partij die nu met meerderheid regeert). ASDER is bang voor valse concurrentie. Dit is een argument wat zo onderuit te halen valt omdat de volksradio's niet commercieel willen worden. Zij willen wel zelfvoorzienend worden, maar zij hebben niet als doel winst te maken. Het argument van ARENA is dat de radios voor politieke doeleinden van het FMLN gebruikt gaan worden in de komende verkiezingen. Ten eerste is het doel van de radios om objectieve informatie aan de mensen verspreiden, en ten tweede zijn in El Salvador bijna alle informatiekanalen in handen van rechts. Rechts heeft dus alle mogelijkheden om hun propaganda te verspreiden en waarom links dan niet? Maar het feit blijft dat ARENA, ASDER en ANTEL zich verenigd hebben in een campagne tegen de communale radios. Op 4 December 1995 heeft de politie op last van ANTEL alle communale radios uit de lucht gehaald en hun aparatuur in beslag genomen. Na een klacht van de radios heeft het Hoger Gerechtshof op 30 januari 1996 een voorlopige uitspraak gedaan dat de inbeslagname van de apparatuur wettelijk onrechtmatig was en dat de politie de apparatuur terug moet geven. Dit is gebeurd en de radios zijn daarna weer begonnen met uitzenden. Ondertussen heeft ARPAS zich heel wat inspanning getroost om een onderhandeling op gang te krijgen met ANTEL. Met de bemiddeling van de "mensenrechten commissie" en MINUSAL is het tot een gesprek gekomen met ANTEL, waarin twee commissies geformeerd werden. Samengesteld door mensen van ANTEL en mensen van ARPAS. Een commissie zou de juridische oplossing zoeken en de andere zou een technische oplossing gaan uitwerken. De technische commissie was het snel met elkaar eens. Er waren geen technische problemen om de radios hun frequentie toe te wijzen. Er zijn drie mogelijkheden:
* Niet gebruikte frequenties benutten; twee landelijke frequenties toewijzen voor alle communale radios.
* Herverdeling van frequenties.
* Het gebruik van een nieuw kanalenraster van 200 kilohertz

Zelfs de technici van ANTEL waren het met dit voorstel eens. Maar toen werden de onderhandelingen afgebroken met als smoes dat ze alleen verder willen onderhandelen als de radios weer uit de lucht gaan, dus ophouden met uitzenden. De politiek telde zwaarder dan de techniek. Het is duidelijk dat de politieke wil ontbreekt. Hier gaan de radios dus niet mee akkoord want daarmee zouden ze het enige drukmiddel wat zehebben uit handen geven. Ondertussen gaat de "mensenrechten commissie" en de VN door met druk uitoefenen op ANTEL. Bisschop Cabrera is bereid om te bemiddelen in de onderhandelingen met ANTEL. Ook op structureel gebied moeten er veranderingen komen. De mediawet is meer dan 50 jaar oud en is erg achterhaald. Er moet dus een nieuwe wet komen ookin verband met de privatisering en modernisering van ANTEL. ARPAS is bezig om een nieuw wetsvoorstel te formuleren, op verzoek van de oppositie, waarin de communale radios opgenomenworden. Naast alle aktiviteit in El Salvador is ook het buitenland aktief, in de Verenigde Staten zijn parlementsleden hard bezig om de radios te steunen. AMARC en ALER, tweeoverkoepelende organisaties in Latijns Amerika van alternatieve radios hebben van de legalisering ook al een strijdpunt gemaakt. Want de legalisering van communale radios is een politiek item in veel landen in Latijns Amerika. Het is een strijd om de democratisering van de media, waar de gewone mensen een medium hebben om zich te kunnen uiten. Een medium dat helpt bij de vorming en ontwikkeling van een democratische samenleving. In El Salvador moet nog heel veel veranderen. Ook al wordt gesuggereerd dat er met het tekenen van de vredesakkoorden democratie heerst, blijven oude paradigma's nog steeds het politieke leven in El Salvador bepalen. Dit kan onder andere veranderen door de democratisering van de media waarin ARPAS een belangrijke bijdrage levert.

PS: 27 Juni jongstleden verscheen in "el Co Latino", een progressief dagblad, dat een doodseskader genaamd Fuerza Nacionalista "Mayor Roberto D'Abuisson" een 15-tal mensen met de dood heeft bedreigd. Robert D'Abuisson is één van de architecten van de moord op Aartsbisschop Romero. Onder de bedreigden is de Procureur van de mensen rechtencommissie, de hulpbisschop van San Salvador, Rosa Chavez, een aantal hoofdfiguren van het FMLN, en rechtsliberaal Kirio Waldo Sagrado, de director van Co Latino en een drugsexpert. Een tamelijk divers publiek dus. Het communiqué vermeld dat deze personen en media "zich toe leggen om het volk in de war te brengen en lastertaal uitslaan om respectabele personen zoals Juan José Domenech (ex-president van ANTEL), Mario Acosta Oertel (minister van binnenlandse zaken), Tomas Calderon Sol (president van E.S.) en de zakenman Hugo Barrera (Vice minister van openbare veiligheid) te schaden. Al deze personen zijn prominenten van ARENA partij. De vraag is of het nu werkelijk een bedreiging van ultrarechts is maar dat ARENA hier een antwoord op zal moeten formuleren is duidelijk.

Makka Haane

Dit artikel is verschenen in Kleintje Muurkrant nr 300, augustus 1996