Manifest

zondag 20 juli-2014
Aan mij werd gevraagd of ik een manifest wil opstellen. Het ding roept -onder de werktitel "Moord!"- op om te protesteren tegen "het tuig van de richel" dat in Oost-Oekraine de levens van driehonderd passagiers van een verkeersvliegtuig op haar geweten zou hebben. Het manifest zou in De Telegraaf gepubliceerd moeten worden. De ondertekenaars roepen de Nederlandse regering op om alle handels- en diplomatieke banden met de regerng in Rusland te verbreken.
Ik zing het liedje evenwel niet mee, het valse deuntje dat warmongering heet. Voor wie het weten wil, leg ik hieronder uit waarom niet.
In een heel vroeg stadium van het conflict tussen Rusland en de Oekraine heb ik het volgende geschreven:
"Wel, is dit dan de oorlog?" vraagt mijn vrouw wanneer op de Finse tv de zoveelste extra nieuwsuitzending wordt uitgezonden. "Moeten wij niet een goed heenkomen zoeken?" "Jazeker is dit de oorlog", antwoord ik haar. "De tekenen zijn niet mis te verstaan. Maar dit is nog wat ik maar noemen zal de oorlog van de klokkenmaker. Waarin sprake is van legers en tankdivisies en namen en feiten en strategieën en onderzoekers. Waar je nu naar kijkt en luistert moet jou de indruk geven dat de zaak volledig onder controle is. Dat oorlog een begin en een eind heeft en dat er mensen zijn die bepalen wat wanneer gebeuren gaat. Dat oorlog als puntje bij paaltje komt een zaak is die draait om gezond verstand. Net zoiets als het terugdringen van het begrotingstekort of het aanleggen van een windmolenpark. Vandaar dat de term "gezond verstand" zo vaak opduikt in die interviews."
"In al die vraaggesprekken en analyses wordt ook de waangedachte gepropageerd dat alles nu anders en veel beter is als honderd jaar geleden. We verkeren in een win-win-situatie vergeleken met die stommelingen uit de 20e eeuw. Deze crisis maakt de wereld alleen maar beter. In feite zijn we immers niet aan het oorlogvoeren maar verdedigen we de wereldvrede. Hier komt dus ook de kwestie van loyaliteit al om de hoek kijken. Aan wiens kan sta je? Geen verstandig mens kan tegen de wereldvrede zijn, toch? Zo komt de oorlog weer een stapje dichterbij en naar Finland zelf. Zo beginnen ook de pogroms: het contact met de oosterbuur verdwijnt helemaal en mensen met een Russische achtergrond gaan uit hun huizen gehaald worden. Daarna is het de beurt van andere "vreemde elementen"."
"Maar op een gegeven moment verstomt alle ketelmuziek van de media. Dan begint de echte oorlog. In een wereld waarin oorlog alle verbindingen en gemeenschappen al heeft vernield en er geen landkaarten en strategieën meer zijn, noch politici om je te vertellen welke richting we uitgaan. Dan ben je in een wereld die ook zonder moraal is. Dan ben je je eigen God, die helemaal alleen moet bepalen wat goed en slecht is en op wie je nog zou kunnen vertrouwen. Midden in de echte oorlog is de wereld teruggedrongen tot een enkele vierkante meter en is ie vol vijanden. Ik hoop maar dat jij dan nog naast me staat..."
Deze uitspraken deed ik op 3 maart jongstleden, niet in de "gezond verstand"-krant De Telegraaf maar in het radikaal-linkse blad Konfrontatie Digitaal. Een aan het Finse publiek aangepaste versie ervan verscheen in het weekblad waarvoor ik hier schrijf: Satakunnan Työ, dat is de spreekbuis van de partij Vasemmistoliitto, zeg maar de Finse SP.
Mijn opvattingen over oorlog en vrede heb ik uitgebreider verwoord in de roman Verdun die onlangs van de persen kwam. Verdun is een pleidooi voor micro-geschiedenis: het kijken naar het verleden op die vierkante meter van hierboven. In het boek volg ik de voetsporen van mijn vader, die twee wereldoorlogen meemaakte.
In Verdun wordt het verhaal van die oorlogen ontdaan van alle opsmuk. Mijn vader blijft, nadat degenen die het betalen konden, weggerend zijn, achter in een niemandsland, een kleine wereld vol geruchten en gebeurtenissen die geen verband meer met die oorlog lijken te hebben. Hij beleefde een oorlog die niet gewonnen of verloren werd, die gewoon gebeurde.
Ik voel me nu zoals mijn vader zich gevoeld moet hebben. Aan mij wordt getrokken. Aan mij wordt een instrument uitgereikt, en het verzoek gedaan om in het grote orkest het deuntje mee te spelen. Maar voor mij voelt het instrument als een geweer, dus geef ik het terug. Of zal ik het in tweeën breken en de twee delen op de grond voor de gulle gever gooien?
Op mij wordt een beroep gedaan en wanneer breekt het moment aan waarop ik bij herhaalde weigering aan het verzoek te voldoen als "disloyaal" wordt weggezet? Wanneer wordt mijn huiver werkelijkheid en zien we de pogroms van hierboven? Wanneer verander ik in het "tuig van de richel" waartegen in De Telegraaf om optreden wordt gevraagd?
Ik lees met verbazing en ook gêne de Nederlandse kranten van vandaag. De Volkskrant, Trouw, het NRC, ze zijn allemaal al in De Telegraaf veranderd: gelijkschakeling heette dat toch in '40-'45? "Nederland verenigd in rouw", klinkt het en geen van de bladen brengt de piëteit op om de doden en hun nabestaanden te sparen: van elk slachtoffer wordt het doopceel gelicht.
Met walging kijk ik even naar de pagina's vol fotootjes en feitjes, maar zoom er niet op in. Ik spreek hierbij publiekelijk de wens uit dat als ik ooit uit de lucht wordt geschoten, dat mij dat dan in alle anonimiteit moge gebeuren. Dat mijn leven iets méér betekend heeft dan de omstandigheden waaronder ik sterf.
Het cynisme dat uit de media walmt, krijgt vat op me. "Er is niemand die niet iemand uit het ramptoestel kende", moet ik lezen. Helaas, ik kende voor zover ik weet niemand van de slachtoffers. Ik ken überhaupt weinig mensen die op zakenreis of voor een rugzakvakantie naar Kuala Lumpur heen en weer vliegen.
Een uitspraak in de media die meer verband houdt met de werkelijkheid luidt: "De oorlog in de Oekraine leek zo ver weg voor ons". Inderdaad. Tijdens een kort verblijf in juni in Nederland en Duitsland trof het me hoe weinig het conflikt in de Oekraine leefde in de media en onder de mensen. In Finland is het daarentegen dagelijks voorpagina-nieuws.
Ik vond het enerzijds wel prettig dat dit zo was. De warmongering hier in Finland werkt aardig op mijn zenuwen. Ik moest ook een beetje lachen toen ik me een uitspraak van de Finse president herinnerde. Bij de annexatie van De Krim had de man het over "een conflict in Centraal-Europa". Maar in de trein tussen Weert en Roermond leek Kiev even ver weg als Mars.
Anderzijds vind ik het echter triest dat zoveel Nederlanders de ontwikkelingen in Oekraine ondergaan als de Vervanmijnbed-show. Denkt men nu echt dat hen geen blaam treft? Het was toch Willem-Alexander die in Sotshi naast Putin zat? En het was toch de EU die Oekraine een lekker speeltje voorhield?
Het verschijnsel is bekend van alle oorlogen. Ook die in Irak of elders in het Midden-Oosten hebben het dagelijks leven van de meeste Nederlanders volledig intact gelaten. Terwijl die oorlogen wel degelijk ontbrand zijn en gevoed worden door beleid dat in Washington, Londen, Berlijn en ook jawel Den Haag wordt bedacht of juist nagelaten.
De oorlog dichtbij en veraf... Waar zijn de veroordelingen door het Internationaal Gerechtshof van "het tuig van de richel" George W. Bush en Tony Blair? Maar vooral: waar is de muziek van de getuigen van oorlog en vervolging? Met alleen het blazen van het Wilhelmus op 4 mei doen we de slachtoffers van '40-'45 toch wel heel erg te kort?
Om maar niet te spreken van de slachtoffers van oorlogen-die-ook-de-onze-zijn die gewoon tussen ons in zouden kunnen lopen, mits De Telegraaf en de autoriteiten dit niet verhinderden. Ik bedoel de vluchtelingen -illegaal of legaal- die ons alles over de oorlog zouden kunnen vertellen, zoveel dat we op een geven moment zouden zeggen: ik weet nu genoeg, dank je wel dat je me waarschuwt...
We zouden wat kunnen leren van al die illegalen en andere "vreemden" die we niet moeten, voor wie we elkaar waarschuwen, die we opsluiten of terug naar de gaskamer sturen. Waarom luisteren we niet naar hun muziek? Waarom worden hun gezichten en de paar feitjes over hun leven die we kennen, niet in de dagbladen afgedrukt?
Van mijn hand dus geen manifest tegen X en voor Y. Onder geen beding mogen we nu toegeven aan de hitsers onder ons. Als er dan toch iets ondertekend moet worden, hecht dan je goedkeuring aan dit schrijven. Onder het mom: Oorlog? Neen, bedankt, dat kennen we al... (JoopFinland)